اصول مولد سازی در تولید میگو عاری از بیماری (SPF) تهیه کننده : عباسعلی زنده بودی پژوهشکده میگوی کشور آبان ماه 93
مقدمه به کلیه عملیات و تدابیری که درشرایط مصنوعی اتخاذ می شود تا از یک میگوی پرواری یک میگوی آماده جهت تخم ریزی ایجاد شود ، مولد سازی ( broodstock) اتلاق میگردد .
تاریخچه اولین تخم ریزی از میگو ( مولدین دریایی ) در شرایط مصنوعی توسط فوجی ناگا در سال 1934 اولین رسیدگی جنسی در میگوی صورتی شمالی ( Penaeus durarum) در سال 1970 با قطع پایه چشمی 1970 موفقیت در رسیدگی جنسی شاه میگوی غربی در شرایط اسارت بدون قطع پایه چشمی از سال 1970 تا کنون حدود 23 گونه میگو از خانواده پنائیده در شرایط مصنوعی به رسیدگی جنسی رسیده اند .
تاریخچه (در ایران ) شروع کارهای تحقیقاتی و پژوهشی سال 1363 تاریخچه (در ایران ) شروع کارهای تحقیقاتی و پژوهشی سال 1363 تولید انبوه بچه میگو سال 1371 واگذاری مجوز های پرورش به بخش خصوصی سال 1372 شروع تولید بصورت تجاری سال 1374 شروع مطالعات مولد سازی از میگو های پرورشی سال 1375 تولید انبوه بچه میگو از مولد پرورشی سال 1379 شروع تولید غذای میگو در استان سال 1379 استفاده از گونه غیر بومی در پرورش سال 1385 اولین گونه که در شرایط اسارت تبدیل به مولد شده است سفید هندی
مولد سازی میگوی سفید هندی مقایسه توليد بچه ميگوي حاصل از مولدين پرورشي و دریایی طي سالهاي 80-84 در استان بوشهر
امتیازات مولد سازی کاهش فشار بر ذخایر طبیعی کاهش هزینه های تولید دسترسی آسان به مولد امکان برنامه ریزی زمانی بهتر برای تولید بچه میگو امکان بهتر رعایت شرایط ایمنی زیستی در مراکز تکثیر امکان تولید در مناطقی که دسترسی به منابع طبیعی مولد وجود ندارد
کلیات پوست اندازی اندام ایکس X-organ دستگاه تولید مثلی جفت گیری و تولید مثل
پوست اندازی ( moltig) پوست اندازی در واقع انداختن کوتیکول یا اسکلت خارجی است که در تمام طول عمر میگو رخ میدهد در هر پوست اندازی آب برای رشد پوسته اسکلتی نرم جدید ضروری است پوست اندازی سبب افزایش اندازه میگو به صورت ناپیوسته و منقطع میگردد پوست اندازی برای میگو سخت و مشکل است و جانور در این مرحله بسیار حساس است احتمال بروز بیماری و مشکلات فیزیکی وجود دارد بعلت ترشح ماده پوست اندازی ( molting fluid) که مرکب از اسید های آمینه ، آنزیم ها و دیگر مواد آلی است خود محرکی برای تغذیه سایر جانوران است
چرخه پوست اندازی مرحله انتهایی پیش از پوست اندازی مرحله انتهایی پیش از پوست اندازی مرحله بین دو پوست اندازی مرحله ابتدایی پیش از پوست اندازی مرحله بعد از پوست اندازی ep1 ep1 ep ex1 ep2 ex1 ex ep2 ex2 en ep2 ex2 epid epid سلولهای اپیدرمی epid کوتیکول داخلی en اپی کوتیکول قبلی ep1 اپی کوتیکول جدید ep2 اگزوکوتیکول قبلی ex1 اگزوکوتیکول جدید ex2
فاصله زمانی بین دو پوست اندازی مراحل لاروی 30 تا 40 ساعت میگوی 1 – 5 گرم 4تا 6 روز میگوی 15 گرم 2 هفته مولد 3 هفته
اندام X (X - organ ) در پایه چشمی ده پایان یک اندام عصبی – ترشحی به نام غده سینوسی ( sinus gland ) وجود دارد که محل ذخیره و آزادسازی ترشحات عصبی است و شامل یک گروه از نرونهای عصبی است که مجموعا اندام x نامیده میشود . این اندام ترشحات متنوعی دارد : هورمون بازذارنده پوست اندازی ( molt inhibiting hormon ) هورمون بازذارنده رشد غدد جنسی ( gonad inhibiting hormon ) هورمون تنظیم کننده رنگ بدن (chromato phtotropism ) هورمون تنظیم کننده قند خون (crustacan hyperglycemic hormon )
تشخیص نر و مادگی جدا جنسی بودن میگو ماده ها معمولا بزرگتراز نرها از قسمت زیرین بدن ماده دارای تلیکوم در قائده سومین تا پنجمین پای حرکتی ( periopod) نرها دارای پتاسما که از اولین جفت پای شنا جدا شده و در وسط بهم دیگر میچسبند . در میگوهای رسیده تخمدان در پشت بدن بیضه در قائده پنجمین پای حرکتی
یک جفت لوله اسپرم بر ( sperm duct ) دستگاه تولید مثلی در نر شامل یک جفت بیضه ( testis ) یک جفت لوله اسپرم بر ( sperm duct ) یک جفت آمپول انتهایی ( teminal ampula ) یک جفت زائده عضلانی بیضی شکل ( appendix masculina ) یک پتاسما ( petasma ) در داخل بدن در خارخ بدن
پتاسما انتقال دهنده اسپرماتوفور( کیسه اسپرمی ) در پایه اولین جفت پای شنا در جوانتر ها از یکدیگر جدا در بالغین دو پایک به هم جوش میخورد طول آن 5 تا 7 میلی متر منفذ تناسلی در پایه پنجمین پای حرکتی تعداد اسپرم با وزن میگو رابطه مستقیم دارد در میگوی Penaeus sebterus یک نر 35 گرمی حدود 70 میلیون اسپرم ( تروجیلو 1990 ) در میگوها ی با اسکلت خارجی روشن ، اسپرماتوفور از زیر پوسته کاملا مشخص میباشد .
یک جفت لوله تخمک بر ( oviduct ) تلیکوم ( thelycom ) دستگاه تولید مثلی در ماده شامل : یک جفت تخمدان ( ovary ) یک جفت لوله تخمک بر ( oviduct ) تلیکوم ( thelycom ) اندام داخلی اندام خارجی
لوله تخمک بر بطرف منفذ تناسلی در قائده پای سوم حرکتی راه دارد بر اساس شکل تلیکوم : میگوها تلیکوم بسته ( closed T. ) تلیکوم با صفحات جانبی پوشیده میشود ( سفید هندی ، ببری سبز ، ببری سیاه ) میگوها تلیکوم باز ( open T. ) صفحات فوق وجود ندارد ( پاسفید غربی ) وظیفه آن نگهداری اسپرماتوفور تا موعد مقرر میگوهای با تلیکوم بسته قادرند اسپرم را به مدت طولانی تری نگه دارند
رفتار جفت گیری و تولید مثل سن بلوغ در میان گونه ها متفاوت و تحت تاثیر محیط در وانامی 6 تا 8 ماهگی در مونودن 6 ماهگی ودر سفید هندی 9 ماهگی ( مشاهدات در استان بوشهر ) رفتار جفت گیری زمانی آغاز میشود که ماده ها تازه پوست اندازی کرده اند ( مونودن ) و خود را به نرهای پوسته سخت میرسانند و در فاصله 50 تا 80 سانتی متری روی سر آنها شنا میکنند .
رفتار معاشقه بدلیل فرمونهای جنسی در ادرار و مایع پوست اندازی 1- میگوی نر به زیر میگوی ماده میخزد 2 – میگوی نر چرخش افقی 180 درجه می زند 3 – با پاهای حرکتی میگوی ماده را میگیرد ( لمس میکند) 4 – میگوی نر یک چرخش افقی 90 درجه میزتد و به دور کمر ماده حلقه میزند 5 - با انقباض بدن سبب انتقال کیسه اسپرمی به تلیکوم ماده میشود در بعضی از میگوها مانند پاسفید غربی پس از مرحله سوم انتقال کیسه اسپرمی صورت میگیرد
رفتار جفت گیری در میگوی پاسفید غربی
جفت گیری در میگوهای خانواده پنائیده اغلب در شب اتفاق میافتد در میگوهای تلیکوم باز در عصر لازمه جفت گیری در میگوهای تلیکوم بسته ، پوست اندازی – در میگوهای تلیکوم باز رسیدگی تخمدان و نزدیکی ماده به زمان تخم ریزی شرط است C T پوست اندازی جفت گیری رسیدگی جنسی تخم ریزی O T پوست اندازی رسیدگی جنسی جفت گیری تخم ریزی در فاصله بین دو پوست اندازی ممکن است هر دو گروه چند مرتبه تخم ریزی کنند .
مراحل رسیدگی تخمدان مرحله 1 ( immature ) مرحله 2 (maturing early) مرحله 3 (maturing late) مرحله 4 ( mature or ripe ) مرحله 5 (spent)
امکانات مورد نیاز مولد سازی در تولید میگوی عاری از بیماری خاص سالن قرنطینه سالن زمستان گذرانی امکانات و وسایل ضد عفونی در ورودی سالنها تجهیزات ضد عفونی وسایل مورد نیاز کار تاسیسات و امکانات ضد عفونی آب و فیلتراسیون آن تجهیزات گرمایش آب و هوا آزمایشگاه PCR آزمایشگاه میکروبیولوژی آزمایشگاه آب شناسی دستگاههای پرتابل سنجش فاکتورهایی مانند اکسیژن، pH دما، شوری
مراحل انجام کار مولد سازی در تولید میگوی عاری از بیماری خاص انتخاب پیش مولد قرنطینه غربال گری پیش مولدین نگه داری و پرورش در فصل سرد سال آماده سازی مولدین برای تکثیر تکرار عملیات مولد سازی در چند نسل متوالی رعایت شرایط ایمنی زیستی در تمامی مراحل
منابع تامین پیش مولد دریا ( طبیعت ) استخرهای پرورشی
انتخاب اطمینان از سلامت میگو اطلاع داشتن از شناسنامه استخر وزن مناسب رعایت نسبت نر و ماده حتی الامکان انتخاب پیش مولد از چندین مزرعه با مبدا بچه میگوهای متفاوت پایش بهداشتی استخر های مورد نظر قبل از انتخاب
شرایط سالن قرنطینه - فاصله داشتن واحد قرنطینه از از مزارع پرورش و مراکز تکثیر محصور بودن و مسقف بودن سالن امکانات ضدعفونی برای ورود افراد به سالن مانند حوضچه کلر ( بیش از 50 ppm هیپوکلریت فعال) و مایع ضدعونی دست ( محلول 20 ppm آیودین) داشتن رخت کن برای کارکنان در ورودی آن امکانات ضد عفونی آب و هوا به صورت مجزا امکانات ضد عفونی پساب امکانات معدوم سازی بهداشتی میگوهای تلف شده در سالن ضد عفونی همه وسایل مورد استفاده در سالن پس پایان روز کاری جلوگیری از ورود افراد غیر مسئول به سالن قرنطینه و سالن پرورش استفاده از وسایل جداگانه برای هر تانک و یا جمعیت پرهیز از انتقال بی مورد آب در سالن از یک تانک به تانک دیگر استفاده از آب ضد عفونی شده در تمام مراحل
انتقال به سالن قرنطینه آداپتاسیون پیش مولدین نگه داری میگوها از منشا مختلف در تانکهای جداگانه ثبت اطلاعات منشا میگوها و اطلاعات روزانه سالن انجام آزمایشات PCR و غربالگری جمعیتها رعایت موازین ایمنی زیستی
غربالگری پیش مولدین از طریق تست PCR تستهای میکروبی علائم ظاهری
انتقال به سالن پرورش مولد یا استخرهای زمستانگذرانی تا زمانی که همه تستها انجام نشده و از سلامت میگوها اطمینان حاصل نشده، آنها را از سالن قرنطینه خارج نمی کنیم مدت زمان قرنطینه بسته به شرایط منطقه و امکانات موجود از 20 تا 40 روز است میگوهایی که جواب مثبت از قرنطینه گرفته اند، بایستی قبل از معرفی به مکان پرورش جدید، اداپته شوند
مدیریت پرورش در مرحله زمستان گذرانی ضدعفونی استخر و وسایل مورد نیاز کار قبل از معرفی پیش مولدین به استخر زمستانگذرانی کنترل دمای آب استخر ( بالا نگه داشتن آن) استفاده از آب ضدعفونی شده در طول مدت پرورش تعویض آب از خروجی مرکزی رعایت نسبت ماده به نر( 1 تا 1.5 به )1 رعایت تراکم ذخیره سازی (حداکثرتا 10 قطعه در متر مربع) ثبت و کنترل فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب
مدیریت پرورش در مرحله زمستان گذرانی استفاده از غذای سالم و کنترل شده غذادهی در سینی غذا ( به ازای هر 100 متر مربع 3 سینی) نصب هواده در داخل فضای گلخانه رعایت اصول ایمنی زیستی در زمان کنترل، بیومتری و چک کردن میگو
مرحله نهایی مولد سازی (رسیدگی جنسی) انتقال میگوها به سالن تکثیر سالن رسیدگی جنسی بایستی واجد تعداد تانکهای زیاد باشد شرایط محیطی در سالن بایستی قابل کنترل باشد محل تهیه و آماده سازی غذای مولدین بایستی جدا از سالن باشد تانکهای رسیدگی جنسی بایستی قابلیت سیفون کردن روزانه و تمیز کردن دوره ای داشته باشند وسایل صید مولدین ماده برای هر تانک بایستی جداگانه باشد و قبل از استفاده حتما ضد عفونی شود تراکم میگو در تانک رسیدگی بایستی نرمال ( 6 تا 8 قطعه بر متر مربع) باشد
با تشکر