YAŞLI SAĞLIĞI Yrd. Doç. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Konya

Amaç ve Hedefler Amaç; Bu dersin sonunda katılımcıların yaşlı sağlığı hakkında bilgi ve tutum sahibi olmaları amaçlanmıştır.

Hedefler Bu ders sonunda katılımcılar; Sağlıklı yaşlanmanın önemini açıklayabilmeli Yaşlanmaya etki eden faktörleri sayabilmeli Yaşlıda duyarlılıkla birlikte görülen en az 3 durumu sayabilmeli Yaşlılarda sık karşılaşılan sorunları sayabilmeli Yaşlı sağlığının önemini savunabilmeli

Doğumda beklenen yaşam süresinin artması, doğurganlık hızının azalması ile birlikte günümüz toplumu giderek yaşlanmaktadır. Türkiye de hızlı yaşlanma sürecinin beklendiği ülkelerden birisidir. 2040’a kadar Türkiye’de yaşlı nüfusta % 201’lik bir artış beklenmektedir. Doğumda beklenen yaşam süresi 73,2 yıla ulaşmıştır.

Dünya’da 60 yaş üzeri nüfus 2050 yılında 2 milyara ulaşacak (%22) Japonya %27 oranı ile en yaşlı ülke olacak İsviçre %26 oranı ile Japonya’yı izleyecek

Sağlıklı Yaşlanma Yaşlanma bir süreçtir Sağlıklı yaşlanma yaşlılık belirtilerinin görülmemesi değil; bireyin yaşlılığın getirdiği değişikliklere kolay adapte olmasıdır. Hekimler, yaşlı bireyleri bu süreçte desteklemeliler. Hemşireler için ise, yaşlıların özgün gereksinimlerini anlamayı, değerlendirmeyi, bakım ve rehabilitasyonu planlamayı, uygulamayı bilgi ve beceri ile yürüten bakım etkinliklerini kapsar.

Yaşlanma İle İlgili Kavramlar ve Tanımlar Yaşlı  65 yaş ve üzeri Yaşlanma bilimi  Gerontoloji Biyolojik Yaşlanma: Zaman bağlı olarak bireyin anatomi ve fizyolojisindeki değişimler. Ekonomik Yaşlanma: Parasal koşullardaki değişikliklerin etkisiyle yaşlı kişinin yaşam tarzının değişmesi. Psikolojik Yaşlanma: Bireyin davranışsal uyum yeteneğindeki yaşa bağlı değişimler. Sosyal Yaşlanma: Zaman akışı içinde edinilen sosyal huy ve sosyal konumun ve bireylerin sosyal rollerinin değişmesi.

Toplum Yaşlanması İnsan topluluklarının yaşlanması üç değişik özellikte olmaktadır. 1- Bir toplumdaki bütün bireyler diğer toplumdaki bütün bireylerden yaşlı ise bu toplumun bütünü ile yaşlı olduğu kabul edilir. 2- Yaşlı kişilerin oranında giderek artma söz konusu ise “bu nüfus piramidinin apeksinde yaşlanma” olarak tanımlanmaktadır. 3- Eğer genç nüfusun oranında azalma söz konusu ise buna da “nüfus piramidinin tabanında yaşlanma” denilmektedir.

Dünya toplumları yaş özellikleri açısından 4 gruba ayrılmaktadır 1- Genç toplumlar: Nüfusun % 4’ünden azı 64 yaşın üzerindedir (az gelişmiş ülkeler). 2- Erişkin toplumlar: 64 yaş üzeri nüfus % 4-7 arasındadır. (Çin dahil Batı Asya ve ılıman Güney Amerika ülkeleri). 3- Yaşlı toplumlar: Yaşlı nüfus % 8-10 arasındadır (Kanada, Japonya, Avustralya). 4- Çok yaşlı toplumlar: Yaşlı nüfus %10’un üzerindedir (gelişmiş Avrupa ülkeleri).

Yaşlılık ve Çevre Yaşlanma ile birlikte çevresel streslere verilen yanıt oldukça önemli değişiklikler göstermektedir. - Yaşlılar enfeksiyonlara kolay yakalanır, - Enfeksiyonlardan daha büyük oranda etkilenir, - Sıcak ve soğuk stresini daha az tolere ederler, -İlaç alımından sonra toksisite gösterme riskleri daha büyük orandadır.

Yaşlılıkta Sık Görülen Sorunlar Artrit HT Kalp hastalıkları İşitme kaybı İnfluenza Yaralanmalar Ortopedik bozukluklar Katarakt Depresyon Kanser DM Görme bozuklukları Üriner inkontinans Variköz venler

Yaşlılarda Önemli Sağlık Sorunları Yaş Anemi, * Diş sağlığı, protez kullanma, * Glokom, * Hipertansiyon, * Kanser (serviks, meme, prostat, ağız, akciğer, kolon, rektum).

65 Yaş ve üzeri Görme, işitme yetersizlikleri, * Yürüme ve hareket bozuklukları, * Hipertansiyon, * Kanser, * Beslenme yetersizlikleri ve buna bağlı sağlık sorunları, * İzolasyon-yalnızlık, * Entelektüel durum, * Emosyonel durum.

Orta yaş grubuna verilecek sağlık eğitimi konuları: - Kazaların önlenmesi, - Sindirim sistemi sağlığı, - Hatalı ve gereksiz ilaç kullanımı, - Sağlıklı yaşam bilinci, - Kişisel hijyen, - Mental sağlık, - Diyet ve beslenme, - Emekliliğe hazırlık, - Sağlık kuruluşlarından yerinde ve zamanında yararlanma.

Sağlıklı Yaşlanma İyi ve sağlıklı yaşlanma 3 faktör içerir; 1-Hastalık ve sakatlık olasılığının düşük olması 2-Zihinsel ve fiziksel fonksiyonların yüksek olması 3-Yaşama karşı aktif bağlılık

Yaşlanmaya Etki Eden Faktörler Yaşlanma ile strese uyum cevabında azalma oluşur. Yaşlı birey dışarıdan gelen uyarılara karşı homeostazı koruması giderek zorlaşır. Yaşlanma teorileri içinde en çok kabul gören oksidadif strestir.

Oksidatif Stres Yaşlanma ile birlikte oksidan maddelerin miktarı artar ve antioksidan sistemler yetersiz kalır. Proliferasyon kabiliyeti olmayan, hücre bölünmesi yoluyla oksidatif hasarı azaltamayan, nöronlar ve kardiyak miyositler oksidadif hasardan en çok etkilenen hücrelerdir.

Yaşlıda duyarlılık 85 yaş ve üzeri Birden fazla ilaç kullanma Düşmeye bağlı yaralanma Beslenme bozukluğu oksidatif hasar Demans, depresyon Fonksiyonel kayıp Kronik hastalık Sosyal bağımlılık Hospitalizasyon

oksidatif hasar

YAŞLILIKTA KANSER Kanser yaş arası kadın ve erkeklerde başlıca ölüm nedenidir. Aşağıdaki kanser türleri yaşlıda sık görülür: 1. Meme kanseri 2. Kolorektal kanser 3. Serviks kanseri 4. Prostat kanseri 5. Akciğer kanseri 6. Cilt kanseri

Kanser taraması Mamografi : 2-3 yılda bir ??* Gaitada gizli kan: 2 yılda bir Prostat spesifik antijen: 2-3 yılda bir ??? Dijital rektal muayene: 2 yılda bir Pap smear: 2-3 yılda bir ??? Tümör belirleyicileri : rutin değil Kolonoskopi: 5-10 yılda bir ??

Aşılar 10 yılda bir tetanoz toksoidi (rapel) Her yıl eylül veya ekim aylarında influenza aşısı 5-7 yılda bir pnömokok aşısı

YAŞLILIKTA KANSERE ÖNLEM Yeterli ve dengeli beslenme Bedensel etkinlik Sigara içmeme Alkolden uzak bir yaşam Boş zamanları değerlendirebilme Yeterli ve düzenli uyku Stresle baş edebilme gibi davranışların çocukluktan itibaren geliştirilmesi ile yaşlılıkta kanserden korunmak mümkün olabilir.

Kanser Taramaları Meme kanserinin erken teşhisi için 40 yaş üzeri kadınlarda yılda bir defa klinik meme muayenesi, 50 yaş üzerinde yılda bir defa mamografi önerilir. Kolorektal kanserin erken teşhisi için 50 yaş üzeri kadın ve erkeklerde yılda bir kez GGK, 10 yılda bir kolonoskopi önerilir. Serviks kanseri erken teşhisi için yaş arasında yılda bir kez servikal smear örneği alınır. Prostat kanserini önlemek için 50 yaş üzeri erkeklerde yıllık rektal tuşe ve PSA bakılmalı.

Yaşlılıkta Beslenme Yaşlılık döneminde bazal metabolizma hızı azalır, dolayısıyla da toplam enerji harcaması-kalori gereksinimi azalır. Bu dönemde kilogram başına 30 kkal/gün enerji tüketilmesi önerilmektedir. Kadınlarda 1900 kkal; erkeklerde ise 2300 kkal olarak kabul edilmektedir. Yaşlı bireylerin günlük aldıkları enerjinin 1500 kalorinin altına düşmemesi önerilmektedir.

Yaşlılarda beslenme Sağlıklı beslenme için ; karbonhidratlardan sağlanan enerji payı %55-60; yağlardan sağlanan pay %25-30, proteinlerden sağlanan pay ise %10-15 olmalıdır. Yaşlıların günde 2-2,5 litre sıvı tüketmesi önerilir. Bedensel etkinlik, metabolizmanın etkilenmesini sağlayan herhangi bir hastalık olması, mevsimsel değişiklik, iklim değişiklikleri, sıvı gereksinimini değiştirebilir.

Yaşlı Bakımı İle İlgili Sağlık Kuruluşları Aşağıdaki Özellikleri Taşımalıdır 1- Tüm yaşlıları kabul etmeli, 2- Geriatrik hastaları araştırılması, tanısı tedavisi ve izlenmesine yönelik uygulamaları planlamalı, 3- Psikiyatrist destekli hizmet vermeli, 4- Rehabilitasyon hizmeti verebilmeli, 5- Evde bakım koşullarını sağlayabilmeli, 6- Sürekli tedavi sağlayabilecek hastane yataklarına nakledilebilmeli.

7- Tedavi şansı olduğu sürece tedaviyi yarıda kesmemeli, 8- Tıbbi ve sosyal hizmetlerin eşgüdümü sağlanmalı, 9- Aile hekimi desteğini sağlamalı, 10- Erken tanı uygulamaları sisteme bağlanmalı, 11- Geriatrik hekimlik, hemşirelik ve fizyoterapi konusunda uzmanlaşma sağlayan birimler kurulmalı, 12- Geriatri konusundaki araştırmalar ve bilimsel etkinlikler desteklenmelidir.

Yaşlılarda Ölüm Nedenleri Kalp hastalıkları (%44), - Malign tümörler (%19), - Serebrovasküler hastalıklar (%12), - Kazalar, - Kronik obstruktif akciğer hastalıkları, - Pnomoniler ve Enfluenza, - Diabet, - Siroz, - Ateroskleroz.

Ülkemizde 65 yaş üzeri nüfusun %90’ının kronik hastalığı olduğu bunların; %35’inin iki, %23’ünün üç, %15’inin dört ya da daha fazla kronik hastalığı olduğu saptanmıştır. Ölüm nedenleri kardiyovasküler hastalıklar, malign hastalıklar ve kazalar şeklinde sıralanmaktadır.

SONUÇ Birinci basamak yaşlı sağlığının değerlendirilebileceği topluma en yakın hizmet birimidir. Bir toplumun yaşlı nüfusunun sağlığı, tüm diğer yaş gruplarının sağlığı gibi, öncelikle birinci basamak hekiminin sorumluluğundadır.