Key Check 7 Saan nga bimmasit ti apit gapu iti bao (rodents) Panangmanehar kadagiti bao tapno dida makadadael Umuna a paset: Panangawat iti sistema ti PalayCheck

40 % kadagiti amin a puli dagiti agpasuso nga animal Agdadael iti amin a tukad ti panagdakkel ti pagay Kanen ken rugitanna ti nakadulin a taraon Agyakar kadagiti sakit Bao

Wen, makaay-ayoda. Ngem kasano ti kaadu ti ammoyo maipapan kadakuada? Makaallilaw met ti langa.

Nakudrep a panagkita ngem sensitiboda iti garaw Sensitibo a panagangot, panagraman, panagsagid ken panagdengngeg Kasla katadem ti paet a ngipen Atiddog a barbas ken mangsalaknib nga ipus a mangtarabay kadakuada no agdakiwas Neophobia, wenno kabutengda ti baro a kondision ti nakairuamanna a banag wenno lugar Ammoyo kadi nga addaan dagiti bao iti…

Ammoyo kadi a dagiti bao ket… Nalaing nga umuli Nalaing nga aglangoy Siririing no rabii – aktibo nga agdakiwas iti rabii Aktibo iti seks. Ti bassit a bilang dagiti lallaki a bao ket kabaelanda a dakepan dagiti isu amin a babbai a bao iti maysa a lugar

Gagangay a kaatiddog ti biagna: 6 a bulan – 1 a tawen. Kabaelan ti babai a bao ti 3-4 a daras nga aganak iti makatawen ken makayanak iti 18 (gagangay 6-8). Tallo a lawas ti kabayagna nga agsikog Ti sangaparis a bao ken dagiti annakda ket makapataodda iti 500 nga an-annak iti makatawen no la ketdi adda taraon ken umayon kadakuada ti kondision ti aglawlaw. Siklo ti Panagbiag

panaganak Ina a bao panagtaeng pannakatay panagdakep 9 a bulan 3 a bulan Nayanak a bulsek ken awan ti gaway dagiti bao agingga iti maika-21 nga aldaw Alisto a dumakkel ken nakasaganadanto manen nga aganak kalpasan ti 6 a lawas a pannakaipusingda Siklo ti Panagbiag

Ti kangrunaan a taraonda ket irik, naata a mais ken dadduma pay a bukbukel Sumaruno a taraonda ti balanghoy (cassava), niog, unas, mais, ken dadduma pay. Manganda iti insekto, bisukol, daing, nagpayyak nga animal ken dagiti nakapsut a miembro ti grupoda no awanen ti makanda Kanayonda nga agngatingat tapno tumadem ti ngipenda Kanenda ti padada a bao no awanen ti makanda Ti Kayatda a Taraon Ken ti Galadda a Mangan

Maysa a lugar a protektado iti agbaliwbaliw a klima ken dagiti mangkaan kadakuada Adda nakasagana a taraon Adda umdas nga espasio tapno makagarawda Gagangay nga abut nga adda kangrunaan a ridawna ken maysa wenno ad-adu pay a pagruaran 1-5 a kadapan ti kaatiddogna, ken agsikko iti uneg ti daga iti kauneg a dua a kadapan Addaan iti kuarto a pagidulinan iti taraon ken paganakan Ti kayatda a Pagyanan

Dadael ken Pagilasinan Dadaelenna ti 10% a dagup ti mula ken ibabana ti apit iti 25% Nanganan/napukaw a pinuon Saan nga agpapada a pannakaputed dagiti puon Napirpirsay a bunubon Nagpukaw a dawa

Panangamiris kadagiti makita nga pagilasinan dagiti dadael: NABABA KALKALAINGANNA NANGATO < 10% a dadael [5 a kinelleng/parsela ] 10-25% a dadael [4 a kinelleng/parsela] <25% a dadael [nasurok nga 4 a kinelleng/parsela] Dadael ken Pagilasinan

Ikabassit ti pagalaanda iti taraon ken pagbalayan Kanayon a dalusan ti talon Sullatan dagiti abut wenno pagbalayanda Panaggigiddan nga agmula kadagiti nalalawa a pagtatalonan PANANGMANEHAR KADAGITI BAO Nakaisigudan a Wagas

Mekanikal a Wagas Palab-og Panangkali Flame thrower Palawlawan a paksiaten wenno abugen Trap Barrier System (TBS) Flame Thrower PANANGMANEHAR KADAGITI BAO

Babaen iti Kemikal Rodenticides – mausar pay nga appan  Insigida a makapatay (Acute)  zinc phosphide  Commatetralyde  In-inut a makapatay (Chronic)  Racumin PANANGMANEHAR KADAGITI BAO

Tapno maliklikan ti adu a pukaw iti apit gapu iti bao [Key Check 7],  Mangaramid iti TBS maysa a bulan sakbay ti regular a panagmula  Praktisen ti umno a tayming, aktibo, ken sapasap a panagpaksiat ti bao  Lagipen ti nagkaykaysa a wagas ti panangmanehar iti bao (panagusar ti flame thrower, panaganup, panagappan, palab-og, panagdaldalus)

CREDITS Instructional presentation designer: Ms. Ella Lois Bestil Sources of technical content/reviewers of presentation: Mrs. Anita Antonio, Mr. Ulysses Duque Note: Adapted from a powerpoint presentation developed by: Mr. Glenn Ilar, Mrs. Marissa Reyes You may use, remix, tweak, For more information, visit: & build upon this presentation non-commercially. However, always use with acknowledgment. Unless otherwise stated, the names listed are PhilRice staffers. Produced in 2011 Text:

Wagas ti panagappan Agusar kadagiti bambanag a masarakan iti aglawlaw kas iti kawayan, lata ti manteka, sabsabut, ken dadduma pay, kas pagyanan ti appan. Ilaok ti 1 a kilo a rodenticide iti 19 a kilo a bagas wenno pegpeg. Ikkan iti 6 a kutsara nga appan ti kada disso. Ikabil dagiti appan iti lugar a pagpagnaan ken umok dagiti bao [tambak ken saan a naarado a talon kas nayon dagiti naikabil kadagiti pinagayan]. Inaldaw a kitaen dagiti inkabil nga appan ken suktan dagiti kinnanda.

Mangikabil iti 5 a pakauna a pagappanan iti kada ektaria. Agaplay iti acute rodenticides kadagiti lugar a balligi ti impakat nga appan tapno maliklikan ti panagado ti bao iti dayta a lugar. Paaduenna daytoyti bilang dagiti matay a bao iti 70%. Ikabil dagiti chronic nga appan tapno ad-adda pay a bumassit ti nabatbati a 30% a bilang dagiti bao. Wagas ti panagappan

Iti tunggal lugar a nangikabilan iti appan a sinarungkaran dagiti bao, nayonan iti 1-2 pay a bilang dagiti appan iti sag- tunggal 10 a metro ti kaadayo ti maysa manipud iti orihinal a lugar ti appan. Ikaadu ti appan iti 8 a kutsara iti kada lugar a nagikabilan. Suktan dagiti nabangles nga appan. Sakbay ti panagani, kolektaen amin nga appan. Dalusan, tarimaanen, ken aywanan ti lugar para iti sumaruno a panagmumula. Wagas ti panagappan

Iti kada 10 nga ektaria a pinagayan: Agmula iti pagay iti 20 x 20 a metro a paset ti talon makabulan sakbay ti kaaduan a panawen ti panagmumula. Agusar iti nabanglo a barayti ti pagay a naimas ti innapuyna. Aladan ti lugar iti 25 a pulgada a plastik sheets (kasla iti plastik a pagabbong iti libro ken note book). Ti Community Trap Barrier System (CTBS)

Agaramid iti metal screen a barut ti palab-og (paatiddog a kasla kahon ti pustorana), addaan iti nagtimbukel a pagusokan a sumrek iti unegna. Matiliw dagiti bao iti palab-og bayat a sumsumrek daytoy iti trap barrier system. Ti Community Trap Barrier System (CTBS)

Dagiti pagsayaatanna Ti Trap Barrier System (TBS) Saan a makadadael iti aglawlaw ken nalaka laeng ti magastos iti panagaramid. Naibasar ti TBS iti galad ti bao a sumrek iti abut ken ti panagtarayna iti igid dagiti pinagayan nga agsapul iti taraon. Mas epektibo ti TBS no maisaknap a maaramat iti komunidad kas wagas a pangkontrol kadagiti bao. No mausar ti TBS kas pangkontrol iti bao, nasken nga insigida a mairugi daytoy kadagiti pagpatubuan nga pagbunubonan tapno masalakniban dagiti bunubon.