INTERNET SERVISI

World Wide Web E-mail FTP Chat: - IRC -Instant messaging Usenet

WWW (World Wide Web) WWW, World Wide Web ili Web je jedna od usluga Interneta čije se informacije prenose preko protokola koji se zove HTTP. HTTP je skraćenica od engleskog naziva HyperText Transfer Protocol.

Opis Komponente weba su web server, web klijent, HTML (HyperText Markup Language), URL (Uniform Resource Locator) i HTTP (HyperText Transfer Protocol). To je protokol, tj. skup pravila koja se koriste za prenos hipertekst dokumenata (Web stranica) između dva računara. Najčešće traženi sadržaji su HTML dokumenti, tj. Web stranice. Web stranica je zapravo tekst kodiran HTML jezikom, koji sadrži linkove, a može sadržavati i slike te audio i video zapise. Dok je web sajt (site) skup smisleno povezanih Web stranica koje se nalaze na nekom Web serveru. Pregledanje ovih stranica se vrši putem posebnih programa odnosno web preglednika (Internet Explorer, Opera, Mozilla Firefox, Safari itd.). Web su stvorili Englez Tim Barners Li i Belgijanac Robert Cailliau 1989. godine, radeći u Genevi. Besplatni web sajtovi obično imaju svoju URL adresu u sljedećem obliku: www.domenski-naziv.com te većinom dobivaju novac kroz svoje oglase.

E-mail (elektronska pošta) Oktobra 1971. (mada ima izvora koji tvrde da se to desilo jula 1970. godine) Rej Tomlinson, napisao je prvi program koji je omogućavao razmjenu poruka između dva računara. Tomlinson je bio u to vrijeme zaposlen u BBN-u (Bolt, Beranek, Newman), laboratoriji u Kembridžu. Radeći na Digitalovim PDP-10 Tomlinson je prvo napravio program koji je omogućavao da korisnici istog računara jedan drugom ostavljaju poruke. Transfer poruke je uspio, a Tomlinson se ne sjeća kako je prva poruka glasila, čak vjeruje da je napisao nešto u smislu „test“. Potpuno nesvjestan da je napravio nešto što će potpuno promjeniti svijet koju deceniju kasnije, on ipak nije izdržao a da se ne pohvali svom kolegi Džeriju Burčfilu zamolivši ga da „ne širi dalje“. „Ovo nije ono čime bi trebalo da se bavimo“, rekao mu je. U to vrijeme Internet je bio mreža od nekoliko desetina računara, uglavnom u Americi, u okviru projekta američke vojske pod imenom ARPA. Za nadležne nije predstavljalo malo iznenađenje kada su dvije godine kasnije utvrdili da od ukupnog prometa na mreži čak tri četvrtine otpada na elektronsku poštu. Danas je elektronska pošta vodeći servis na Internetu, i smatra se da je u svijetu koristi više od pola milijarde ljudi. Većina poruka je trivijalna, najveću gužvu prave reklame svake vrste kao i mejlovi inicirani (i inficirani) različitim virusima. No, život bez e-mail-a mnogima je danas potpuno nezamisliv. Pored programa za razmjenu pošte, Rej Tomlinson je odgovoran za masovnu upotrebu znaka @ (et, poznatiji kao „ludo a“ ili „majmun“, u Finskoj „uspavana mačka“, u Koreji „puž“, u Mađarskoj „bubica“, dok se kod Slovena sve više naziva svojim imenom “deset hiljada“ ili “tma“). Smišljajući kako da razvrsta primaoce poruka odlučio je da njihova imena i imena računara na kojima se nalaze njihovi nalozi razdvoji nekim znakom interpunkcije. Kako je na svojoj tastaturi imao samo 12 takvih znakova na raspolaganju, odlučio se za onaj koji se nikada ne koristi u pisanju poruka. Njegov princip adresiranja koristi se i dan-danas. Razvoj e-mail-a zaokružen je 1975. godine kada je programer po imenu Džon Vital napisao program “Msg“ (od engleskog “message“ tj. poruka). Njegov istorijski doprinos sastoji se u genijalnoj ideji da u program uvrsti opciju odgovaranja na poruku, takozvano “Re“ (reply) koje je on tada nazvao “answer“ (odgovor). Dve godine kasnije Ted Majer i Ostin Henderson izbacili su protokol za prenošenje poruka u kojem su definisali koje informacije (osim vašeg teksta) e-mail poruka treba da nosi i od tada nije bilo značajnijih promjena strukture e-mail-a.

Rej Tomlinson i ,,ludo a’’

FTP FTP (engl. File Transfer Protocol – protokol za prenos datoteka) je najčešće korišten protokol za prenos podataka između dva računara na mreži. FTP koristi TCP/IP za mrežnu komunikaciju, što omogućava da bude pouzdan. FTP veza se uspostavlja na zahtjev klijentskog računara prema serverskom računaru. Klijentski računar mora da posjeduje program koji implementira FTP protokol (tzv. FTP klijent), a serverski računar mora da posjeduje program koji prihvata konekcije na standardnom FTP portu i takođe razumije komande protokola FTP (tzv. FTP server ili FTP demon). Kada se veza uspostavi, klijentski program šalje korisničke komande serverskom programu, koji ih obavlja i šalje odgovor. Taj odgovor može biti poruka da je komanda uspješno obavljena, datoteka koja je zahtijevana ili poruka o grešci.

FTP klijenti Programi koji implementiraju FTP protokol i dozvoljavaju krajnjem korisniku da uspostavi konekciju i vrši razmjenu datoteka sa udaljenim računarima se zovu FTP klijenti. U početku razvoja Internet tehnologije, ovi programi su bili vrlo prosti i dozvoljavali su samo direktan unos FTP komandi. Vremenom uz razvoj grafičkih interfejsa ovi programi su postali komforniji za rad i krajnji korisnik ne mora da zna komande da bi koristio protokol, nego sistemom prozora i menija zadaje zahtjeve. Na tržištu se nalazi mnoštvo komercijalnih kao i besplatnih programa, a najčešće dolaze i uz sam operativni sistem.

Kritike I lozinke i sadržaji datoteka se prenose bez šifrovanja, bajt po bajt, te mogu biti presretnuti i iskorišćeni za neovlašćen pristup serveru i samom prenešenom sadržaju. Razna proširenja FTP-a rješavaju ovaj problem ubacivajući međuslojeve za šifrovanje koristeći algoritme poput SSL-a ili TLS-a. Protokol koristi više konekcija u jednoj transakciji, jednu za kontrolnu sesiju, po jednu za svaki zahtjev. Ovo otežava rad administratorima zaduženim za kontrolu zaštitnog zida. U aktivnom režimu rada, klijent odabira proizvoljan port za komunikaciju sa serverom, što takođe otežava rad zaštitnog zida koji propušta sadržaj samo na određenim portovima. Ovaj problem se najčešće rješava koristeći pasivni režim rada. Moguće su zloupotrebe u FTP ugrađenih mogućnosti za preusmjeravanje sadržaja da bi se sadržaj preusmjerio na neki drugi računar. FTP ima velike zastoje u radu zbog velikog broja komandi potrebnih za početak transakcije. Ne postoji kontrola integriteta podataka - ako se transakcija prekine iz nekog razloga, primalac nema način da provjeri da li je primljeni sadržaj kompletan. Određeni serveri sadrže proširenja koja uz sadržaj šalju i MD5 sumu (koristeći komanduSITE MD5) ili CRC odsječak, ali čak i tada je neophodno da ih klijent eksplicitno zatraži. U nedostatku takvih metoda, provjera kompletnosti se najčešće odvija nezavisno od FTP protokola. Pri prenosu datoteka, ne prenose se i dodatni podaci poput datuma kreiranja, poslednje izmjene isl. Po prijemu, datoteci se dodjeljuju trenutni datum i vrijeme. Proširenja FTP-a, poput SFTP-a, dozvoljavaju i prenos ovakvih atributa. Trenutno je u planu da se proširenjem standarda FTP-a uključe i ovakve mogućnosti, ali većina popularnih klijenata i servera za FTP to još uvijek ne podržava.

CHAT Chat (engl. čavrljanje) je oblik komunikacije dva ili više korisnika putem računara i računarske mreže u realnom vremenu (real-time). Radi se o vrlo kratkim porukama koje korisnik vidi čim ih njegov sagovornik pošalje (obično pritiskujući tipku Enter). U nekim chatovima postoje tzv. sobe u kojima istovremeno priča i do nekoliko desetaka (pa i stotina) korisnika, u nekima je razgovor ograničen na nekoliko korisnika, dok neki mogu kombinovati te dvije vrste. Za neke chatove ne treba ništa osim Web preglednika i Java Programskog jezika, dok su neki prerasli u zasebne računarske programe, od kojih su najpoznatiji Windows Live Messenger (bivši MSN Messenger), Skype, Yahoo! Messenger, ICQ, Google Talk itd.

Najpoznatiji chat simboli

Chat sobe na web stranicama Na takvim chatovima korisnici se trebaju prvo registrovati i ostaviti neke svoje lične podatke i unijeti nadimak (nick(name)) koji može, a i ne mora otkrivati njihov identitet, a tek onda ulaze u chat. Chat, za razliku od komunikacije e-mailom ili na forumima, omogućava kontakt s ostalim korisnicima chata u realnom vremenu. U nekim chat aplikacijama postoje sobe koje nose određenu temu (fakultet, glazba, nogomet...), pa korisnik može izabrati temu o kojoj bi želio razgovarati sa drugim korisnicima. Na takvim se chatovima nalaze administratori. Oni su su školovane i izučene osobe za rad na chatu, te paze na korisnike, čuvaju mir i pružaju tehničku podršku.

Chat programi Chat programi su instant messaging programi tj. programi za brzo internetsko dopisivanje. Oni se pokreću na korisnikovom računaru te se potom spajaju na mrežu. Postoje chat programi koji se pokreću na računaru i spajaju na mrežu u kojoj vlada ista podjela kao i kod portalskih chat soba, po temama. (npr. mIRC), postoje i Chat programi koji služe za privatne razgovore između dvije osobe (npr. AOL Instant Messenger, Windows Live Messenger, Skype, ICQ, Jabber, Yahoo! Messenger, Facebook itd.)

Vrste chatova: -IRC (Internet Relay Chat) -Instant messaging (istovremeno slanje poruka)

IRC IRC, (engl. Internet Relay Chat), predstavlja komunikacioni servis na internetu (engl. to chat - ćaskati). IRC je nastao krajem avgusta 1988. godine na Oulu univerzitetu u Finskoj. Tvorac ovog servisa je Jarrko Oikarinen koji je u to vreme radio na Oulu univerzitetu kao administrator Sun servera. IRC je otvoreni protokol koji koristi TCP i (rijetko) SSL, svojevremeno se koristio samo port 6667, dok se danas koristi raspon portova od 6665 do 7000. Već dugo moguća je razmjena datoteka putem IRC-a, ponekad se to koristi kao alternativa P2P (engl. peer-to-peer) razmjeni datoteka putem interneta.

Instant messaging Instant messaging (IM) je forma real-time direktno tekstualne komunikacije između dva ili više korisnika koji koriste lične računare i druge uređaje. Više napredni softver za razmjenu trenutnih poruka klijentima takođe omogućava poboljšane režime komunikacije, kao što su glas ili video poziv . IM potpada pod termin Online Chat  i klijenti često koriste " listu prijatelja " ili " Lista kontakata ". Instant messaging (IM) je zbirka tehnologija koja se koristi za tekstualni komunikaciju između dva ili više učesnika preko Interneta, ili druge vrste mreže . Od značaja je da se Online Chat i Instant messaging razlikuje od drugih tehnologija, kao što su e-pošte zbog toga što IM smatraju sinhronizovanom komunikacijom. Ćaskanje omogućava efikasnu komunikaciju, što omogućava neposredan prijem priznanja ili odgovor. U mnogim slučajevima ćaskanje sadrži dodatne funkcije koje ga mogu učiniti čak i više popularnim. Na primjer, korisnici mogu da vide jedni druge koristeći web kamere , ili direktno razgovaraju besplatno preko Interneta koristeći mikrofon i slušalice ili zvučnike.

Ko koristi chat? Chat aplikacije korištene su najčešće od strane tinejdžera do 18 godina starosti. Mnogi tinejdžeri na chat stranicama traže emocionalnu upotpunjenost. Osobito privlačna mladima je anonimnost koju internet pruža, a koju je nemoguće postići u nekoj drugoj vrsti komunikacije. Ova anonimnost oslobađa i potiče ljude na drugačiju komunikaciju nego što bi to činili u osobnim kontaktima, što znači da se svako može predstaviti kako želi i biti šta želi. Ponekad se odrasli ljudi koji često nemaju prijateljske namjere mogu predstavljati kao djeca. Oni se preko chata pokušavaju približiti djeci. Isto tako neke osobe koje nemaju dovoljno jaku osobnost, na chatu znaju predstavljati svoju izmišljenu osobnost (koja se njima sviđa) i zato je važno imati na umu da o online prijateljima znamo samo onoliko koliko su oni rekli o sebi. Međutim, chat koriste i poslovni ljudi za poslovnu komunikaciju. Chat je nekima ekonomski puno povoljnije sredstvo komunikacije od telefoniranja i puno brže od e-mail-a.

Jezik chata U chat aplikacijama uobičajio se poseban jezik (žargon) komunikacije skraćenicama radi postizanja što veće brzine izmjene poruka. Evo nekoliko često korištenih kratica i njihovih značenja: AFK - Away From Keyboard - Daleko od tastature (računara), ne mogu odgovoriti BBL - Be Back Later - Vratiću se kasnije BTW - By The Way - Usput rečeno BRB - Be Right Back - Vraćam se odmah LOL - Laughing Out Loud - Glasno smijanje TIA - Thanks In Advance - Hvala unaprijed PLS - Please - Molim te SPAM - Stupid Persons' AdvertiseMent - Neželjene reklame u poruci WB - Welcome Back - Dobrodošao nazad ROFL - Rolling on flor laughing - Valjati se po podu od smijeha SWIM - See What I Mean - Shvaćaš? Uz skraćenice se koriste i različiti smajliji (emotikoni). Oni su prvobitno bili stilizovani tipografski znaci koji se koriste kako bi prikazali emociju ili trenutno osjećanje. Najčešće korišćene su: :-) - srećan :-( - tužan Porastom brzina komunikacija, umjesto tipografskih znakova koriste se male sličice. Nerado se gleda na pisanje VELIKIM SLOVIMA (osim skraćenica), jer se to smatra vikanjem.

Usenet Usenet je podmreža na Internetu koja se bazira na NNTP protokolu a čine je serveri namjenjeni primanju, slanju i razmjenjivanju članaka. Serveri akumuliraju poruke koje su jedno vrijeme od svoga dolaska na server (to vrijeme ovisi od servera) dostupne svima koji ih žele čitati. Poruke se mogu slati na server, čitati sa servera i brisati (mada se ovo zadnje radi rijetko). Grupe se dijele na opšte hijerarhije kako bi se olakšalo traženje pojedine grupe, a po vrsti članaka koje se u njih šalju razlikuju se binaries grupe za multimedijalne sadržaje i obične grupe za tekstualne sadržaje. Na taj način se razvijaju rasprave u kojima učestvuju razni ljudi, koji se obično međusobno ne poznaju i koji iznose različita mišljenja. Usenet idealan medij za rasprave, razmjenu informacija i slično. Kako je Usenet vrlo slabo cenzurirana mreža (postoje službe koje se brinu za podobnost sadržaja na Usenetu, ali vrlo rijetko reaguju), na njoj se javljaju svi oblici demokracije i anarhije (naime, pozitivni i negativni). Učesnici rasprava iznose svoja mišljenja, brane ih, te pokušavaju srušiti suprotna mišljenja koristeći, ali i zloupotrebljavajući tu demokratiju. Tako da se na Usenetu mogu pronaći poučni sadržaji, ali isto tako i sadržaji koji mogu vrijeđati nekoga. Usenet je dobro mjesto ako vam neka informacija treba u roku većem od 6 sati.

Jelena Pejkanović Sandra Kovačević Gordana Sarić I-3