Metodat dhe Procedurat Leksioni 9

Dallimi mes Metodave dhe Metodologjise Metodat – mjete ose teknika te zbatuara ne procesin e kerkimit Procedurat – menyra se si ne vendosim bashke mjetet ose teknikat, sekuenca ose kombinimi i tyre per arritjen e objektivave Methodologjia, menyra e zgjedhjes dhe zbatimit te metodave dhe procedurave ne per arritjen e objektivave dhe per te prodhuar dije te besueshme

Trajtimi i metodave dhe procedurave Perspektiva planifikimit te projektit dhe propozimit te shkruar Propozimi permban metodat and procedurat e planfikuara Raporti final permban metodat and procedurat aktuale, te perdorura Propozimi permban metodat and procedurat e planfikuara dhe mund te kete aresye per te ndryshuar planet gjate zbatimit te kerkimit.

Permbajtja e prezantimit Qellimi i metodave dhe procedurave Nje perspektive historike mbi metodat empirike Modelet me kerkimin ekonomik Tipet e metodave empirike Konsiderata mbi te dhenat Sugjerime proceduriale Permbledhje

Qellimi i metodave dhe procedurave Japin nje plan (dhe e pershkrujane ate) mbi ate se si do te arrihen objektivat Ato kane te bejne me “Cfare”, “Pse”-ne dhe “Si”-ne e projektit te kerkimit Si: rregulla, hapat, specifikimi i modelit, metodat analitike, Mbledhja e te dhenave dhe administrimi i inputeve, menyra e testimit, menyra e interpretimit, etj. Si lidhen metodat me aktivitetet?

Metodat dhe procedurat Niveli i detaijeve – varet nga tipi i punes (ekstension, industri) dhe pritjet e komitetit tuaj Specifikimi i metodes per testimin e hipotezes Mund te jene si sasiore dhe cilesore Adreson objektivat ne menyre direkte Objektivat e kerkimit burojne nga problemi i kerkimit Metodat dhe procedurat udhehiqen nga problemi dhe objektivat dhe jo e kunderta Por nese objektivi eshte testimi i nje teknike, atehere kjo eshte e ndryshme

Metodat dhe procedurat… Zgjdhja e metodave dhe procedurare eshte e rendesishme Fukusi mbi: Identifikimi i problemeve te vlefshme te kerkimit Specifikimi i objektivave te pershtashme Zhvillimi i metodave dhe procedurave per arritjen e ketyre objektivave

Shembull problemi 1 Sqaroni, nese1.3 miliarde kineze vazhdojne te perdorin qese plastike ne mneyre te rregullt, do te kete pasoja te tmerrshme per mjedisin ne Kine, sic po ndodh sot ne qytetet me te medha, si Pekin, Shangai, Guangzhu dhe Tianzhin. Ne keto kushte, duhen marre masa per ndryshimin e trendit, para se impakti te jete i pakthyeshem.

Shembull objektivash Problemi 1 Objektivi i ketij studimi eshte te percaktoje preferencat e konsumatoreve per blerjen e qeseve me perberje alternative materiali si dhe te percaktoje zgjedhjet mes atributeve te rendesishme te blerjes per bleresit e ketyre qeseve prej materiali alternativ.

Objektivat specifike Problemi 1 Vleresimi i atributeve te qeseve te paketimit , te cilat jane te rendesishme per konsumatoret, Percaktimi i aspekteve socio-economike qe mund te ndikojne preferencat e blerjes, dhe Diskutimi i rezultateve dhe implikimeve te marketingut.

Shembuj metode dhe procedure Problemi 1 Zhvillimi i nje vezhgimi eksperimenti “conjoint choice” per mbledhjen e te dhenave mbi preferencave te konsumatorit Zhvillimi i anketes dhe mbledhja e te dhenave nga disa tregje ne Tianjin, Analiza e te dhenave me metodene klases latente, dhe Nxjerrja e konkluzioneve dhe shqyrtimi i implikimeve. http://www.ctahr.hawaii.edu/nrem/staff/downloads/20091 006_Formatted.pdf

Shembull problemi 2 Shqiperia prodhon dhe konsumon ullinj dhe vaj ulliri. Sektoret e ullirit dhe vajit te ullirit jane te rendesishem sepse 100,000 ferma merren me to. Sektoret e ullirit dhe vajit te ullirit konsiderohet si prioritare per Shqiperine nga qeveria shqiptare

Formulimi i problemit 2 Megjithe trendin rrites te prodhimit te ullirit dhe vajit te ullirit, Shqiperia vazhdon te importoje sasi te konsiderueshme vaji ulliri (1000 tone) Ka potencial per rritjen e prodhimit te vajit te ullirit te destinuar per tregun e brendshem Megjithese ka studime mbi zinxhirin e vleres se ullirit (DSA, 2008; Skreli et al 2009), nuk ka evidence te meparshme per preferencat dhe kerkesen konsumatore per vajin shqiptar te ullirit

Objektivi Problemi 2 Objektivi pergjitheshem eshte te mesohet mbi preferencat e konsumatoreve per vajin e ullirit me qellim qe te zgjerohet prodhimi dhe shitja ne tregun e brendshem Objektivat specifike, Indentifikimi i atributeve te rendesishme te vajit te ullirit per konsumatorit, perfshire krahasimin e vajit te ullirit nga ullri vendit dhe vajin e ullirit te importuar Percaktimi i dmensioneve social-ekonomike qe mund te ndikojne preferencat e blerjes, Identifikimi i segmenteve te tregut per promovim dhe qellime marketingu

Metodat dhe procedurat – problemi 2 Zhvillimi i nje eksperimenti te tipit vezhgim “conjoint choice” per mbledhjen e te dhenave mbi preferencat e konsumatreve, (2) Zhvillimi i vezhgimit dhe dhe mbledhja e te dhenave ne tregun e Tiranes, (3) Abnaliza e te dhenave me metoden e klases latente, (4) Nxjerrja e konkluzioneve dhe shqyrtimi i implikimeve.

Perspektiva historike mbi metodat empirike Metoda experimentale nga Mills Dy teknika eksperimentale Metoda e dakordimit (renies dakord) Metoda e diferences

Metoda e dakordimit Dy klasifikime Kriteri pozitiv i dakordimit – KPD Kriteri negativ i dakordimit KPD – kur shume ndodhje te nje fenomenin te caktuar kane nje kusht te perbashket, ky kusht shikohet si shkaku i fenomentit Nje lidhje e vendosur mes kushtit C dhe fenomenonit X

Kriteri negativ i dakordimit Aresyet per mungesen e te dy kushteve dhe fenomenit Eksperimenti pa C rezulton ne mungesen e X Siguron lidhje me te forte eshte kriteri i dakordimit?

Metoda e diferences Kombinimi i kritereve pozitive dhe negative te dakordimit Rasti i kontrollit – pa C , nuk ka X Rasti eksperimental – me C, X ekziston Kjo eshte evidence shume e forte lidhjeje mes C dhe X se ne rastin e kritereve te meparshem

Lidhja dhe lidhja shkak-pasoje Metodat eksperimentale nuk kane kapacitetin per te vendosur lidhjen shkak-pasoje Teknikat tona, te cilat mund te jene teknika vezhgimi ose statistiokore, mund te vendosin vetem lidhje Ato na ndoihmojne te percaktojme, shpesh ne menyre probabilitare, nese gjerat jane te lidhura me njera-tjetren

Lidhja dhe lidhja shkak-pasoje… Evidenca per lidhjet shkak-pasoje derivohet nga zhvillimi i hipotezave te drejtimit te lidhjes shkak-pasoje nga aresyetimi konceptual (teoria) Pas kesaj shqyrtohet evidenca e lidhjes se pritur. Nese ka evidence empirike per te mbeshtetur kete lidhje, atehere kjo evidence mbeshtet hipotezen e lidhjes shkak- pasoje. Implikimet e lidhjes shkak-pasoje burojne nga aresyetimi konceptual (teoria) me shume se sa nga evidenca empirike Shembull: Prodhimi me i larte i avokados hipotezohet te jete ndikuar nga cmimi me i larte

Lidhja dhe lidhja shkak-pasoje… Kerkimi ka te beje me izolimin dhe matjen ne menyre sasiore efektet e kushteve individuale Ne ekonomi, ne perpiqemi te kuptojme/matim ne menyre sasiore efektet e variablavete ndryshem mbi nje fenomen te vecante pavaresisht nga efektet e variablave te tjere qe ndikojme mbi fenomenin. P.sh., cmimi i larte ndikon ne menyre negative mbi konsumin – kushtet e tjera te mbajtura te pandryshuara (ceteris parabis) Kuptimi i secilit prej faktoreve eshte i rendesishem per kuptimin e ndikimit kolektiv

Lidhja dhe lidhja shkak-pasoje… Kontrolli i variablave ne ekonomi eshte i veshtire per shkak te kompleksitetit te sistemeve dhe fenomeneve te studjuara Eshte e nevojshme te perdoret statistika per te kontrolluar efektet e variablave ne ekonomi Permes teknikave, si analiza regresive, jepet nje mjet per “kontrollin” statistikor te forcave te tjera Disiplina e ekonometrise u zhvillua sidomos me lindjen e kompjuterave dhe te teknologjise Ekonometria – teknike e bazuar ne teorine ekonomike dhe statistiken e zbatuar

Modelet ne kerkimin ekonomik Modelet ekonomike jane abstraksione nga realiteti, i zhvilluar pjeserisht ose teresisht nga teoria dhe i shprehur shpesh ne gjuhe matematike per: Shpjegime dhe parashikime Zbulime Pershkrime dhe ilustrime Ata mund te perdoren me ose pa te dhena Kur modelet ndertohen me qellimin e vleresimit te struktures ose te parametrave, modelet perbejne nje forme te hipotezave

Qellimi i nje modeli Shpjegon lidhjet ose menyren e funksionimit te sistemeve Identikon faktoret ose forcat qe shkaktojne nje fenomen Shpjegon ne menyre specifike si veprojne dhe nderveprojne keta faktore per te shkaktuar fenomenin Adaptim teorise per nje set fenomeni formon nje model Modeli mund te perdoret per te parashikuar drejtimin e ndrysihimit dhe si instrumentet e politikes ndikojne ndryshimin

Specifikimi i modelit P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) P (i) = Probabiliteti i zgjdhjes se nje profili produkti A perkundrejt B, C = Kostoja e qese, merr vlerat 0.3 CNY, 1.5 CNY, ose 3.0 CNY. M = Tipet e materialit, plastike e biodegradueshme, plastike e degradueshme, leter, dhe veshje. T = Numri i hereve te perdorimit, merr vlerat 1, 5 dhe 30. D = Koha qe materiali te degradohet, merr vlerat 1.5 muaj, 3 muaj dhe 100 vjete. A = grup mosha: 16 deri18, 19 deri 29, 30 deri 39, 40 deri 49, me shujme se 50. GE = Gjinia: M ose F. HI = Grupi i te ardhurave (per muaj) : <3,000 CNY, 3,000 deri 5,000 CNY, dhe > 5,000 CNY. ED = Niveli i arsimit: diplome shkolle fillore, diplome e shkolles e tetevjecare, diploma e shkolles se meseme, bachelor dhe me shume. CO = Konsumi i qeseve plastike ne jave, per familje: <10, 10 to 20, dhe >20.

P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) - ? + - ? +/- Shpjegoni lidhjet P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) - ? + - ? +/-  

Parashikoni drejtimin dhe politiken

The probability for individual n in class m choosing control program i, (Pi), is measured by two types of characteristics: (1) control program attributes, including Type (T), Origin (O), Place of Purchase (P), Taste (Tt), and Cost (C); and (2) individual socio-demographic factors, including gender (G), age (A), education (E), income (I), Knowledge of different types of olive oil (K) and Household size (H).

Modelet ne kerkimin ekonomik Kur ne bashkojme te dhenat me teorine nennje model me nje qellim te cajktauar, ne ndertojme nje model empirik. Modelet empirike mund te klasifikohen si ekonometrike, optimizimi, ose simulimi

Klasifikimi i modeleve empirike Ekonometrik – stokastik (me nje gabim probabilitar dhe pozitiv – nga te dhenat faktike) Optimizimi – normativ (nga objectivat e deshirueshme, stokastike (shperndarjet probabilitare derivohen nga jashte modelit) ose jo-stokastike) Simulim – pozitivistik dhe jo-stokastik

Shenime dhe momente per tu konsideruar me kujdes Modelet e optimizimit dhe ato te simulimit zakonisht nukm kane te bejne me testimin e hipotezave statistikore por jane me efektivet ne rasttet kur nuk ka ndonje menyre per te vezhguar fenomenet qe po studjohen. At nuk jane perjashtuese te njera tjetres. Modelet ekonometrike mund te perdoren per simulim. Modelet kane kufizime – ato jane mjete per arritjen e qeillimeve

Shenime dhe momente per tu konsideruar me kujdes… “Perdorimi i metodave matematikore nuk zevendeson formulimet teorike rigoroze. Ato, nga ana e rtyre, kerkojne kuptk me te sakte te konstrukteve nga te cilat disiplina ndertohet” Breimyer 1991. Ekonomistet shpesh ngaterrojne domethenien statistikore me ate shkencore.

Metodat Metoda pershkruese Metodat statistikore e ekonometrike Vleresime te thjeshta statistikore dhe percaktimi i fit dhe i shperndarjes (testi-t, testi-F) Analiza statistikore multivariate mem nje ekuacion (regresioni, probit, logit te vleresuara me OLS etj.) Modelet ekonometrike strukturale (Sistemet e ekuacioneve simultane, modelet e economise, 2SLS) Metodat/modelet e serive kohore (fokusohen mbi mbi sjelljen e variablave (ekonomike) ose systemet e variablave ne kohe)

Regresioni i thjeshte

Regresioni i shumefishte Y = a + b1*X1 + b2*X2 + ... + bp*Xp http://videolectures.net/ssmt09_kittel_mra/

Specifikimi i modelit P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) P (i) = Probabiliteti i zgjdhjes se nje profili produkti A perkundrejt B, C = Kostoja e qese, merr vlerat 0.3 CNY, 1.5 CNY, ose 3.0 CNY. M = Tipet e materialit, plastike e biodegradueshme, plastike e degradueshme, leter, dhe veshje. T = Numri i hereve te perdorimit, merr vlerat 1, 5 dhe 30. D = Koha qe materiali te degradohet, merr vlerat 1.5 muaj, 3 muaj dhe 100 vjete. A = grup mosha: 16 deri18, 19 deri 29, 30 deri 39, 40 deri 49, me shujme se 50. GE = Gjinia: M ose F. HI = Grupi i te ardhurave (per muaj) : <3,000 CNY, 3,000 deri 5,000 CNY, dhe > 5,000 CNY. ED = Niveli i arsimit: diplome shkolle fillore, diplome e shkolles e tetevjecare, diploma e shkolles se meseme, bachelor dhe me shume. CO = Konsumi i qeseve plastike ne jave, per familje: <10, 10 to 20, dhe >20.

P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) - ? + - ? +/- Shpjegimi i lidhjeve P (i) = f (C, M, T, D, A, GE, HI, ED, CO) - ? + - ? +/-  

Vleresimi i parametrave

Rezultatet (referoju pasyres me siper) Class 1 are degradable plastics (+ sign) and non-degradable plastics (-), cost (-) and degradation period (-). Therefore, Class 1 respondents prefer bags made of degradable material, lower cost, and less time for the material to degrade naturally. These signs are expected and significant at the 0.05 or 0.01 levels. For Class 2, the significant attributes found in this group are degradable (+) and non-degradable plastics (-), reuse times (+), and degradation period (-). Again, the signs are expected and they are all significant at the 0.01 level. Cost has the expected negative correlation in this class, but was not significant. Class 2 respondents prefer degradable plastics and bags that can be used many times, and do not prefer non-degradable plastic bags that take a long time to degrade. Cost and bags made of either cloth or paper are not important for this group.

Rezultatet … (referoju pasyres me siper) For Class 3, the significant attributes are cloth (+), non-degradable plastics (-), paper (+), and time it takes to degrade (-). These parameters are all significant at the 0.05 level. In Class 4, all parameters except for degradable plastics and paper are significant and have the expected signs. Class 5 respondents do not prefer high cost (-). They prefer paper (+), and higher number of times the bag can be reused (+). These parameters are significant at the 0.05 or 0.01 level.

Metodat e kerkimit operacional Teknikat e optimizimit Programimi linear – perdoret per zbatime kerkimi e menaxhimi; min ose max i funksionit objektiv me kushtin e respektimit te kufizimeve. Programim jo linera – obj. ftns non-linear Technika simulimi – positivistike, jo-stokastike Buxhetimi – buxheti i ndermarrjes (B/C) Simulimi matematik – I/O, CGE per te simuluar nje rezultat Simulim probabilitar- perdorimi i informacionit mbi probabilitetet si baze per simulimet.

Analiza financiare Buxheti i ndermarrjes Analiza e fluksit te parave Analiza e sensitivitetit

Analiza e buxhetit te ndermarrjes Siguracioni i riskut politik = 200 $ per farme/muaj

Buxheti i ndermarrjes Analiza e buxhetit per Humpback tregon te ardhura pozitive vetrem kur peshku i gjalle transportohet dhe shitet ne Hong Kong me cmimin mesatar me shumice Te ardhurat = $157,500 per cikel/ferme Kostot totrale = $81,588 Te ardhuat neto = $44, 410 per cikel/ferme Te ardhurat neto te ndermarrjes = $532,920 cikel

Analiza financiare Buxheti i ndermarrjes Analiza e fluksit te parave Analiza e sensitivitetit

Analiza e fluksit te parave

Analiza e fluksit te parave… Investimet minimale: $140,000/ferme $2.1 milione/ndermarrje (10-vite) IRR e modelit baze ($60/kg) per humpback grouper =38%

Analiza financiare Buxheti i ndermarrjes Analiza e fluksit te parave Analiza e sensitivitetit

Analiza e sensitivitetit Cmimi baze ne nivel ferme $25/kg Me i ulti: $15 & me i larti $35 Cmimi baze ne tregun me shumice $60/kg Me i ulti : $40/kg & Me iu larti: $80/kg Norma e mbi jeteses 50% dhe 90%

Analiza e sensititetit: Cmimet e tregut dhe normat e mbijetese se peshkut

Analiza e sensititetit: Cmimet e tregut dhe normat e mbijetese se peshkut Modeli baze financiar

Analiza e sensititetit: Cmimet e tregut dhe normat e mbijetese se peshkut Optimist!

Analiza e sensititetit: Cmimet e tregut dhe normat e mbijetese se peshkut Besimi i investitoreve (Skenari 2 i marketingut)

Konsiderata mbi te dhenat Te dhena dytesore– nga shume burime te ndryshme, nga regjistrimet e pergjitheshme, industria, qeveria. Te dhena primare – kur nuk ekzistojne te dhena dytesore, ka dy alternativa, ose te hiqet dore nga studimi ose te mblidhen te dhena permes vezhgimit. Ne kete rast, duhet ti kushohet rendesi menyres se ndertimit te pyetjeve per te shmangur shtremberimet.

Keshilla per ndertimin e pyetsoreve Kufizohuni tek ajo per te cilen keni nevoje Beni te qarte qellimin dhe vleren potenciale te vezhgimit per ata qe intervistoni Pyesni ne nje gjuhe qe nuk ben ghykime: kerkini informacion dhe opinione pa nenkuptuar nese ajo eshte e mire/e keqe, e drejte/e gabuar Testoni pyetsorin

Mostra per studiumin e qeseve plastike U plotesuan 2005 pyetsore gjate11 diteve nga10 deri ne 20 qershor, 2008. Nje ne pese persona u zgjodh per te bere nje interviste individuale. Per shkak se cdokush kishte nje eksperience personale ne blerjen e qeseve plastike dhe secili kishte njohuri baze mbi materialet e ndryshme te qeseve, nuk ishte e veshtire te shpjegohej eksperimenti dhe te administrohej vezhgimi.

Sugjerime mbi procedurat Mbani parasysh qe procedurat jane te planifikura dhe faktike Konsiderojini metodat dhe procedurat ne terma te pergjitheshem dhe specifike Jini sa me specifike dhe i detajuar qe te jete e mundur ne specifikime dhe shpjegime, por kini parasysh qe jo te gjitha detajet mund te poarashikohen para se te filloje puna analitike Mbani parasysh audiencen per te cilat shkruhen metodat dhe procedurat

Permbledhje Dalloni metodat nga procedurat Adresoni ate qe duhet bere, si duhet bere dhe pse Adresoni problemin e te dhenave, disponibilitetin dhe perdorimin e tyre Indentifikoni teknikat analitike dhe si mund te kobinohen te dhenat dhe teknikat analitike per arritjen e objektivave Merruni me testimin e hipotezave

Permbledhje... Tipet e metodave empirike Roli dhe funksionet e modeleve Mbledhja e te dhenave, saktesia dhe burimet e tyre