ترویج و توسعه خودمراقبتی برنامه جامع تحول حوزه بهداشت مریم دارائی کارشناس مسئول آموزش و ارتقای سلامت ترویج و توسعه خودمراقبتی

بخش اول برنامه مفاهیم و دستورالعمل بخش اول برنامه مفاهیم و دستورالعمل

خود مراقبتي چيست ؟ خودمراقبتی فعالیتی است که افراد، اعضای خانواده و اجتماع باید در حفظ سلامت فردي دخیل شوند. استفاده از دانش و مهارت براي تصميم گيري درباره خود با اتكا به خود مجموعه اي از فعاليت ها كه فرد مبتلا به بيماري براي ارتقا سلامت خودش ، بهبود وضعيت جسماني ، منابع اجتماعي ، توانائي رواني و پيشگيري از عوارض بيماري انجام مي دهد. تصميم آگاهانه براي مراقبت از خود

خود مراقبتي...يا ... خود مراقبتي : مسئوليت پذيري در برابر سلامت خود خود مراقبتي : مسئوليت پذيري در برابر سلامت خود خود مديريتي:تصميم آگاهانه و مسئوليت پذيري براي به حداقل رساندن شدت بيماري خودکارآمدی:اعتماد شخص به توانائی خودش برای انجام رفتار خود درماني:قسمتي از خود مراقبتي است شامل انتخاب مسئولانه و استفاده از داروهاي غير نسخه اي براي درمان بيماري شناخته شده توسط خود فردبيمار

وي‍ژگي خود مراقبتي داوطلبانه آموخته شده حق و مسئوليت

اجلاس منطقه اي آسياي جنوب شرقي (جاکارتا) در این اجلاس تعریف جدیدی از سلامت ارائه شد: مرحله ای از توسعه سلامت که در آ ن هرکس از کیفیتی برای مراقبت از سلامت خود یا خود مراقبتی همراه با تامین مالی برخوردارباشد که هیچ خانواده ای به دلیل مخارج سلامت دچار فقرنشود.

سواد سلامت توانائی خواندن ، فهم ، ارزیابی و استفاده از اطلاعات سلامت برای امکان گرفتن تصمیم مناسب

موانع خود مراقبتي نگرش فرد به وضعيت خودش مشكلات ارتباطي عدم وجود حمايت اجتماعي مشكلات مالي عدم دسترسي به مراقبت ها مشكل در تغيير شيوه زندگي( نیاز به تغییرات قانونگذاری) خود كار آمدي كم(اعتماد فرد به خود برای اتخاذ یک رفتار) تاثيرات ديگران

دفتر آموزش و ارتقاي سلامت برنامه ملي خودمراقبتي دفتر آموزش و ارتقاي سلامت

هدف كلي برنامه ملي خودمراقبتي توانمندسازي مردم، سازمان‌ها و جوامع برای مراقبت از سلامت خود

رويكردهاي برنامه ملي خودمراقبتي خودمراقبتي فردي خودمراقبتي سازماني خودمراقبتي اجتماعي گروه‌هاي خوديار

خودمراقبتي فردي شامل اعمالي است اکتسابی، آگاهانه و هدفدار كه فرد براي خود، فرزندان و خانواده‌اش انجام مي‌دهد تا سالم بمانند، از سلامت جسمي، روانی و اجتماعی خود و خانواده خود حفاظت كند، نيازهاي جسمی، رواني و اجتماعی خود و آنها را برآورده سازد، از بيماري‌ها يا حوادث پيشگيري كند، ‌بیماری‌های مزمن خود و خانواده خود را مدیریت كند و نيز از سلامت خود و خانواده‌اش بعد از ابتلا به بيماري حاد يا ترخيص از بيمارستان، حفاظت كند.

خدمات بهداشتي درماني خطي وزارت بهداشت دانشگاه علوم پزشكي/ معاونت بهداشت مركز بهداشت شهرستان مركز بهداشتي درماني شهري / روستايي خانه بهداشت

توسعه سلامت در وراي مرزهاي سنتي بخش سلامت وزارت بهداشت دانشگاه علوم پزشكي/ معاونت بهداشت مركز بهداشت شهرستان مركز بهداشتي درماني شهري و روستايي خانه بهداشت خانه/محل تحصيل/محل كار

تعريف سفير سلامت سفير سلامت عضوي از اعضاي خانواده است كه حداقل 8 كلاس سواد خواندن و نوشتن دارد و به‌صورت داوطلبانه، مسووليت انتقال مطالب آموخته شده در حوزه سلامت و مراقبت فعال از سلامت خود و اعضاي خانواده و جامعه را بر عهده دارد. براي هر خانواري كه فاقد عضو واجد شرايط باشد، سفير سلامت افتخاري تربيت خواهد شد.

تعريف سفير سلامت افتخاري فردي است كه علاوه بر خانوار خود، خانوار بدون سفير سلامت را تحت پوشش قرار مي‌دهد.(حد اکثر3 خانوار)

خودمراقبتي سازماني فرآيندي انتخابي، مشاركتي و فعال براي ارتقاي سلامت يك سازمان‌‌ است كه توسط ائتلافي از اعضاي سازمان، طراحي، اجرا، پايش و ارزشيابي مي‌شود.

خودمراقبتي سازماني هدف در اين رويكرد، ايجاد محيط كار سالم از طريق اجراي برنامه‌ها و خط مشی‌های ارتقای سلامت در محل کار، خلق محيط فيزيكي و فرهنگ حمايتي و تشويق شیوه زندگی سالم با همکاری کارکنان و كارفرمايان است. گروه هدف در اين برنامه، تمامي سازمان‌هاي دولتي، غيردولتي و مدارس و کارخانجات است.

سازمان‌هاي دولتي/غير دولتي حامي سلامت سازمان‌هايي هستند كه داراي شوراي ارتقاي سلامت بوده و براي سلامت كاركنان خود، برنامه‌ي ارتقاي سلامت تدوين و اجرا كرده باشند.

خودمراقبتي اجتماعي فرآيندي انتخابي، مشاركتي و فعال براي ارتقاي سلامت يك جامعه است كه توسط ائتلافي از شهروندان آن جامعه، طراحي، اجرا، پايش و ارزشيابي مي‌شود.

خودمراقبتي اجتماعي هدف در اين رويكرد، توانمندسازي جوامع مختلف براي توسعه محيط‌هاي سالم است. گروه هدف: شوراهاي شهري و روستايي و شوراياري‌ها هستند كه مي‌توانند نقش مهمي در جلب مشاركت اجتماع براي كنترل بر عوامل تعيين كننده سلامت داشته باشند.

شوراهاي حامي سلامت شوراهاي شهري، روستايي و شوراياري كه اعضاي آن دوره‌ي برنامه‌ريزي عملياتي مشاركتي را گذرانده باشند و براي سلامت منطقه تحت پوشش خود، برنامه‌ي ارتقاي سلامت، تدوين و اجرا كرده باشند.

خودياري فرآيندي خودجوش است كه در آن افرادي كه مشكل يا آرماني مشابه دارند، به يكديگر كمك مي‌كنند تا سلامت‌شان ارتقا يابد، از تأثير بیماری و آسيب‌ كاسته شود تا افراد در حد امكان به زندگي سالم و طبيعي خود بازگردند.

هدف رويكرد خودياري هدف در اين رويكرد، توسعه روابط بين فردي مثبت، همدلي و حمایت عاطفی از طریق به اشتراک گذاشتن تجربیات، اطلاعات و راه‌های مقابله با مشکل مشترک با ساير افراد عضو گروه خوديار است. به همين منظور سفيران سلامت به صورت داوطلبانه مي‌توانند براساس نياز خود يا اعضاي خانواده، عضو گروه خوديار شوند.

خودياري در اين برنامه دانشگاه‌ها/ دانشكده‌هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني موظف هستند حداقل براي 4 بيماري از جمله سرطان، ديابت، قلبي عروقي و بيماري تنفسي يا ريسك فاكتورهاي مربوطه ( مانند ترك دخانيات، كاهش وزن،...) براي هر شهرستان، گروه‌هاي خوديار تشكيل دهند.

پورتال ملی خود مراقبتی

انواع خود مراقبتي براي حفظ سلامت خود براي ناخوشي هاي جزئي در بيماري هاي مزمن در بيماري هاي حاد

با خودمراقبتی: کاهش ويزيت پزشكان عمومي تا 40درصد کاهش ويزيت پزشكان عمومي تا 40درصد کاهش ويزيت‌هاي متخصص تا 17درصد کاهش ويزيت‌هاي بعدي بيماري‌ها تا50 درصد کاهش بستری شدن در بيمارستان تا 50 درصد کاهش طول دوره اقامت بيمار در بيمارستان تا 50 درصد کاهش و یا تعدیل مصرف داروها تا50 درصد کاهش روزهاي غيبت از كار تا50 درصد

خود مراقبتی در نا خوشی های جزئی بسیاری از مسائل مطرح شده بیماری نیستند یک رخداد شایع هستند که برای بیشتر افراد روی می دهند و می توانند به نگرانی و ناراحتی غیر ضروری بیانجامد. این امکان را به فرد می دهند که از پس بسیاری از مشکلات بر آید و بتواند تصمیم بگیرد که «مراجعه به پزشک کی ضروری است ؟»

توصیه هایی مناسب جهت استفاده از کتاب *پیش از قرارگرفتن در شرایط اضطراری یک با رکتاب رابخوانید. *به تابلو ها ی راهنما توجه کنید.

بخش دوم برنامه نحوه استفاده از کتاب ناخوشی های جزئی بخش دوم برنامه نحوه استفاده از کتاب ناخوشی های جزئی

بخش سوم خود مراقبتی سازمانی بخش سوم خود مراقبتی سازمانی برنامه ریزی عملیاتی و مشارکتی

آشنايي با برنامه­ریزی عملیاتی مشارکتی برای ارتقای سلامت جمعيت پوشش

مراحل برنامه‌ريزي عملياتي مشارکتی براي ارتقاي سلامت مرحله 1: پیش‌برنامه‌ریزی مرحله 2: ارزیابی وضعیت موجود مرحله 3: تعیین هدف کلی، گروه هدف و اهداف اختصاصی مرحله 4: تعیین راهکارها، فعالیت‌ها و منابع مرحله 5: اجرای برنامه مرحله 6: ارزیابی نتایج/ تاثیر برنامه

پیش برنامه‌ریزی

مشارکت مؤثر افراد کلیدی و ذینفع زمان پول و سایر منابع در طراحي يك برنامه عملياتي براي ارتقاي سلامت، باید به عناصر زیر توجه نمود: مشارکت مؤثر افراد کلیدی و ذینفع زمان پول و سایر منابع جمع‌آوری و تجزيه و تحليل اطلاعات تصمیم‌گیری

اصول راهنماي مدیریت مرحله پیش‌برنامه‌ریزی الف) مشارکت: شناسایی توجه به نقش ها توسعه فرایند مشارکت نکته مهم: کار با مردم به جای کار برای آنها درگیر نمودن مخاطبان برنامه در طراحی برنامه ارزشیابی مشارکتی

ب) زمان: تعیین جدول زمانی انجام فعالیت‌ها ج) پول و سایر منابع: بودجه، زمان، کارکنان، تجهیزات و فضا و مکان‌های در اختيار برای برنامه‌ریزی تعداد و انواع نيروهاي تخصصي در اختيار، ميزان و كيفيت مشاركت داوطلبین و همکاران، ميزان هماهنگي‌ها و همكاري‌هاي درون و بين‌بخشي

د) جمع‌آوري و تجزيه و تحليل اطلاعات: روش در جمع‌آوری داده‌ها به مسایل زیر بستگی دارد: توجه به ارتقاي سلامت و پيشگيري اوليه بيش از كاهش بیماری و مرگ توجه به ظرفيت‌ها و فرصت‌هاي جوامع و افراد به جاي توجه صرف به كمبودها و كاستي‌هاي آنها تعيين روشي براي ارزيابي فرايند و نتايج برنامه در طول اجراي برنامه و پس از آن

تمرکز بر رفتارهای افراد و رابطه آنها با بیماری و مرگ ه) توجه به نقش تئوری: مدل زيست پزشکی: توجه به فرآیند‌های بیماری و مرگ و عوامل مربوط به جسم دارد و تابع مداخلات پزشکی است مدل رفتاری: تمرکز بر رفتارهای افراد و رابطه آنها با بیماری و مرگ مدل محیطی ـ اجتماعی: تمرکز و یا تقويت بر شرایط محيطي روانی، اجتماعی، اقتصادی و محیط‌های فیزیکی مؤثر در ضعف و نقصان سلامت

چه کسی/ كساني بايد در هر مرحله از تصميم‌گيري درگیر باشند؟ و) تصمیم‌گیری: چه کسی/ كساني بايد در هر مرحله از تصميم‌گيري درگیر باشند؟ چه كسي/ كساني بايد از نتايج اين تصميمات مطلع شوند؟

سهيم كردن ديگران در مسئله، خود نيمي از حل مسئله است. سهيم كردن ديگران در مسئله، خود نيمي از حل مسئله است.

ارزیابی وضعیت موجود

توجه کامل به تمامی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی محیطی مؤثر در ارتقای سلامت و به بیان دیگر تمامی عوامل تعیین‌کننده اجتماعی سلامت الف) مشارکت: در طراحی برنامه ارزیابی وضعیت موجود به گونه‌ای عمل کنید که امکان حضور مؤثر تمامی افراد کلیدی در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات فراهم گردد و هر یک از شرکا بتوانند منابع اطلاعاتی در اختیارشان را با سایر شرکا به اشتراک گذارند. ب) زمان: اجرای مناسب مرحله ارزیابی وضعیت موجود، مستلزم صرف وقت و زمان کافی است. ج) پول و سایر منابع

د) جمع آوری و تحلیل اطلاعات تأکید بر نقاط قوت، ظرفیت‌ها و منابع افراد و جوامع و نه فقط کمبودها و مشکلات تأکید بر عوامل تعیین‌کننده سلامت و نه فقط بیماری و مرگ ناشی از آن میزان مرگ و میر و ابتلای به بیماری و ناتوانی ناشی از بيماري و مرگ داده‌های رفتاری داده‌های سلامت (شامل شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی) بررسی قوانین و آیین‌نامه‌های موجود: قوانین و مقررات سازمان‌،سایر قوانین و مقررات ،خط‌مشی‌ها، سیاست‌ها و دستورالعمل‌ها ،استانداردهای حرفه‌ای و تخصصی و ملاحظات اخلاقی ،سیاست‌هاي مصوب ،قوانین و مقررات شرکای بالقوه و رقبا ،قوانین بودجه‌ای

تحلیل PEEST:(Political Economic Enviromemal Social Technological) عوامل سیاسی، اقتصادی، محیطی، اجتماعی و تکنولوژیکی که می‌توانند بر برنامه عملیاتی شما تأثیر گذارند را تعیین کنید.

مثال هایی از انجام نیاز سنجی - بحث گروهی متمرکز با کارکنان: - مطالعه بررسی وضعیت رفاه و سلامت کارکنان - انجام ارزیابی محیطی در محل کار سوالاتی که در بحث گروهی متمرکز پرسیده می شود 1. دوست دارید در انجام چه نوع فعالیت هایی مشارکت کنید؟ 2. دوست دارید سازمان شما بر چه حیطه هایی از سلامت تمرکز نماید؟ بطور مثال کنترل وزن،مدیریت استرس، یا ترک سیگار 3. دوست دارید فعالیت ها در چه زمانی انجام شود؟ مثلا در زمان خوردن ناهار،قبل یا بعد از کار. 4. بزرگترین چالش هایی که برای مشارکت در فعالیت ها در محل کار با آنها مواجه می شوید کدامند؟

تعیین هدف کلی، گروه هدف و اهداف اختصاصی

هدف کلی هدف کلی، بیانگر مسیر دلخواه یا دستاورد کلی یک برنامه عملیاتی است. هدف کلی، مسیر کلی برنامه عملیاتی برای رسیدن به مقصد را مشخص می‌سازد که بهتر است چنین مقصدی واقعی و مورد علاقه گروه هدف باشد. داشتن یک هدف کلی روشن و واضح برای طراحی نظام ارزیابی برنامه عملیاتی ضروری است. اکثر برنامه‌های عملیاتی ارتقای سلامت دارای یک هدف کلی هستند، البته در برنامه‌های عملیاتی بزرگ‌تر می‌توان چند هدف کلی انتخاب کرد. اهداف کلی می‌توانند مشکل‌نگر یا مثبت نگر باشند. تعیین هدف کلی در پاسخ به این سوال میباشد:کجا میرویم؟؟

گروه هدف ما در این مرحله، جمعيتي را مشخص می‌کنیم که مستلزم توجه خاص برای تحقق هدف کلی برنامه عملیاتی است. شناخت دقيق گروه هدف، گام مهمي براي تعیین اهداف کلی و اختصاصی شفاف است.

مثال‌هایی از اهداف کلی: بهبود وضعيت سلامت .... ارتقاء بهداشت .... توسعه خدمات بهداشتي بهسازي سيستم .... بهبود وضعيت .... ارتقاء وضعيت ....

زمان رسيدن به مقصد را نيز نخواهيم دانست. تعيين هدف اختصاصی: مشخص و جزئي قابل سنجش و اندازه‌گيري واقع‌بينانه چگونه به آنجا خواهیم رسید؟؟؟ اگر مقصد را ندانيم، زمان رسيدن به مقصد را نيز نخواهيم دانست.

اهداف اختصاصی هدف اختصاصی، عبارت کوتاهی است که بیانگر محصول یا تأثير مورد نظر از اجراي فعاليت‌هاي برنامه عملياتي ارتقای سلامت است (براي مثال این که چه مقدار از چه چیزی باید برای چه کسی و تا چه زمانی اتفاق افتد). اهداف اختصاصی برنامه عملياتي ارتقاي سلامت باید SMART باشد. بر اساس زمان مورد انتظار براي تحقق هدف كلي برنامه مي‌توان اهداف اختصاصي را به كوتاه و بلند مدت تقسيم نمود. اختصاصی(Specific): هدف اختصاصی باید بگوید که چه کسی یا چه چیزی مورد تأکید بوده و چه نوع تغییری مورد نظر است. با اجرای برنامه به چه پیامدهای خاصی می خواهید برسید؟ قابل اندازه‌گیری(Measurable): هدف اختصاصی باید شامل مقدار یا نسبت تغییر مورد انتظار بوده و قابل اندازه‌گیری باشد. با اندازه گیری چه چیزهایی می خواهید نشان دهید که به این هدف برنامه دست یافته اید؟ مناسب(Appropriate): یا قابل دستیابی Achivableهدف اختصاصی باید نسبت به نیازها و تمایلات مخاطب و نیز توجه به هنجارها و انتظارات اجتماعی، حساس باشد. آیا دستیابی به هدف امکان پذیر است؟ مبتنی بر واقعیت((Realistic: هدف اختصاصی باید شامل حدی از تغییر باشد که بتواند به‌‌طور منطقی و تحت شرایطی خاص به دست آید. محدوده زمانی(Time-bound): هدف اختصاصی باید به‌طور روشن، دوره زمانی دستیابی به تغییرات رفتاری مورد نظر را مشخص سازد.

اهداف اختصاصی کوتاه‌مدت و بلند مدت به عنوان یک قانون کلی، چارچوب زمانی اهداف اختصاصی کوتاه‌ مدت به کوتاهی 2 تا 3 ماه و يا تا دو سال است. اهداف اختصاصی کوتاه‌مدت بیانگر نتایج کوتاه‌مدت و بینابینی است که لازم است برای ایجاد تغییرات پایدار طولانی مدت، اتفاق افتد. به عنوان یک قانون کلی، چارچوب زمانی اهداف اختصاصی بلند مدت، 2 تا 5 سال است. اهداف اختصاصی بلند مدت، نتایج یا تغییرات مورد نیاز برای تحقق اهداف برنامه عملیاتی را مشخص می‌سازند.

انتخاب راه حل یا استراتژی در این مرحله، راهكارها و فعاليت‌هايي كه منجر به تحقق اهداف كلي و اختصاصي برنامه عملياتي مي‌شوند و نيز منابع مورد نياز براي اجراي فعاليت‌ها تعيين مي‌گردد. در واقع، نحوه دستیابی به نتایجی که در اهداف کلی و اختصاصی شما تعیین شده‌اند،  این مرحله آنچه را که شما می‌خواهید انجام دهید با آنچه که می‌خواهید به دست آوريد، با هم مرتبط می‌سازد. انتخاب راهکارها و فعالیت‌های شفاف و روشن موجب طراحي برنامه تفضيلي دقيق‌تري مي‌شود.

نحوه ی تعیین راهکارها الف ـ تعيين راهکارهاي ممكن: از طریق بارش افکار برای هر یک از اهداف اختصاصي تعيين شده در مرحله قبلی، تعيين نماييد. در این قسمت سؤال کلیدی این است: «برای تحقق اهداف برنامه عملیاتی چه بايد كرد»؟ براي تعيين راهكارهاي ممكن به سوابق برنامه‌هاي مشابه رجوع كنيد و با افراد ماهر مشورت نماييد. ب ـ بهترین راهکارها و فعالیت‌های هر يك از راهكارهاي منتخب را تعيين كنيد: فهرستي از راهکارهای عمده برای هر هدف اختصاصی فهرستی از فعالیت ها برای هر راهکار فهرستی از شاخص‌ها که نشان‌دهنده موفقيت در اجراي فعالیت ها هستند

تعیین فعالیت ها: چه كاري؟ فعاليت‌هاي لازم براي تحقق هدف كدامند؟ و چه فعاليت‌هايي براي اجراي هدف پيش‌بيني مي‌شوند؟ چگونه؟ روش انجام هريك از فعاليت‌ها چگونه خواهد بود؟ چه مهارت‌ها و تخصص‌هايي براي انجام هريك از فعاليت‌ها لازم است؟ كجا؟ فعاليت‌هاي برنامه در چه مكاني عملي مي‌گردند؟ در چه زماني؟ هر يك از فعاليت‌ها در چه زماني انجام مي‌شود و چه مدت وقت مي‌گيرد؟ چه منابع مالي براي اجراي برنامه لازم است؟

فعالیتهای برنامه برای دستیابی به بیش ترین میزان اثر، باید متناسب بانیازها و علایق کارکنان، بودجه و زمان اختصاص داده شده برای برنامه تعیین گردند. علاوه بر این، نوع فعالیتهای برنامه بر اساس اهداف کلی، اختصاصی و رفتاری برنامه تعیین میشود. فعالیتها میتوانند ساده و ارزان مانند پیاده روی در ساعت صرف ناهارباشند و یا نیاز به صرف زمان و پول قابل توجهی داشته باشند که از آن جمله میتوان به برپایی تسهیلات انجام ورزش در محل کار اشاره کرد. فعالیتها به سه سطح کم، متوسط و زیاد تقسیم شده اند و در هر سطح، منابع انسانی ومالی لازم برای اجرای فعالیت می بایست در نظر گرفته شود. اگر منابع کم و محدودی برای اجرای برنامه در اختیار دارید برای اجرای فعالیتهای با قابلیت انجام سریع و آسان برنامه ریزی کنید و در صورت برخورداری از منابع بیشتر برای انجام برنامه، میتوانید فعالیتهای چالش برانگیزی که انجام آنها مستلزم صرف زمان بیشتری است را انتخاب کنید.

فعالیت ها بر اساس تمرکز بر اهداف برنامه ،در هریک از حیطه های زیر طبقه بندی می شوند: 1. مردم 2. محیط 3.خط مشی و سیاست چگونه؟ با چه امكاناتي؟ در چه زماني؟ با چه هزينه‌اي؟ با چه منابعي؟

نظارت و ارزشيابي كنترل و نظارت بر فعاليت‌ها در حين اجرا و بررسي نتايج حاصل از فعاليت‌ها به منظور يافتن مشكلات فرآيندهاي اجرايي و اصلاح آن‌ها استفاده از چک لیست ها ی نظارتی استفاده از شاخص های تعیین شده جرياني پويا و مداوم تا پايان برنامه

بايد شاخص‌های قابل سنجش و مرتبط با هر هدف اختصاصی و راهکار مربوطه را تعيين كنيم ارزیابی process(فرآیند): آیا برنامه و فعالیت ها همان طور که برنامه ریزی شده بودند انجام شده اند؟ impact ( ارزیابی تاثیر): چه نوع تغییراتی در محل کار اتفاق افتاده است؟ outcome( ارزیابی پیامد(: تغییرات ایجاد شده چه تاثیراتی بر روی سازمان و کارکنان گذاشته است؟ تعیین شاخص‌ها، گامي مهم در طراحي نظام ارزشیابی هر برنامه عملياتي است.

خسته نباشید پاینده باشید سپاس از حضور سبز شما خسته نباشید پاینده باشید

مریم دارائی کارشناس ارشد آموزش بهداشت کارشناس مسئول واحد آموزش و ارتقای سلامت شبکه بهداشت و درمان نظر آباد تلفن تماس: 45385001-026 داخلی 238 همراه: 09198883364 پست الکترونیک maryadaraee2001@yahoo.com