Unit 2 Physical Options Uned 2 Opsiynau Ffisegol 8 Weather and climate 8 Tywydd a hinsawdd 1. What are the differences in climate within the UK? 1. Beth yw’r gwahaniaethau yn hinsawdd o fewn y DU? 1.1 What factors create the variations in weather and climate experienced within and around the British Isles? 1.1 Pa ffactorau sy’n creu’r amrywiadau o dywydd a hinsawdd a welir o fewn ac o gwmpas yr Ynysoedd Prydeinig?

What is weather? Beth yw tywydd? Mae tywydd yn disgrifio cyflwr yr atmosffêr ar unrhyw amser arbennig. Gellir ei ddisgrifio yn nhermau tymheredd, dyodiad (eira, glaw a cenllysg), cyflymder gwynt a’i gyfeiriad, gwelededd a gorchudd cymylau. Weather describes the state of the atmosphere at any particular time. Weather can be described in terms of temperature, precipitation (snow, rain & hail), wind speed and direction, visibility and cloud amounts.

What is Climate? Beth yw hinsawdd? Climate describes the average weather of a particular part of the world at different times of the year In Britain we would expect cool summers and mild winters with moderate rainfall throughout the year What is Climate? Beth yw hinsawdd? Mae hinsawdd yn disgrifio’r tywydd ar gyfartaledd mewn rhan arbennig o’r Byd ar adegau gwahanol y flwyddyn. Ym Mhrydain rydym yn disgwyl hafau claear (cool) gyda glawiad cymhedrol trwy gydol y

The Weather Station Yr Orsaf Dywydd Mae gorsaf dywydd yn gwneud mesuriadau o agwedau gwahanol o’r tywydd trwy’r amser. Mae gorsafoedd tywydd yn defnyddio offer safonol fel ei fod yn bosibl gymharu eu darlleniadau. A weather station makes continuous measurements of different aspects of the weather. Weather stations use standard instruments so that their readings can be compared.

Air Pressure Gwasgedd Aer Gwasgedd aer yw pwysau’r atmosffêr uwchben. Pan fo aer yn codi mae’r gwasgedd yn disgyn. Pan fo aer yn suddo mae’r gwasgedd yn codi. Mae gwasgedd yn rheoli pa fath o dywydd a geir. Mae baromedrau a barograffau yn mesur gwasgedd. Pressure is the weight of the atmosphere When air rises pressure falls When air sinks pressure increases Pressure controls the type of weather Barometers and barographs record pressure

Recording pressure Recordio gwasgedd Enghreifftiau o faromedrau ac un barograff (chwith) Examples of barometers and one barograph (far left)

Temperature Tymheredd Temperature is recorded using thermometers housed inside a Stevenson screen Weather stations record both air temperature and the temperature of the ground Mae tymheredd yn cael ei recordio gan ddefnyddio thermomedrau oddi fewn i Sgrîn Stevenson Mae gorsafoedd tywydd yn recordio tymheredd yr aer a’r ddaear Thermometers can measure heat by expanding and contracting metal coils (left) or liquids (right). Gall thermomedrau fesur gwres gan chwyddo neu gywasgu coil o fetal (chwith) neu hylifau (dde). Rydym bob amser yn defnyddio graff llinell i ddangos tymheredd. We alwas use a line graph to record temperature.

Tymheredd: Y Sgrîn Stevenson Temperature: The Stevenson Screen Tymheredd: Y Sgrîn Stevenson The screen is painted white to reflect the sun so the thermometers record correctly It is raised on legs above the ground so thatheat rising from the ground does not affect results. It has got louvred sides (slats which let the air through) so it can record the air temperature correctly Mae’r sgrîn wedi’i baentio’n wyn er mwyn adlewyrchu gwres yr haul. Fe’i godir ar goesau fel nad yw’n cael ei effeithio gan gwres yn codi o’r ddaear. Mae ganddo ochrau lwfrog (slatiau sy’n gadael aer trwodd) er mwyn recordio tymheredd yr aer yn gywir.

Precipitation Dyodiad Rain is easy to measure—all you need is an “open tube with a ruler”—a RAIN GAUGE. “Tipping bucket” rain gauges can measure rainfall outside and connect to show a display inside. Precipitation Dyodiad Rainfall, snow, hail and fog. Rainfall is measured in a rain gauge. Some raingauges record rainfall automatically whilst others are emptied everyday by an observer We always show precipitation as a bar graph Dyodiad yw glawiad, eira, cenllysg a niwl. Mae’n cael ei fesur gyda meidrydd glaw. Mae rhai yn awtomatig tra bo rhai angen arsyllydd i’w gwagio a’u mesur. Rydym bob tro yn dangos dyodiad ar graff bar

Cyfeiriad a chyflwymder gwynt Pan fo aer yn symud – gwynt – rydym yn teimlo ei gyfeiriad a grym. Rydym yn mesur cyfeiriad gyda ceiliog y gwynt – saeth neu siâp arall yn pwyntio tuag at y gwynt. Mesurir cyflymder gydag anemomedr. Cyflymaf mae’r cwpa- nau’n troi, cryfaf byd mae’r gwynt. Gellir mesur cryfder y gwynt hefyd gyda’r Raddfa Beaufort. Rydym bob tro yn dweud o ble mae’r gwynt yn dod When air moves—”wind”—we feel both its direction and speed (force.) Direction is measured with a “wind vane”—an arrow or other shape that points into the wind. Speed is measured with an “anemometer.” The faster the cups spin, the faster the wind. Wind strength can also be measured using the Beaufort Scale We always say where the wind is blowing from , never where its going to. Cyfeiriad a chyflwymder gwynt Wind force and direction

The Beaufort Scale Y Raddfa Beaufort

Sunshine Heulwen A note is made of the number of hours of bright sunshine each day Sunshine is traditionally measured using a Campbell-Stokes sunshine recorder Mae nodyn yn cael ei wneud o’r nifer o oriau o heulwen bob dydd Fel arfer mae’r oriau heulwen yn cael eu mesur gyda Recordydd Heulwen Campbell- Stokes

Cloud cover Gorchudd cymylau The amount of the sky obscured by cloud Different types of clouds Sometimes even the speed and direction in which the clouds are moving are recorded using a nephoscope Maint yr awyr sy’n cael ei orchuddio gan gymylau Mae gwahanol fathau o gymylau Weithiau mae cyflymder a cyfeiriad y cymylau yn cael ei recordio gan nephoscôp.

Cumulonimbus Stratus Cirrus Cumulus Cymylau stormydd mellt a tharanu Thunderclouds Stratus Haenau o gymylau Layered clouds Cymylau blew geifr Wisps of hair in the sky Cirrus Fair-weather fluffy clouds Arwydd o dywydd da Cumulus

Symbolau tywydd Weather symbols

Hinsawdd yr Ynysoedd Prydeinig The climate of the British Isles Hinsawdd yr Ynysoedd Prydeinig The climate of the British Isles can be described as : Maritime – because it is affected by ocean currents that bring higher rainfall to the west and moderate the temperature. Moist – because precipitation is reliable all year and is never exceptionally low. Temperate – because temperatures at sea level are rarely extreme. Gellir disgrifio hinsawdd yr Ynysoedd Prydeing fel: Arforol – oherwydd ei fod yn cael ei effeithio gan cerhyntau môr a gwyntoedd o’r môr sy’n dod â mwy o law i’r gorllewin ac yn cymedroli’r tymheredd Llaith – oherwydd bod dyodiad yn digwydd trwy gydol y flwyddyn a byth yn eithriadol o isel Tymherus – oherwydd nad yw tymhereddau ar lefel y môr yn eithriadol 1

Ffactorau sy’n effeithio hinsawdd Factors Affecting Climate Ffactorau sy’n effeithio hinsawdd 1 – Latitude/Lledred The further you travel away from the equator the cooler it gets. Why is this? Pellach ydych chi i ffwrdd o’r Cyhydedd oeraf mae hi – Pam? This is because the Earth is curved. Look at the picture above. The sun rays hitting the Earth at a higher latitude are spread out over a greater area. Over the Equator the rays are concentrated in to a smaller area – this is why it is hot at the equator and very cold at the poles. Mae hyn oherwydd bod y Ddaear yn grwn. Edrychwch ar y llun uchod. Mae pelydrau’r haul sy’n taro’r Ddaear ger y Pegynau yn gorchuddio arwynebed mwy. Dros y Cyhydedd maent yn cael eu crynodi mewn ardal llai – dyma pam ei fod yn boethach ger y Cyhydedd ac oerach ger y Pegwn.

At the Poles the sun’s rays covered a larger surface area, therefore heating is less efficient. Ger y Pegynau mae pelydrau’r haul yn gorchuddio arwynebedd mwy sy’n golygu bod cynhesu’n llai effeithiol. Latitude Ledred At the Equator, the sun’s rays covered a smaller surface area, therefore heating is more efficient. Ger y Cyhydedd mae pelydrau’r haul yn gorchuddio arwynebedd llai, felly mae cynhesu’n fwy effeithiol. At the Equator the sun’s rays also have to travel through less of the Earth’s atmosphere, therefore more heat energy reaches Earth. Ger y Cyhydedd mae pelydrau’r haul hefyd yn gorfod teithio trwy llai o atmosffêr y Byd, felly mae mwy o wres yn cyrraedd y Ddaear.

Ffactorau sy’n effeithio hinsawdd Factors Affecting Climate Ffactorau sy’n effeithio hinsawdd 2 – Altitude / Uchder This is the effect of height on temperature - the higher you go, the colder it gets. The sun heats up the earth’s surface and then heat is radiated back up into the atmosphere. Dyma effaith uchder ar dymheredd – uchaf byd ydych chi oeraf mae hi. Mae’r haul yn cynhesu wyneb y Ddaear a’r gwres yn cael ei rheiddio i fyny i’r atmosffêr.

Uchaf y tirwedd isaf mae’r tymheredd, tua -1°C am bob 165 m. Altitude / Uchder The higher the relief, the lower the temperature, about -1C for each 165 metres. Uchaf y tirwedd isaf mae’r tymheredd, tua -1°C am bob 165 m.

Ffactorau sy’n ffeithio hinsawdd Factors Affecting Climate Ffactorau sy’n ffeithio hinsawdd 3 - Prevailing Winds / Prifwyntoedd The movement of the earth’s winds starts at the equator, where it is hottest. There are certain set patterns of winds called prevailing winds, which means that direction winds travels most of the time. Wind affects the climate where it has travelled over the sea or land. Winds may be Maritime – ocean Continental – overland Mae symudiad gwyntoedd y Byd yn dechrau ar y Cyhydedd ble mae o’n boethaf. Mae patrymau pendant i wyntoedd y Byd, sef prifwyntoedd, sy’n golygu y cyfeiriad o ble mae gwyntoedd yn chwythu fel arfer. Mae gwyntoedd yn effeithio’r hinsawdd ble maent wedi teithio dros y tir neu fôr. Gall gwyntoedd fod yn arforol (o’r môr) neu’n gyfandirol (o’r tir). Mae prifwyntoedd Prydain yn dod o’r de orllewin ac yn dod â thywydd llaith cynnes. Britain’s prevailing winds come from the south west and bring wet warm weather.

4. Continentality - Cyfandiroledd Sea heats up slowly and cools slowly. Mae’r môr yn cynhesu’n araf ac yn oeri’n araf. Land heats up quickly and cools quickly. Mae’r tir yn cynhesu ac yn oeri’n gyflym.

Continentality - Cyfandiroledd In Summer the sea takes longer to heat up, places near the sea will be slightly cooler. But land heats up quickly, places in the centre of large landmasses will be very warm. The opposite happens in winter. Yn yr haf mae’r môr yn cymryd yn hirach i gynhesu. Bydd llefydd ger y môr ychydig yn oerach. Ond mae tir yn cynhesu’n sydyn. Bydd llefydd yng nghanol cyfandir yn gynnes iawn. Mae’r gwrthwyneb yn digwydd yn y gaeaf.

5. Aspect / Agwedd North facing slope gets little sun Llethr sy’n wynebu’r Gogledd yn cael ychydig o haul. South facing slope gets more sun Llethr sy’n wynebu’r De yn cael mwy o haul South/De Gogledd/North Mae hyn yn cael effaith mawr ar ffermio. Bydd llethrau’n sy’n wynebu’r gogledd yn fwy tebygol o gael eu plannu gyda choed. Mae eira’n parhau’n hirach ar lethrau sy’n wynebu’r gogledd. This has a great effect on farming. North facing slopes are more likely to be planted with trees. Snow lies for longer on North facing slopes. 5. Aspect / Agwedd

6. WARM CURRENTS CERRYNTAU CYNNES Rydym yn cael gaeafau llawer mwy mwyn na’r un lledred yng Nghanada oherwydd Drifft y Gogledd Iwerydd. Mae’r cerrynt cynnes hwn yn cadw ein hinsawdd yn un tymherus iawn. We get much more mild winters than those in Canada at the same latitude because of the North Atlantic Drift (sometimes called the Gulf Stream). This warm current keeps our climate very temperate.

Y tri math o law The three sorts of rainfall

How it rains / Sut mae’n bwrw glaw 5 Rain falls / Glaw yn syrthio 4 Clouds form / Cymylau yn ffurfio OND MAE AER YN CODI OHERWYDD TAIR RHESWM GWAHANOL BUT AIR RISES BECAUSE OF THREE SEPARATE REASONS Water vapour condenses / Anwedd dŵr yn cyddwyso 3 2 Air cools / Aer yn oeri Warm air rises / Mae aer cynnes yn codi 1

Mae tri math o law: Tirwedd / Orograffig Darfudol Ffrynt

1 RELIEF RAIN GLAW TIRWEDD Pan mae’r aer yn disgyn mae’r gwasgedd yn chwyddo a’r aer yn cynhesu Pan mae aer yn codi mae’r gwasgedd yn lleihau, mae’r aer yn chwyddo ac yn oeri Gwasgedd yn lleihau Gwynt llaith Gwynt cynnes dim neu ychydig o law Glawsgodfa – Rain shadow area 1 RELIEF RAIN GLAW TIRWEDD

Relief rain is quite common in Britain especially in the west where the highland areas are Mae glaw tirwedd yn gyffredin iawn ym Mhrydain yn arbennig yn y gorllewin ble mae’r ucheldiroedd.

2 CONVECTIONAL RAIN GLAW DARFUDOL The Sun’s rays heat up the Earth, especially in tropical areas where the Sun is directly overhead. The hot air rises quickly in the early afternoon. The air cools and water vapour condenses. Cumulonimbus thunderclouds form. Heavy thunderstorms cause intense rainfall. Mae pelydrau’r Haul yn cynhesu’r Ddaear – yn arbennig mewn llefydd trofannol ble mae’r Haul syth uwchben. Mae’r aer poeth yn codi’n sydyn yn syth ar ôl canol dydd. Mae’r aer yn oeri ac anwedd dŵr yn cyddwyso. Mae cymylau cumulonimbus yn ffurfio. Mae stormydd mellt a tharanau yn achosi glaw trwm. 2 CONVECTIONAL RAIN GLAW DARFUDOL

Convectional rain is common in the south of Britain in Summer Mae glaw darfudol yn gyffredin yn De o Brydain yn ystod yr haf.

3 FRONTAL RAIN GLAW FFRYNT Mae aer cynnes yn codi dros aer oer. Mae’n chwyddo ac yn oeri, anwedd dŵr yn cyddwyso, cymylau a glaw yn ffurfio. Y llinell yma ydy’r ffrynt sy’n gwahanu aer oer oddi wrth yr aer cynnes 3 FRONTAL RAIN GLAW FFRYNT

Frontal rain is very common all over Britain especially in the Winter Mae glaw ffrynt yn gyffredin ar draws Prydain, yn arbennig yn ystod y gaeaf.

Cool and wet Claear a gwlyb Cool and dry Claear a sych Mild and wet Mwyn a gwlyb Warm and dry Cynnes a sych

SUNSHINE   Since the length of day varies from winter to summer, the duration of sunshine shows a marked seasonal variation. As a result, December is, on average, the month with least sunshine and June is the sunniest. In general, sunshine duration decreases with altitude and increasing latitude, although aspect also plays an important part – south-facing slopes receive more sunshine than those facing north. Over the year as a whole, the sunniest places are flat areas near the coast. HEULWEN   Gan fod hyd y dydd yn amrywio o aeaf i haf, mae’r nifer o oriau heulwen yn hefyd yn dangos amrywiaeth tymhorol amlwg. Fel canlyniad, Rhagfyr ar gyfartaledd ydy’r mis gyda lleiafswm heulwen a Mehefin sydd â’r uchafswm. Yn gyffredinol, mae cyfansymiau heulwen yn lleihau wrth fynd i fyny mynydd, ac hefyd wrth fynd i’r Gogledd, er fod agwedd yn chwarae rhan bwysig. Mae llethrau sy’n wynebu’r De yn cael mwy o heulwen na’r rhai sy’n wynebu’r Gogledd. Dros y flwyddyn i gyd, y llecynnau mwyaf heulog ydy’r rhai ar ardaloedd gwastad ger yr arfordir.

Isothermau yw llinellau sy’n cysylltu ardaloedd o’r un tymheredd Isothermau yw llinellau sy’n cysylltu ardaloedd o’r un tymheredd. (Mae ‘iso’ yn golygu ‘yr un math’ Patrwm isothermau tymheredd Gorffennaf The pattern of July isotherms

The pattern of January isotherms Patrwm isothermau Ionawr

Glawiad blynyddol Tirwedd

RAINFALL   The average rainfall in the UK varies enormously from about 5000mm p.a. in the Western Highlands of Scotland to about 500 mm in parts of East Anglia and South-East England. Overall the wettest areas are in the western half of the country. This is because: They are nearest to the normal path of rainbearing depressions The most mountainous parts of the British isles are in the west and relief rainfall occurs here. The south-eastern parts of the country have low rainfall because they are further away from the normal track of the depressions. However, much of the Midlands, north-east England and eastern Scotland also have low rainfall because they are in a rainshadow. In summer, rainfall is often of a showery nature and is normally more intense than the winter rainfall associated with fronts and depressions. The heaviest falls of rain, during summer thunderstorms, can produce rainfall rates of more than 100mm per hour

GLAWIAD   Mae glawiad cyfartalog yn y DU yn amrywio yn fawr iawn o tua 5000mm y flwyddyn yn Ucheldiroedd yr Alban i tua 500 mm mewn rhannau o East Anglia a De Ddwyrain Lloegr. Fel arfer y llefydd gwlypaf sydd yn hanner gorllewinol y wlad. Mae hyn oherwydd: Maent yn agosach i lwybr diwasgeddau sy’n dod â glaw. Mae’r rhannau mwyaf mynyddig yn y gorllewin ac mae glaw tirwedd yn digwydd yma. Mae rhannau De-Ddwyreiniol y wlad yn derbyn glawiad isel oherwydd eu bod yn bellach oddi wrth llwybr y diwasgeddau. Beth bynnag mae llawer o’r Canolbarth, Gogledd ddwyrain Lloegr a Dwyrain yr Alban hefyd yn derbyn glawiad isel oherwydd eu bod mewn glawsgodfa. Yn yr haf mae glawiad yn aml yn dod fel cawodydd ac yn drymach na glaw y gaeaf sy’n gysylltiedig â ffryntiau a diwasgeddau. Mae’r glawiad trymaf, sy’n digwyd yn ystod stormydd mellt a tharanau’r haf, yn gallu cynhyrchu glawiad o 100 mm yr awr neu fwy.