RANNÍS kynning Dr. Helga Kristjánsdóttir 8. febrúar, 2006 Framrás fjárfestingar og umfang útflutnings, þyngarafl og þekking Investment and Export Evolution, Gravity and Knowledge RANNÍS kynning Dr. Helga Kristjánsdóttir 8. febrúar, 2006

Staða þekkingar og færni Í kjölfar seinni heimsstyrjaldarinnar jókst framleiðslugeta iðnríkjanna umtalsvert. Fyrirtæki fóru í auknu mæli að fjárfesta í öðrum löndum. Upp úr 1960 stóðu sum japönsk bílafyrirtæki frammi fyrir þeirri spurningu hvort þau ættu að flytja bíla frá Japan til Bandaríkjanna eða ráðast í beina erlenda fjárfestingu í bílaverksmiðjum í Bandaríkjunum. Þetta eru þeir þættir sem alþjóðahagfræðin hefur verið að líta til í auknu mæli á undanförnum árum, hvort hagkvæmara sé fyrir fjölþjóðafyrirtæki á borð við Toyota að stunda útflutning eða fjárfesta í verksmiðjum til að framleiða fyrir staðbundna markaði. Með því að fjárfesta í Bandaríkjunum, réðust japönsku fyrirtækin í beina erlenda fjárfestingu foreign direct investment, og urðu þar með fjölþjóðafyrirtæki multinationals. Á níunda áratugnum voru alþjóðahagfræðikenningar byggðar á heildarjafnvægi general equilibrium og hlutajafnvægi partial equilibrium sameinaðar (Markusen, Konan, Venables and Zhang, 1996), og farið að líta annars vegar til lóðréttrar (Helpman, 1984) fjárfestingar og láréttrar (Markusen, 1984) beinnar erlendrar fjárfestingar. Undanfarið hefur mikið borið á umræðu innan alþjóðahagfræðinnar er tengist mikilvægi fjarlægðar, efnahagsstærðar og þekkingar á milliríkjaviðskiptum (Bergstrand, 1985) og beinni erlendri fjárfestingu (Carr, Markusen og Maskus, 2001).

1. Fastur kostnaður og bein erlend fjárfesting (BEF) Fixed Costs and Foreign Direct Investment (FDI) Samstarfsverkefni Helgu Kristjánsdóttur við H.Í. og Ronalds Davies við Háskólann í Oregon. Leitast er við að skýra betur en áður þátt fasts kostnaðar við tilkomu beinnar erlendar fjárfestingar, með sérstakri áherslu á orkufrekan iðnað á Íslandi. Fjölmörg dæmi eru til um notkun þyngdaraflslíkans gravity model við greiningu beinnar erlendrara fjárfestingar, en líkanið var upphaflega hannað fyrir útflutning. Í tímamótagrein setti Bergstrand (1985) fram útgáfu af líkaninu sem almennt er lagt út frá, og svo er einnig hér. Þá er stuðst við nýrri greinar, s.s. Bergstrand (1990), Baldwin (1994) og Deardorff (1995, 1998). Jafnframt verður byggt á kenningum Markusen (1984) um lárétta fjárfestingu sem felur það í sér að samrekstur álíkrar starfsemi í mörgum löndum feli í sér lækkun meðaltals fasts kostnaðar. Þá verður stuðst við tímamótaverk Carr, Markusen og Maskus (2001) þar sem mæld eru áhrif flutningskostnaðar og menntunar vinnuafls m.a. á erlenda fjárfestingu.

2. Hver eru áhrif ESB aðildar á framleiðniáhrif BEF 2. Hver eru áhrif ESB aðildar á framleiðniáhrif BEF? How Does EU Membership Affect Productivity of FDI? Samstarfsverkefni Helgu Kristjánsdóttur við H.Í. og Deliu Ionascu við Viðskiptaháskólann í Kaupmannahöfn. Verkefnið miðar að því varpa ljósi á áhrif ESB aðildar á framleiðniáhrif beinnar erlendrar fjárfestingar Megin tilgátur og gagnarannsóknir miða að því að svara hver hugsanleg áhrif eru á framleiðni af inngöngu landa í Evrópusambandið. Ljóst er að fyrirtæki standa oft frammi fyrir aukni samkeppni við inngöngu í bandalagið og því verðugt að rannsaka áhrif framleiðniaukningar af inngöngu í ESB. Dæmi rannsóknir á þessu sviði sem ætlunin er styðjast við er könnun Kogut (1988) á áhrif staðbundinnar menningar á aðkomu fyrirtækja, sem og Wolfgang (2002) á þátt staðbundum aðstæðum í landfræðilegum skilningi á útbreiðslu alþjóðatækni. Í þessu sambandi má einnig nefna að ætlunin er að styðjast við rannsókn framkvæmda af Kostova (1999) sem laut að því að greina þverþjóðlega tilfærslu stefnumótunarhefða stórfyrirtækja.

3. Staðkvæmd milli fjárfestingar og milliríkjaviðskipta The Substitutability Between Investment and Trade Samstarfsverkefni Helgu Kristjánsdóttur við H.Í. og Isabel Vansteenkiste við Evrópubankann í Frankfurt. Ætlunin er að leggja mat á staðkvæmd milli beinnar erlendar fjárfestingar og milliríkjaviðskipta. Horft verður til inn- og útflæði fjárfestingar og vöruútflutnings milli Íslands og Evrópusambandsins. Ætlunin er að beita samtvinnaðar jöfnur simultaneous equations fyrir flæði útflutnings og fjárfestingar (þ.s. útflutningur er fall af fjárfestingu á sama tíma og fjárfesting er fall af útflutningi). Grunninn að þyngdaraflslíkaninu er tengdur framsetningu Deardorff (1998). Í framsetningu þyngdaraflslíkansins verður einnig talsvert stuðst við framsetningu Di Mauro (2000) og Jeon og Stone (1999), þar sem áhrif viðskiptablokka á fjárfestingu eru greind. Að endingu má reikna með að leitast verði við að beita aðferð Helgu Kristjánsdóttur (2000) við að kanna áhrif á milliríkjaviðskipti Íslands, hefði viðskiptamynstur Íslands hefði þróast í takt við önnur Norðurlönd, og er þá litið til svipaðrar greiningar sem Byers, Iscan and Lesser (2000) settu fram fyrir Eystrasaltslöndin.

4. Viðskipti ESB við aðildarlönd ESB og lönd utan ESB EU Trade with Non-EU versus EU Countries Samstarfsverkefni Helgu Kristjánsdóttur við H.Í. og Agnieszku Skuratowicz hjá Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins. Rannsóknin miðar að því að greina á viðskipti ESB við aðildarlönd ESB og lönd sem standa utan ESB. Stoðir rannsóknarinnar verða í samræmi við nýjustu kenningar á sviðinu, m.a. þeirra sem settar hafa verið fram af Slaughter (1999), en Slaughter hefur vakið mikla athygli á undanförnum árum ásamt James Markusen (2002). Þekkingarlíkanið er notað í þessarri rannsókn sem grunnheimild. Jafnframt er stuðst við nýlega grein Slaughter (2000), þar sem mat byggir á hlutfallsfjárfestingu. Notuð er hlutdeildarbreytu (share variable) eins og Slaughter notar í grein sinni og endurspeglar hlutdeild ráðandi fjárfestingar af heildarfjárfestingu alþjóðafyrirtækja í Bandaríkjunum. Þá verður útfærsla við matsaðferðir byggð á Brainard (1997), sem leitast við að greina uppskiptingu fjárfestingar í einstaka geira, m.v. erlenda fjárfestingu sem fer út úr Bandaríkjunum.

Aðferðarfræði – gögn - afrakstur Aðferðarfræði og gögn Lagt er út frá grunngerð tiltekinna líkana og uppleggi þeirra. Fræðilegur grunnur er fyrst rakinn, hann síðan endurbættur og ýmis hagrannsóknartilbrigði hans metin (og hann hugsanlega hrakinn). Tölfræðiforritið STATA verður m.a. notað við mat á gögnum á almennu formi (levels) og logrithma formi. Heckman two-step hagmælingaraðferð verður m.a. beitt og samtvinnuðum jöfunum (simultaneous equations). Ýmsir gagnagrunnar verða nýttir, s.s. World Bank, IMF, OECD og EU grunnar. Afrakstur Birting í alþjóðlegra tímaritsgreina Efling tengslanets við þarlenda fræðimenn og háskóla Nýtist hlutaðeigandi aðilum í orkufrekum iðnaði og viðskiptalífinu Gagnast Útflutningsráði, Viðskiptaráði, ásamt stefnumótandi aðlium