بررسی اجمالی معاهدات و فعالیت های نهادهای بین المللی بسم الله الرحمن الرحیم وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی معاونت بهداشت مرکز سلامت محیط و کار بررسی اجمالی معاهدات و فعالیت های نهادهای بین المللی مرتبط با حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست در نظام بین الملل تهیه کننده آمنه فیاضی دسامبر -2012
سابقه توجه جامعه بین المللی به مسایل سلامت افراد و زیست محیطی و مشارکت ایران حفاظت از انسان و محیط زیست در برابر مواد شیمیایی و تجهیزات آلوده کننده یکی از موضوعات مهم دستور کار جامعه بین المللی در عصر حاضر می باشد. تدوین معاهدات و کنوانسیون های الزام آور حقوقی در زمینه حفاظت از انسان و محیط زیست روند پر شتابی را در پیش گرفته است و در این زمنیه کشورهای جهان سوم از جمله کشورمان، ناچار به پیوستن به این روند می باشند امروزه مصنوعات مربوط به انسان و محیط زیست و مواد لوکس و تزئینی و الکترونیکی، تنها مختص کشورهای توسعه یافته نیست.
به همین دلیل تاکنون حدود 280معاهده و موافقت نامه بين المللي و منطقه يي در زمينه حفاظت سلامت انسان و محيط زيست و مسائل مرتبط با آن منعقد شده است . ، حدود 70 کنوانسيون، جنبه جهاني داشته و مابقي منطقه يي است. نخستين کنفرانس جهاني سازمان ملل متحد درباره انسان و محيط زيست معروف به «کنوانسيون استکهلم» در سال 1972در سوئد جنبه عيني پيدا کرد ايران نيز به تعدادي از کنوانسيون ها و پروتکل ها پيوست و سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان مرجع ملي، اجراي اکثر آنها را عهده دار شد.
هدف سازمانهای بین المللی: ارتقاي سلامت در سطوح جهاني، منطقه اي و ملّي پیشرفت تکنولوژی و تجهیزات فنی و استفاده از مواد گوناگون شیمیایی در پروسه تولیدات کشورها، به تدریج خطراتی برای انسان و محیط زیست بوجود آورده است. در ابتدا توجه به محیط زیست وسلامت انسان، فقط دغدغه کشورهای توسعه یافته بود اما در حال حاضر برای کشورهای در حال توسعه و جهان سوم یک مقوله و معضل به شمارمی آید . در جوامع بین المللی روند پرشتابی در خصوص حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست آغاز شده است و ما ناچاریم که به معاهدات و نهادهای بین المللی بپیوندیم. این روند هم اکنون به شکل الزامات حقوقی و معاهدات و کنوانسیون های الزام آور در آمده است و هر سال بر تعداد آنها افزوده می گردد.
توجه ایران درمقوله حفاظت از انسان و محیط زیست تاسیس سازمان محیط زیست با ریاست معاون رئیس جمهور حاکی از درک ایران از روند پرشتاب جامعه بین المللی به سمت حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست می باشد. استقرار سیستم های مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست ودریافت ایزو های مختلف برای کسب استانداردهای بین المللی جهت حفاظت انسان و محیط زیست در صنایع مختلف وزارت بهداشت به کنوانسیون ها پیوسته و : 1- مشارکت فعال در مذاکرات بین المللی و تدوین روش هایی حقوقی را دارد 2-عضو کمیسیون تخصصی ایمنی شیمیایی می باشد 3- تدوین استانداردها و دستور العمل ها وبرنامه ها ی عملیاتی را انجام داده است.
سازمان ها یی که بطور مستقیم با سلامت در ارتباط هستند: 1- برنامه عمران ملل متحد United Nations Development Programme : UNDP 2- اداره كميسارياي عالي ملل متحد Office of the United Nations High Commissioner for Refugees : UNHCR 3- برنامه محيط زيست ملل متحد United Nations Environmental Programme : UNEP 4- گروه بانك جهاني World Bank Group 5- سازمان بين‌المللي كار International Labour Organization : ILO
6- سازمان تجارت جهانی World Trade Organization : WTO 7- سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي Organization of the Prohibition of Chemical Weapons: OPCW 8- سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد Food and Agriculture Organization of United Nations : FAO 9- برنامه غذاي جهاني World Food Programme : WFP هر کدام از این سازمانها وظایفی دارند مثلا بانك جهاني به جنبه هاي مالي و اقتصادي کنوانسیون می پردازد UNEP حفاظت از محيط زيست را بر عهده دارد.
1- کنوانسیون استکهلم 2- کنوانسیون بازل 3- کنوانسیون روتردام مهمترین برنامه های جامعه بین المللی در راستای حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست معاهدات و قراردادهای ذیل می باشد: 1- کنوانسیون استکهلم 2- کنوانسیون بازل 3- کنوانسیون روتردام 4- رهیافت سایکم
1-کنوانسیون استکهلم(سوئد): این كنوانسيون جهت ارتقاء سطح كيفي زيست محیطی و براي حفاظت از سلامت انسان و محيط زيست جهت مقابله با آثار سوء برخي مواد آلي پايدار در تاريخ 23 مه سال 2001 ميلادي در استكهلم سوئد براي امضاء افتتاح شد. در دوم ماه مه سال 2002 آن را امضاء نمودند. و 126 كشور در این قرارداد شرکت کردند کشور ایران در سال 1384 متن را تصویب کرد و در سال 1385 رسما به استکهلم پیوست و دفتر بررسی آلودگی آب و خاک، سازمان مرجع ملی این کنوانسیون شد. موادی مانند ددت-دیلدرین-هپتا کلر-آلدرین-کلردان- هگزا کرو بنزن-میرکس-روغنهای آسکارل و توکسافن –گروه بی فنیل بی کلرینه-دیوکسین و فوران مواد مشمول این کنوانسیون هستند (جمعا 14 آفت کش و 7 ماده شیمیایی)
اتخاذ سياست وانجام اقدامات براي حذف این مواد از توليد وعدم مصرف آنها خصوصیات ترکیبات آلی: تركيبات آلي، تركيباتي با خواص شيميايي و فيزيكي بي‌نظير هستند و در محيط همواره پايدارند حلاليت اين تركيبات در آب كم ولي در چربي بسيار بالا مي‌باشد. از خصوصيات ديگر اين تركيبات انتشار آن به صورت منطقه‌اي و حتي جهاني توسط هوا، آب، حيات وحش مي‌باشد و دوره تماس طولاني با انسان و حيوانات دارند و در اندامها به صورت بيولوژيكي ذخيره مي‌شوند و تاثیرات مزمن و موقت بر انسان و حيوان دارند. آلاينده هاي پايدار داراي چهار خصوصيت ذاتي، سمي ، تجمع پذيري ، پايداري و توانايي انتقال به مسافت هاي دور را دارند. . هدف كنوانسيون عبارتند از اتخاذ سياست وانجام اقدامات براي حذف این مواد از توليد وعدم مصرف آنها جلوگيری از واردات وصادرات آنها كاهش ويا حذف توليد ناخواسته اين مواد جايگزين نمودن مواد POPs با مواد دوست دار محيط زیست
2- کنوانسیون بازل BAZEL : در سال 1989 کنوانسیون بازل توسط UNEP به تصویب کشورهای عضو برسد. افزایش اعمال قوانین و مقررات زیست محیطی در کشورهای صنعتی موجب افزایش هزینه های امحاء پسماندهای خطرناک ناشی از صنایع مختلف گردید. هدف کنوانسیون : الزام دولت های عضو به کاهش حجم نقل و انتقال برون مرزی مواد زائد موضوع کنوانسیون و ایجاد این مواد در حد بی ضرر به محیط زیست و اعمال مدیریت مناسب و موثر نسبت به نقل و انتقال و دفع مواد خطرناک در پی اقدامات مشترک دبیرخانه کنوانسیون بازل و سازمان گمرک بین المللی جداولی به منظور هماهنگی اقلام پسماندهای مشمول کنوانسیون بازل با کد سیستم هماهنگ شده سازمان گمرک بین الملل ارائه گردیده است. در کشور ما، مطابق قانون و مقررات واردات و صادرات مصوب 1372/7/4 در مجلس شورای اسلامی و آیین نامه اجرایی شریط صدور و ورود کالاها می بایست از سوی دستگاههای ذیربط جهت ملحوظ داشتن در جدول تعرفه گمرکی به وزارت بازرگانی اعلام گردد.
3- کنوانسیون روتردام آلودگی های مواد شیمیایی خطرناک و آفت کشها، جامعه بین المللی همچون FAOوUNEPرا برآن داشت تاباوضع قوانینی جدید ازاثرات سوء مواد بر سلامت محیط زیست وانسان بکاهند. که نهایتا در سال 1998 سند الزام آورقانونی کنوانسیون روتردام نوشته شد و در خرداد1381 برابر با 2002 دولت ایران به کنوانسیون پیوست. آفت کش هایی نظیر ددت ، دیلدرین ،کلردان ،دی برومو اتان، اتیلن دی کلرید، اتیلن اکساید، لیندین هپتا کلر، فلورواستامید، هگزا کلرو بنزن، پاراتیون ،ترکیبات جیوه، پنتا کلرو فنل توکسافن و مواد ی مانند آزبست آمفیبول، روغنهای آسکارل، تترا اتیل سرب و تترا متیل سرب و دی برومو پروپیل فسفات، پسماندهای مشمول این کنوانسیون می باشند. هدف اين كنوانسيون ارتقاي مسئوليت مشترك و تلاش هاي مبتني بر همكاري بين اعضا در تجارت بين المللي برخي مواد شيمياي خطرناك بمنظور حفظ سلامت انسان و محيط زيست از آسيب هاي بالقوه و مساعدت در جهت استفاده سازگار با محيط زيست آنها مي باشد كه از طريق تسهيل نمودن تبادل اطلاعات درخصوص ويژگيهاي مواد شيميايي با پيش بيني فرايند تصميم گيري ملي در رابطه با واردات و صادرات آنها و اعلام اين تصميمات به اعضا انجام مي شود .
رهیافت سایکم بر اساس تعهدات بین المللی، باید مدیریت کامل مواد شیمیایی در سرتاسر چرخه حیات و تا ضایعات خطرناک این مواد صورت گیرد . کلیه کشورها منظور توسعه پایدار و نیز حفظ سلامت انسان و محیط زیست متعهد می شوند. بطوریکه تا سال 2020 میلادی فلزاتی مانند جیوه و... از چرخه حذف شوند یا استفاده از آنها کاهش یابد. براین اساس برنامه های مرتبط با جیوه ازسال 1392 شامل: تدوین برنامه عملیاتی آموزش نظارت و کنترل می باشد.
و اما نکته مهم: همیشه رفتارهای نامنطبق با قوانین و مقررات بهداشت حرفه ای در صنایع به اخطاریه و جرائم ختم خواهند شد. ما تا سال 2020 فرصت داریم فلزاتی مانند جیوه را حذف کنیم و لذا صنایع ذیربط طی این سالها مجازات و جریمه نمی شوند لذا باید از هم اکنون در فکر جایگزینی و رساندن تکنولوژی به کشور باشیم.چون جریان کنوانسیون روتردام (جیوه)یک مشارکت جهانی هست و قرار است در این مشارکت کشورهای عضو تامین مالی شوند و دریافت تکنولوژی صورت گیرد. برنامه های مهم قابل انجام : اطلاع رسانی به کار فرمایان به جهت اینکه ،پروسه تولید خود را طوری گسترش دهند که فقط تا 2020 ادامه داشته باشد و متحمل خسارت نشوند. (گرچه شرکت نفتی در این رابطه پیشقدم هست و قرار هست تا پایان 2013 درفرایند کلر آلکالی به منظور حذف جیوه تکنولوژی وارد نماید. مشارکت با سایر وزارتخانه ها جهت اطلاع رسانی به کارفرمایانی که می خواهند فعالیت تولیدات مرتبط را شروع نمایند. ارتقاء دانش کارفرمایان به جهت زیان آور بودن این مواد اطلاع رسانی به کارگران بابت خطرات این فلزات همکاری جدی با محیط زیست - صنایع-گمرک
برنامه ملی حذف آزبست در محیط کار شاید ایران در ارتباط با حذف آزبست کریزوتایل از کشورهای آسیایی کمی جلوتر باشد چون هنوز مطابق سند حقوقی کنوانسیون روتردام ما فرصت جهت حذف کریزوتایل داریم مشکلاتی که در راستای حذف آزبست داریم 1- تولید قطعات خودرو مانند تولید لنت ترمز 2- تولید مصالح ساختمانی 2- تعمیرات و نگهداری لوله ها-دیواره کورها - ساختمان ها 3- استفاه از آزبست به عنوان ماده جانبی 4- مشکلات بر سر راه تجزیه موارد مشکوک 5- نبود ماده جایگزینی مناسب برای برخی تولیدات
اقدامات قابل اجرا مرتبط با حذف آزبست: شناسایی کارگاههای جدید آموزش به کارفرمایان و کارگران ارائه روشهای جایگزینی فرستادن موارد مشکوک به آزمایشگاه هماهنگی های برون بخشی و درون بخشی جدی گرفتن حذف آزبست به عنوان ماده جنبی راه حل های بهداشتی برای لنت کوبی ها تا زمان پایان استفاده از لنت ترمزآزبست دار پایش و نظارت درگیری با برنامه تا پایان حذف کامل آزبست یکی از استان ها تشکیل جلسه ای با مشارکت بخش ها ی کلیدی استان برگزار کرده با وجود اینکه در استان تولیداتی مبنی بر اینکه از این فلز استفاده می شود وجود ندارد اما ورود کالاها به استان را کنترل می نمایدو مشکلات ناشی از استفاده آزبست و بیماریهای ناشی از آن را دردستور کار دارد
مشارکت همگانی: ارائه نقطه نظرات و پیشنهادات-ارائه طرح ترجمه مقالات با ارزش و گرد آوری اطلاعات در زمینه جایگزینی جهت حذف آزبست