Rósa Björk Þórólfsdóttir Lyme sjúkdómur Rósa Björk Þórólfsdóttir

Lyme disease Smitsjúkdómur af völdum Borrelia Burgdorferi Berst í menn með skógarmítlum Leggst á mörg líffærakerfi Húð, vöðvar, MTK, liðir, hjarta, augu Landlægur í USA, Evrópu, Asíu Vaxandi nýgengi á Íslandi Smitsjúkdómur af völdum spirochetunnar Borrelia Burgdorferi sem smitast í menn með blóðsjúgandi maurum (skógarmítlum) sem leggjast á spendýr, þ.m.t. Menn. Sjúkdómurinn getur laggst á fjölmörg líffærakerfi og leitt til alvarlegra einkenna og ómeðhöndlaður, jafnvel dauða. Honum var fyrst lýst árið 1976 og hefur verið landlægur helst í Bandaríkjunum, víða í Evrópu (s.s. Í Skandinavíu), Í Asíu og nú á síðustu árum hefur fjöldi tilfella á Íslandi farið vaxandi. Mítillinn er kominn til Íslands en svo virðist sem Íslensku mítlarnir beri ekki Borreliu ATH: ekki þekkt að innlennt smit hafi valdið Lyme-sjúkdómi.

Skógarmítill (ixodes ricinus) Skógarmítillinn (tick) er blóðsuga sem leggst á spendýr og fugla, og heldur sig í gróðri, einkum í skógarbotni. Þegar hann vantar blóð skríður hann upp í gróðurinn og krækir sig við blóðgjafa sem á leið hjá, oftast meðalstór eða stór spendýr eins og hjartardýr eða sauðkindur. Ungviði skógarmítilsins leggst á lítil spendýr, skriðdýr og jarðbundna fugla. Til skamms tíma hefur skógarmítill að líkindum ekki þrifist hér vegna veðurskilyrða þó hann hafi um langt skeið borist hingað reglulega með fuglum. Nú bregður hins vegar svo við að með hlýnandi veðurfari bendir ýmislegt til að skógarmítillinn geti lifað af eftir ferðalag til landsins. Einungis um 5% skógarmítla bera Borreliu með sér. Mítillinn er í sjálfu sér hættulaus ef hann er tekinn af húðinni innan við sólarhring eftir að hann nær að festa sig. En Borrelian kemst ekki í blóðrás hýsilsins nema mítillinn sjúgi blóð mjög lengi.

Einkenni 7-14 dögum eftir bit: Erythema migrans á bitstað Yngri börn: höfuð Eldri börn: útlimir Hiti, slappleiki, höfuðverkir, bein- og vöðvaverkir Klínísk mynd sjúkdómsins getur verið breytileg eftir atvikum og heimshlutum. Þó er fyrsta klíníska stigið af þremur yfirleitt eins og kemur yfirleitt fram 7-10 dögum eftir bit maursins Algengasta einkenni Lyme-sjúkdoms eru húdbreytingar (erythema migrans) sem byrja á bitstad blódmaursins og koma oftast fram sjö til 14 dögum eftir bit. Ramminn er þó allt frá 3 til 30 dögum. Flökkuroði eða „bull´s eye“. Stærri en 5 cm í þvermál, aukast að umfangi í sjúkdómsganginum og eru til staðar í meira en viku. Yngri börn fá útbrotin frekar á höfuð og háls en eldri börn frekar á handleggi og fætur Breytingum geta fylgt ósertæk einkenni a bord vid hita, slappleika, höfudverk og bein- og vödvaverki.

Sjúkdómsgangur 3-5 vikum eftir bit: Snemmkomið dreift form Erythema migrans Heilataugalamanir Heilahimnubólga Hjartabólgur Síðkomið form: Liðbólgur (hné) Heilabólgur og fjöltaugabólgur Ef ekki tekst að greina sjúkdóminn á frumstiginu þá fer borrelian í blóðrásina og berst til hinna ýmsu vefja líkamans. Komist sjúkdómurinn a snemmkomid dreift form (e. early disseminated form) geta komið fram fleiri erythema migrans breytingar (yfirleitt smærri en upphaflegu útbrotin og oftar hringlaga), heilataugalamanir (einkum n.facialis), heilahimnubóga og hjartabolgur sem hafa ahrif a leidslukerfi hjarta (hið síðastnefnda afar sjaldgæft). Þetta skýrist mögulega af mismunandi undirtegundum B. Burgdorferi. Síðkomið form kemur fram mörgum vikurm til mánuðum eftir upphaflega bitið – ef sýkingin er ekki meðhöndluð almennilega. Liðbólgur eru algengasta einkenni síðkomins forms (10% fullorðinna og 5% barna) en meðal sjaldgæfari einkenna síðkomna formsins má nefna heilabólgur og fjöltaugabólgur. Þess má geta að í Bandaríkjunum eru liðbólgur algengari en í Skandinavíu eru einkenni frá taugakerfi algengust og kallast sjúkdómurinn þar neuroborreliosis

Erythema migrans: getur klæjað eða sviðið í þetta en sjaldan mikið og sjaldan miklir verkir sem fylgja.

Erythema migrans er ekki alltaf með hinu dæmigerða bulls eye útliti, hér er samfelldur roði og lesionin ekki fullkomlega hringlaga.

Stundum geta myndast vesiculur eða jafvel necrosa í miðri lesioninni vegna kröftugs ónæmissvars.

Dreift form erythema migrans – sjúkdómurinn kominn á annað stig.

Greining Saga Skoðun Serologia: IgM og IgG Utanlandsferð? Útilega? Mítlabit? Dæmigerð húðútbrot sem fara stækkandi og hverfa ekki af sjálfu sér á nokkrum dögum Skoðun Serologia: IgM og IgG Lítið næmi á fyrsta stigi sjúkdóms Sagan skiptir mjög miklu máli. Hefur t.d. sjúklingurinn nýlega verið á landlægum svæðum eða jafnvel bara í útilegu á Íslandi? Mikilvægt að spyrja hvort hann hafi orðið var við bit mítils en aftur á móti er það ekki áreiðanlegt merki enda getur verið langt um liðið auk þess að fólk tekur alls ekki alltaf eftir slíku biti. Ef maður er óviss með útbrotin þá er hægt að fyglja sjúklingi eftir eftir 1-2 sólarhringa (ef hann er ekki bráðveikur). Þá væri t.d. ekki dæmigert fyrir EM að hverfa af sjálfu sér. Mótefnamælingar töluvert notaðar til að staðfesta greiningu. IgM mótefni birtast oftast 1-2 vikum eftir smit en IgG 2-6 vikum. Á fyrsta stigi sjúkdómsins er næmið afar lítið og einungis 20-40% sjúklinga með fyrsta stigið (early localized) eru jákvæðir í slíkum prófum. Þess vegna gagnast þau ekki á fyrstu stigunum og þá er greiningin klínísk – Erythema migrans og staðsetning á endemískum svæðum er þá nóg til að meðhöndla. Á seinni stigum eykst næmið og í ákveðnum tilfellum er réttlætanlegt að mæla þessi mótefni til að styðja greininguna. Samt sem áður getur mælingin aldrei fullkomlega staðfest eða hrakið greiningu. Mælingar geta verið falskt neikvæðar og maður getur mælst jákvæður ef maður hefur einhvern tímann á lífsleiðinni sýkst af B. Burgdorferi og verið meðhöndlaður. Illa hefur gengið að rækta Borrelia burgdorferi

Mismunagreiningar Tick bite hypersensitivity reaction Urticaria Nummular eczema Tinea corporis Cellulitis Erythema multiforme Tick bite hypersensitivity reaction er yfirleitt minna en EM og hverfur á 24-48 klst. Nummular eczema veldur oft gríðarlegum kláða Tinea corporis: sveppasýking, oft með hreistri Cellulitis: ólík dreifing á líkamanum Granuloma annulare eru upphleyptar papulur, samt oft central sparing, getur líkst EM. Erythema multiforme: minni, fleiri, stækka ekki eins mikið.

Meðferð og horfur Fyrstu tvö stig sjúkdómsins: Þriðja stig: Doxycyclin, amoxicillin eða cefuroxim í 14-21 dag Þriðja stig: MTK: IV ceftriaxone eða penicillin G í 14-28 daga Arthritis: Doxycyclin eða amoxicillin í 28 daga Horfur: góðar Doxycyclin: ekki undir 8 ára Meðhöndlun á öllum stigum sjúkdómsins gefur mjög góðar batahorfur og sjaldgæft er að langtímaskaði verði.

Forvarnir Hylja líkamann með fötum Skordýrafæla Leita að mítlum eftir útiveru Fjarlægja mítilinn sem fyrst Vera inni Antibiotic prophylaxis eftir mítlabit? Fjarlægja mítilinn: nota pinchettu, taka um mítilinn sem næst húðinni og draga hann beint upp. Ekki nudda eða snúa í sárinu. Sótthreinsa vel og fylgjast með staðnum í allt að 30 daga, hafa augun opin fyrir EM. Antibiotic prophylaxis with a single dose of doxycycline has been demonstrated to be effective in patients who meet a specified set of criteria. The rationale for this approach is… Á svæðum þar sem smittíðni há, ef öruggt er að mítillinn hefur verið á húðinni í a.m.k. 36 klst. Og meðferð hefst innan 72 klst.

Endir