دكتر پويا دانشور پزشك ورزشي دستيار تخصصي آسيب شناسي و حركات اصلاحي اصول حركات اصلاحي دكتر پويا دانشور پزشك ورزشي دستيار تخصصي آسيب شناسي و حركات اصلاحي

Posture assessment ارزيابي عدم تعادل Movement analysis چگونگي تبديل يك عدم تعادل عضلاني به يك ناهنجاري حركتي

حركات پيچيده همه حركات پيچيده ،اجزاء سازنده اي دارند كه بر اساس 6 حركت جداگانه مفاصل شكل مي گيرند. در سطح سهمي يا Sagital : Flexion Extension در سطح قدامي يا Frontal : 3. Abduction 4. Abduction 5. Lateral bending در سطح عرضي Horizontal: 6. چرخشي

صفحات حركتي

4 الگوي حركتي مهم اين الگوها بيشتردرمسيرمستقيم است وبه درد آناليزحركتي مي خورد: Lifting يا بالا بردن (شامل اسكات و جهش هاي ناگهاني به بالا) Pulling يا كشيدن Pushing يا هل دادن Trunk rotation يا چرخش تنه

متغير هاي حركت 6 متغير حركت: 1-يكپارچگي عملكرد عضلاني(Integration of muscle action) 2-تركيب مهارتهاي بيوموتور(Combination of biomotor skills) 3-سطوح حركتي (Planes of motion) 4-حفظ مركز ثقل بر روي سطح اتكا (Maintenance of center of gravity over base of support) 5-شتاب مثبت ،شتاب منفي و پايداري (Acceleration, deceleration and stabilisation) 6-مشاركت (تعامل) زنجيره هاي حركتي باز و بسته(Open and closed chain contribution)

يكپارچگي عملكرد عضلاني در اكثر الگوهاي حركتي، چند عضله همزمان يكپارچگي عملكرد عضلاني (عملكرد صحيح سيستم عصبي –عضلاني) باعث مي شود كه حداقل فشار بر مفصل وارد شود.

مثال: بلندكردن جسم در حاليكه عضلات سريني ضعيف است. عملكرد جبراني عضلات بازكننده ستون فقرات (بويژه Lumbar erectors) فشار مضاعف و آسيب رسان به مفاصل ستون مهره ها يعني عضلات سريني و بازكننده ستون فقرات يكپارچه عمل نمي كنند و دومي كوتاهي اولي را به قيمت فشار بيشتر جبران مي كند.

تركيب مهارتهاي بيوموتور (زيستي – حركتي) تركيب مهارتهاي بيوموتور (زيستي – حركتي) تعريف: عبارتست از توانائي هاي گوناگون كه براي انجام هر حركتي لازم است. مهارتهاي بيوموتور بايستي بر اساس توانائي هاي هر فرد و شيوه زندگي او در يك برنامه اصلاحي ،اصلاح گردد. با بروز آسيب ورزشي يا اختلال عصبي-عضلاني ،يك يا چند مهارت بيوموتور دچار نقصان مي شود. مهارتهاي بيوموتور بهم وابستگي داشته

عكس جدول صفحه 34 و صفحه 35

(مثل : اسكات يا غلطيدن روي توپ از پشت) نكته تمريناتي كه بطور يكجا چندين مهارت را در يك جلسه تمريني انجام مي دهند اثر بيشتري دارد. محدوديتها: مانع پيشرفت و بهبود مطلوب مهارتهاي خاص مشكل دار مي شود. محدوديت زمان راه حل: انجام تمريني تركيبي انفرادي Single hybrid exc. يعني انجام چند الگوي حركتي بصورت همزمان (مثل : اسكات يا غلطيدن روي توپ از پشت)

3- سطوح حركتي planes of motion تقريباً تمام فعاليتهاي زندگي روزمره در 3 سطح حركتي: سهمي (Sagital) قدامي (Frontal) عرضي (Transverse)

بعنوان عضله مهم براي حفظ تعادل ميان مفصل ران سطوح حركتي(مثال) ضعف عضلات سريني مياني (Gluteus medius) بعنوان عضله مهم براي حفظ تعادل ميان مفصل ران در سطح فرونتال علامت ترندلنبرگ

سطوح حركتي- خطاي معمول اكثر دستگاههاي مقاومتي قديمي ،فرد را در وضعيتي قرار مي دهند كه يكي از سطوح حركتيش ثابت باشد و لذا مفصل چرخشي را تنها در يك مسير خطي ثابت و در يك سطح حركت مي دهد. موجب فشار بر مفصل ،فرسودگي و ساييدگي مفصل و البته عدم انطباق بافعاليت عملكردي روزانه مثال :اغلب دستگاههاي تمريني قدرتي صرفاً باعث حركت خم وباز كردن در سطح ساژينال (سهمي) مي شود و تنها اين حركتها اصلاح مي گردد.

بعضي دستگاههاي مناسب دستگاههايي كه بيشتر با عملكرد روزمره منطبق بوده و سطوح مفصلي بيشتري را در بر مي گيرد. مثل: تسمه و قرقره Cables and pulleys

تسمه و قرقره

مقابله با محدوديتها در مواردي كه در يك عضو بعلت درد يا ضعف عضله محدوديت داريم. استفاده از دستگاههايي كه عضو را محدود يا حذف نمايند و امكان تمرين روي بقيه اعضاء بدن فراهم باشد. مثلاً : موقع كمر درد

4- حفظ مركز ثقل برروي سطح اتكا Maintenance of Centre of gravity over base of support بديهي است كه اكثرحركات عملكردي از حالت ايستاده آغاز مي شود. بنابراين فرد بايد علاوه برغلبه بر نيروي جاذبه حركت مطلوب را هم انجام دهد،لذا نياز مداوم به حفظ تعادل دارد. حفظ اين حالت ايستاده فعال و متحرك مبتني بر2دسته رفلكس است: Righting يا رفلكس هاي استواري قامت: بيشتر براي حركت برروي سطح ثابت، مثل پياده روي سطح صاف و محكم Equilibrium R يا رفلكسهاي تعادلي: براي حركت بروي سطح ناصاف يا بي ثبات مثل ماسه ،زمين چمن يا سطوح متحرك (مثل قطار و كشتي)

ادامه البته اكثر فعاليت هاي روزمره نيازمند تعادل پويا بوده و تمرين اصلاحي مناسب براي آنها هم بهتر است . بجاي وسايل ثابت روي سطوح ناصاف يا متحرك مثل تخته هاي متحرك (Wobble boards) يا توپهاي پايداري(Stability balls) اما برنامه اصلاحي را نبايد با اين تمرينات شروع كرد و بايد برروي سطوح ثابت آغاز و به تدريج كه شخص توانايي در وضعيت پويا پيدا كرد ،به سمت آنها رفت.

توپ و تخته تعادل و پايداري

شتاب مثبت،شتاب منفي و ثبات Deceleration & Stabilization و Acceleration تقريباً تمامي حركات كاربردي و روزمره در طول اجرا، با سرعتهاي مختلف به انجام مي رسد و درحين آن انقباضات ايزومتريك باعث ثبات مي گردد. مثال : بلند كردن يك جسم ابتدا عضلات ران ،همسترينگ و سريني به سرعت منقبض مي شود (Acceleration) سپس انقباض عضلات شكم و خم كننده ران ،سرعت را كاهش مي دهند (Deceleration) همزمان انقباض ايزومتريك عضلات عمقي تر شكم،بازكننده و خم كننده تند و بازكننده زانو باعث ثبات ستون فقرات و زانو مي شود. (Stabilization)

مثالهايي از خطاهاي حركتي 1. گاهي بلند كردن يك وزنه 5 كيلو گرمي با سرعت نامناسب انرژي بيشتري از بلند كردن يك وزنه 10 كيلوگرمي با سرعت مناسب مصرف مي كند. 2. بلند كردن ناگهاني يك جسم سنگين كمردرد

مشاركت زنجيره هاي باز و بسته Open & closed chain Contribution تعريف: حركت زنجيره اي باز يعني كه انتهاي ديستال دست يا پا در فضا آزاد باشد و حركت زنجيره اي بسته حركتي است كه انتهاي ديستال دست يا پا در مقابل مقاومت خارجي قرار گيرد. اغلب حركات انسان در زندگي روزمره ،تركيبي از حركات زنجيره هاي باز و بسته است. مثل بلند كردن پلاستيك خريدهاي روزانه كه در آن پاها در زنجيره حركتي بسته و دستها در زنجيره حركتي باز هستند. بنابراين بهتر است تمرينات اصلاحي( در صورت امكان) در برگيرنده هر دو زنجيره باشند تا الگوهاي زندگي روزمره تقليد شود.

دلايل ضعف عضله Causes of muscle weakness Disuse (آتروفي) Over use (رگ به رگ شدن يا Strain) Over Stretch (كشش بيش از حد)

درمانهاي انواع ضعف عضلات آتروفي حركات اصلاحي (C.E) رگ به رگ شدن استراحت عضو (R.) ضعف ناشي از كشش رهايي از كشش (Relief of the stretch)

نهايتاً مشكلات ساختاري ضعف عضله ناشي از آتروفي اغلب بدون درد حين انقباض تشخيص: ناتواني در نگهداري عضو در وضعيت پاسيو يا در برابر مقاومت آزمونگر عواقب: ناپايداري استاتيك و ديناميك مفصل و ضعف حركات نهايتاً مشكلات ساختاري حركات اصلاحي براي گروه عضلات مناسب نيست و بايد بطور اختصاصي روي عضله آتروفيك كار كرد.

ضعف عضله ناشي از رگ به رگ شدن (Strain) علت : كشيدگي بيش از اندازه كوتاه مدت يا اعمال بار بيش از اندازه(Eccentric) علامت: درد يا انقباض عضله و لمس (برخلاف آتروفي) كاهش قدرت عضلاني (مشابه آتروفي) درمان اصلي: Rest خط قرمز حركات اصلاحي (ورزشهاي درماني) درد درمان ضعف عضله مثل آتروفي

ضعف ناشي از كشش بيش از حد (Over Stretch) علت اصلي شايع: حركات يا وضعيت هاي تكراري طولاني مدت (خوابيدن يا نشستن طولاني) 3مثال: ضعف وطويل شدن بازكننده هاي كف پا(plantar dorsiflexors) (همزمان كوتاه شدن Planter Flexor) در وضعيت طاقباز خوابيده بر اثر فشار روي به پايين لحاف يا پتوي سنگين 2. وضعيت خوابيده به پهلو ساق پاي بالاترAdduction،Flexionو Medial rotation كشيدگي طولاني مدت Gluteus medius ضعف اين عضله

معاينه(تست عضلاني دستي) عدم توانايي Abduction و Extension و Lateral rotation شكل ظاهري : Hip adduction و تفاوت طول پاها و در وضعيت ايستاده اين شكل خوابيدن و عوارض ناشي از آن در افراد با لگن پهن (خانم ها) شايعتر است. 3. وضعيت خوابيده به پهلو: Abduction و Forward tilt شانه كشيدگي بيش ازحد Lower Trapezius و Rhomboid شانه بالاتر(درگير) هم به جلو كشيده مي شود و بازو را هم به جلو مي كشد.

عكس ها

آزمون طول عضله Length testing بديهي است در افزايش طول عضله ، فاصله بين مبداء چسبندگي (origin)و سرمتحرك (Insertion) افزايش پيدا مي كند و آزمونهاي طول عضله اين افزايش طول و فاصله را مي سنجند. در عضلات تك مفصلي (مثلilipson يا سوئز خاصره اي) دامنه حركتي مفصل و دامنه حركتي طول عضله يكسان است . در عضلات دو مفصلي دامنه حركتي مجموع مفاصل بيشتر از دامنه حركتي طول عضله است . براي آزمون طول عضله در اينحالت بايد عضله را بروي يك مفصل بدون كشش ثابت كرد و دامنه حركت آن در مفصل ديگر را اندازه گرفت. بديهي است موقع آزمون، محل مبداء عضله بايد ثابت باشد.

آزمون قدرت عضلاني Strenght testing قرار دادن عضو در وضعيتي بر خلاف جاذبه و يا واردآوردن فشار مستقيم در خلاف جهت خط كشش عضله تحت آزمون نزديكترين عضو بدن به محل آزمون ترجيحاً بايد ثابت گردد تا آزمون اختصاصي شود . قانون كلي : فشار وارده بر عضو به تدريج اعمال مي شود تا درجه قدرت عضله تعيين گردد.

جايگزينيSubstitution وقتي به دليل ضعف يك عضله ،حركت انجام نمي شود، يك عضله يا گروهي از عضلات ديگر اين كم كاري را جبران مي كنند. مثال: در ضعف عضلات سريني بزرگ ،انجام حركت بالا آوردن ران دروضعيت دمر(Hip extension in pron)، عضلات راست كننده كمري(Lumber erectors) بعنوان جانشين عمل كرده وموجب چرخش روبه جلولگن (Ant.pelvic tilt) مي شوند.

درجه بندي قدرت عضلانيGarding قابل قبول يا fair : وقتي در مقابل جاذبه زمين عضو رابه راحتي نگاه مي دارد . درجات بالاتر و پايين تر از قابل قبول بر اساس ارزيابي شخصي آزمونگر مي باشد.

رابطه تست قدرت عضلاني و دامنه حركت قدرت عضله در طول دامنه حركت يكسان نيست . بنابراين درجه بندي در نقاط مختلف دامنه غلط است. در عضلات تك مفصلي : در آخر دامنه حركت در عضلات دو يا چند مفصلي : در نيمه دامنه حركت

نكات كلينيكي دامنه حركتي محدود مفصل ناشي از كوتاهي عضله ،يك علت شايع دردهاي عضلاني –استخواني است . گرچه كششهاي شديد در حالت سكون، مي تواند در يك دوره زماني كوتاه (20-10 دقيقه )در اصلاح دامنه حركت مفصلي موثر باشد ولي جداي از موقت بودن ،خط آسيب فيبرهاي عضلاني و همبند را هم دارد . توصيه : انجام كششهاي طولاني مدت تر بافشار كم تر و در دوره هاي زماني طولاني تر موثرتراست.

(Back extensors & kne extensors) اول كشش عضله كوتاه شد ،بعد تقويت عضله طويل (ضعيف) شده بهترين حالت انجام همزمان كشش و تقويت مثال: كوتاهي همسترينگ ها Compensatory Lumbar Flexion درمان اصلاحي : تقويت (انقباض) عضلات بازكننده كمر و زانو (Back extensors & kne extensors) همزمان با كشش همسترينگ هاي كوتاه شده