Prezantim i kostove dhe sjellja e tyre Kapitulli 1

KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE 9/23/2018 KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE Nocioni kosto është nocion i afërt me secilin dhe e përdorim sa herë që diskutojmë për blerje të diçkaje Roli i kontabilitetit të menaxhmentit është të gjejë dhe të klasifikojë kostot në mënyra dhe rrugë të ndryshme për qëllime të ndryshme Kuptimi i nocionit kosto, koncepti dhe klasifikimi i kostove janë faktor bazë për çdo studim të kontabilitetit të menaxhemntit Skender Ahmeti

KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE 9/23/2018 KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE Kostot si faktor me rëndësi gjatë marrjes së vendimeve afariste në ndërmarrje, i shfrytëzojmë kryesisht për tri qëllime: Si faktor gjatë përcaktimit të ardhurave në ndërmarrje Si instrument i kontrollit të efikasitetit të afarizmit të ndërmarrjes Si faktor me rëndësi gjatë vendosjes për problemet e planifikimit dhe politikës afariste të ndërmarrjes Skender Ahmeti

KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE 9/23/2018 KONCEPTI I MENAXHIMIT TË KOSTOVE Në literaturë dhe në praktikë ekziston një klasifikim dhe kuantifikim i kostove dhe atë: Në bazë të dispozitave ligjore duke iu përmbajtur SNK Në bazë të nevojave interne të ndërmarrjes Në bazë të literaturës së brendshme dhe asaj të jashtme e që mund të kenë rëndësi praktike dhe teorike Skender Ahmeti

9/23/2018 DEFINIMI I KOSTOVE Kostot paraqesin shprehjen monetare të sasisë së punës së gjallë, mjeteve të punës dhe të objektit të punës të nevojshme për prodhimin e të mirave materiale Definicioni më i përgjithësuar i kostove nënkupton kostot si shprehje vlerore e harxhimit të të të mirave ekonomike, respektivisht të faktorëve prodhues me qëllim të prodhimit dhe shitjes së efekteve të ndërmarrjes dhe të realizimit të fitimit sipas kësaj baze. Definimi i tillë i kostove na drejton në tri karakteristikat kryesore të tyre: Cilat janë ato? Skender Ahmeti

DEFINIMI I KOSTOVE Definimi i tillë i kostove na drejton në tri karakteristikat kryesore të tyre: Si parim bazë i tyre duhet të jetë shprehja sasiore e harxhimit të të mirave ekonomike (faktorëve prodhues) Harxhimi i të mirave ekonomike duhet të jetë në lidhje me efektet (produktet), respektivisht e kushtëzuar me prodhimin e atyre efekteve (produkteve) dhe se kosto mund të konsiderohen vetëm ato që janë të provokuara nga prodhimi i efekteve (produkteve) Sasitë e harxhuara të të mirave ekonomike duhet të jenë të shprehura në vlerë, respektivisht të vlerësuarit sipas çmimeve përkatëse, me fjalë tjera duhet të ekzistojë komponenta çmimore e kostove

DEFINIMI I KOSTOVE THËNË SHKURT: 9/23/2018 DEFINIMI I KOSTOVE THËNË SHKURT: Kostot mund të definohen si sakrificë apo dhënie e burimeve për qëllime të posaçme Kostot shpesh maten me njësi monetare që duhet të paguhen për mallra apo shërbime Skender Ahmeti

Kosto apo shpenzim Dr. Diana Lamani jep një definicion interesant të kostove të cilat i dallon nga shpenzimet. Me kosto nënkupton vlerën e mjeteve të përdorura ose për t’u përdorur për sigurimin e mjeteve tjera, Shpenzimi përfaqëson vlerën e mjeteve të përdorura për të siguruar të ardhura. Faktikisht, shumica e kostove shndërrohen në shpenzime. Disa prej tyre shndërrohen në shpenzime në të njëjtën kohë kur ato kryhen. Kur ndodhë një gjë e tillë, shpesh termat kosto dhe shpenzime përdoren në mënyrë të ndërsjelltë.

9/23/2018 Kosto apo shpenzim Përafërsisht definicion të njëjtë jep dhe dr. Ronald Hilton me ç’rast kostot i definon si sakrificë e kryer, zakonisht e matur me resurset e dhëna për këtë sakrificë, për të arritur qëllime të veçanta. Siç do të shohim edhe më vonë, të gjitha kostot që nuk janë kosto të produktit, quhen kosto të periudhës. Këto kosto identifikohen me periudhën kohore në të cilën janë shkaktuar më saktë se me njësitë e blera apo të prodhuara. Kostot e periudhës njihen si shpenzime të periudhës në të cilën janë krijuar. Skender Ahmeti

Kosto apo shpenzim Për kostot nuk mund të flasim në këto raste: Kur nuk kemi të bëjmë me ndonjë element të procesit të prodhimit, Kur njëri ndër elementet e procesit të prodhimit nuk shpenzohet edhe pse merr pjesë në procesin e prodhimit, Kur për ndonjërin prej elementeve të procesit të prodhimit nuk kemi shprehje të vlerës apo për sigurimin e tij nuk na nevojiten kurrfarë mjete monetare, Kur harxhimet e shprehura në vlerë monetare nuk janë të lidhura me krijimin e një të mire materiale.

Kostot dhe terminologjia mbi kostot Objekti i kostove Akumulimi i kostove Objekti i kostove Objekti i kostove Transferimi i kostove Tracing Shpërndarja

Kosto direkte Kosto indirekte 9/23/2018 Kostot të cilat kanë të bëjnë dhe lidhen direkt me objektin e identifikuar të kostove (MD, PD) Kosto direkte Kostot të cilat kanë të bëjnë por nuk lidhen direkt me objektin e identifikuar të kostove (KIP) Kosto indirekte Skender Ahmeti

Objekti i kostos Kosto direkte Kosto indirekte 9/23/2018 Çdo gjë për çka kërkohen një matje e ndarë e kostove (produkti, konsumatori, departamenti, etj.) Objekti i kostos Kosto direkte Kosto indirekte Skender Ahmeti

KOSTOT DIREKTE (TË DREJTPËRDREJTA) 9/23/2018 KOSTOT DIREKTE (TË DREJTPËRDREJTA) Materiali direkt Puna direkte Kosto e përgjithshme Kosto të drejtpërdrejta Kosto të tërthorta Skender Ahmeti

KOSTOT INDIREKTE (TË TËRTHORTA) 9/23/2018 KOSTOT INDIREKTE (TË TËRTHORTA) Çfarë janë kostot e tërthorta? Janë kosto të cilat duhet të shpërndahen me qëllim të mbulimit nga produkti apo vendi i shpenzimit Shembull: Kostot e shpalljes për një vijë ajrore por që nuk kanë të bëjnë me një fluturim Skender Ahmeti

KOSTOT E TËRTHORTA TË PRODHIMIT 9/23/2018 KOSTOT E TËRTHORTA TË PRODHIMIT Janë kostot e përgjithshme të prodhimit, që përfshijnë të gjitha kostot të përcjella me procesin e prodhimit e që nuk mund të lidhen me produktet e prodhuara në një mënyrë ekonomikisht të realizueshme Skender Ahmeti

KOSTOT E TËRTHORTA APO KOSTOT E PËRGJITHSHME 9/23/2018 KOSTOT E TËRTHORTA APO KOSTOT E PËRGJITHSHME Janë kostot e prodhimtarisë që nuk mund të lidhen direkt me njësinë e produktit Shembull: Puna indirekte apo materiali indirekt Pagat e paguara të punësuarve që nuk janë drejtpërsëdrejti të përfshirë në punët prodhuese Shembull: Punëtorët e mirëmbajtjes, rojet, sigurimi, portierët, etj. Materialet e shfrytëzuara për të përkrahur procesin prodhues Shembull: Materiali për lyerje dhe pastrim i përdorur në repartin e montimit të automobilit Skender Ahmeti

Kosto të shndërruara (konvertuara) Puna direkte Kosto e tërthorta të prodhimtarisë Kosto të konvertuara + = Të tjera Puna indirekte Materiali indirekt

Shembull i kostove direkte dhe indirekte Kostot direkte: Departamenti i mirëmbajtjes €40,000 Departamenti i personelit €20,600 Departamenti i montimit €75,000 Departamenti i përfundimit €55,000 Supozojmë se kostot e departamentit të mirëmbajtjes janë shpërndarë baras në departamentet prodhuese. Sa janë shpërndarë në secilin departament?

Shembull i kostove direkte dhe indirekte Mirëmbajtja €40,000 Kostot direkte të montimit €75,000 Kostot direkte të përfundimit €55,000 €20,000 €20,000 shpërndarë

Shembull i modelit të sjelljes së kostove Kompania blen dorëza për €52 për secilën biçikletë. Çfarë është kosto totale e dorëzave nëse janë montuar 1.000 biçikleta?

Shembull i modelit të sjelljes së kostove 1.000 njësi × €52 = €52.000 Çfarë është kosto totale e dorëzave kur montohen 3.500 biçikleta? 3.500 njësi × €52 = €182.000

Shembull i modelit të sjelljes së kostove Kompania shkakton €94.500 kosto lizingu brenda një viti. Ky është një shembull i kostove fikse duke respektuar numrin e biçikletave të montuara

Shembull i modelit të sjelljes së kostove Çfarë janë kostot fikse (të lizingut) për një njësi nëse prodhohen 1.000 biçikleta? €94.500 ÷ 1.000 = €94,50 Çfarë janë kostot fikse (të lizingut) për një njësi nëse montohen 3.500 biçikleta? €94.500 ÷ 3.500 = €27

Shembull i nivelit të rëndësishëm Supozojmë se kostot fikse (të lizingut) janë €94,500 për një vit dhe kanë mbetur të njëjta brenda një niveli të njëjtë të vëllimit (1.000 deri 5.000 biçikleta). 1.000 deri 5.000 biçikleta është niveli i rëndësishëm

Shembull i nivelit të rëndësishëm €94,500

Raportet në mes llojeve të kostove Direkte Variabile Fikse Indirekte

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi Çfarë është kosto për njësi (lizingu dhe dorëzat) kur kompania monton 1.000 biçikleta? Kosto totale fikse €94,500 + Kostot totale variabile €52,000 = €146,500 €146,500 ÷ 1,000 = €146.50

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi €146,500 €94,500 + €52x €94,500

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi Supozojmë se menaxhmenti i kompanisë ka koston për njësi prej €146,50 (lizingu dhe timoni). Menaxhmenti ka buxhetuar kosto të ndryshme për nivele të ndryshme të prodhimit Çfarë janë kostot e buxhetuara për prodhimin mesatar prej 600 biçikletave? 600 × €146,50 = €87.900

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi Çfarë janë kostot e buxhetuara për prodhimin mesatar prej 3.500 biçikletave? 3.500 × €146,50 = €512.750 Çfarë duhet të jenë kostot e buxhetuara për prodhimin mesatar prej 600 biçikletave?

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi Kosto totale fikse € 94,500 Kostot totale variabile (€52 × 600) 31,200 Totali €125,700 €125,700 ÷ 600 = €209.50 Duke shfrytëzuar koston prej €146,50 për njësi do të mund të llogaritnim kostot totale aktuale për 1.000 biçikleta

Shembull i kostove totale edhe kostove për njësi Çfarë do të jenë kostot e buxhetuara për 3.500 biçikleta? Kosto totale fikse € 94,500 Kostot totale variabile (52 × 3,500) 182,000 Total €276,500 €276,500 ÷ 3,500 = €79.00

Prodhimtaria Kompanitë prodhuese Blejnë material dhe komponentë tjerë dhe i shndërrojnë ato në produkte të gatshme Kompanitë prodhuese po ashtu duhet të zhvillojnë, dizajnojnë, tregtojnë dhe shpërndajnë produktet e tyre

Tregtia Ndërmarrjet tregtare blejnë dhe shesin produktet pa ndonjë ndërrim të formës së tyre bazike

Shërbimet Ndërmarrjet shërbyese ofrojnë shërbime apo produkte të paprekshme konsumatorëve të tyre Puna është kategoria më e rëndësishme

Llojet e inventarit Kompanitë e sektorit prodhues kanë një apo më shumë të tri kategorive vijuese të inventarit: 1. Inventari i materialit direkt 2. Inventari i gjysmëprodukteve 3. Inventari i produkteve të gatshme

Llojet e inventarit Kompanitë e sektorit të tregtisë kanë një lloj të inventarit – produktet në formën e tyre origjinale. Kompanitë e sektorit të shërbimeve nuk kanë inventar të produkteve të prekshme

Klasifikimi i kostove të prodhimtarisë Kosto e materialit direkt Kosto e punës direkte Kostot indirekte të prodhimtarisë

Kostot e inventarizuara Kostot e inventarizuara (asetet)… shndërrohen në KMSH… pasi që të ndodhë shitja.

Kostot e periudhës Kostot e periudhës janë të gjitha kostot në pasqyrën e të ardhurave të tjera nga KMSH Kostot e periudhës regjistrohen si shpenzime të periudhës kontabël në të cilën janë shkaktuar

Shembull i rrjedhjes së kostove Ndërmarrja ka pasur €50,000 inventar të materialit direkt në fillim të periudhës Blerjet gjatë periudhës janë €180,000 ndërsa inventari përfundimtar ishte €30,000. Sa nga materiali direkt është shfrytëzuar? €50,000 + €180,000 – €30,000 = €200,000

Shembull i rrjedhjes së kostove Kosto e shkaktuar e materialit direkt është €105,500. Kostot indirekte të prodhimtarisë janë €194,500. Çfarë janë kostot totale të shkaktuara të prodhimtarisë? Materiali direkt i shfrytëzuar €200,000 Puna direkte 105,500 Kostot indirekte të prodhimtarisë 194,500 Kostot totale të prodhimtarisë €500,000

Shembull i rrjedhjes së kostove Supozojmë se gjysmë produktet në fillim të periudhës janë €30,000,ndërsa €35,000 në fund të periudhës. Çfarë janë kostot e produkteve të prodhuara? Gjysmë produktet në fillim € 30,000 Kostot totale të prodhimtarisë 500,000 Gjysmë produktet në fund 35,000 Kostot e produkteve të prodhuara €495,000

Shembull i rrjedhjes së kostove Supozojmë se inventari i produkteve në fillim të periudhës është €10,000, dhe €15,000 në fund të periudhës Çfarë është KMSH? Produktet në fillim të periudhës € 10,000 Kosto e produkteve të prodhuara 495,000 Produktet në fund të periudhës 15,000 KMSH €490,000

Shembull i rrjedhjes së kostove Gjysmë produktet Saldo fillest. 30,000 495,000 MD i shfrytëzuar 200,000 PD 105,500 Kosto ind.prodhimt. 194,500 Saldo përfund. 35,000

Shembull i rrjedhjes së kostove Produktet e gatshme 10,000 490,000 495,000 15,000 Gjysmë produktet 495,000 KMSH 490,000

Kostot e inventarizuara Ndërmarrja prodhuese Bilanci i gjendjes Pasqyra e të ardhurave Kostot e inventarizuara Të ardhurat Kur shitja të ndodhë Zbritet Inventari i materialit Inventari i produkteve të gatshme KMSH Baras me bruto marzhën nga e cila zbriten Inventari i gjysmë produkteve Kostot periodike Baras me të ardhurat operative

Kostot e inventarizuara Ndërmarrja tregtare Bilanci i gjendjes Pasqyra e të ardhurave Kostot e inventarizuara Të ardhurat Kur shitja të ndodhë Zbritet Blerjet e mallit Inventari i mallit KMSH Baras me bruto marzhën nga e cila zbriten Kostot periodike Baras me të ardhurat operative

Kosto primare Materiali direkt Puna direkte Kosto primare + =

Çfarë janë kostot primare të kompanisë? Materiali direkt i shfrytëzuar €200,000 + Puna direkte 105,500 = €305,000

Kosto të shndërruara (konvertuara) Puna direkte Kosto indirekte të prodhimtarisë Kosto të konvertuara + = Të tjera Puna indirekte Materiali indirekt

Çfarë janë kostot e konvertuara të kompanisë? Puna direkte €105,500 + Kostot indirekte të prodhimtarisë 194,500 = €300,000

Kosto indirekte të prodhimtarisë Puna indirekte Paga e menaxherit Kostot dytësore të pagave Pirunori (bartja e brendshme e materialit) Rojet Rework labor Primi mbi normë Koha e papunë

Kosto indirekte të prodhimtarisë Primi mbi normë zakonisht konsiderohet pjesë e kostove indirekte Supozojmë se punëtori paguhet €18/ora Ndërsa puna mbi normë është 50 % e këtij çmimi.

Kosto indirekte të prodhimtarisë Sa do të jetë primi mbi normë? €18 × 50% = €9 për punën jashtë orarit Nëse punëtori ka punuar 44 orë brenda javës, sa do të jetë fitimi i tij bruto? Puna direkte 44 orë × €18 = €792 Primi mbi normë 4 orë × € 9 = 36 Fitimi total bruto €828

Funksioni i kostove Çfarë është funksioni i kostove? Është një shprehje matematikore që përshkruan se si ndryshojnë kostot me ndryshimin e nivelit të një aktiviteti

Funksioni i kostove y = €60x Kosova Airlines ofron tri alternativa të strukturës së kostove për të akomoduar ekuipazhin e saj për një natë: 1. €60 për natë për shfrytëzim të dhomës y = €60x Pjerrësia e funksionit të kostove është €60.

Funksioni i kostove

Funksioni i kostove 2. €8.000 për muaj y = €8.000 €8.000 quhet ndërprerje konstante Pjerrësia e funksionit të kostove është zero

Funksioni i kostove

Funksioni i kostove 3. €3.000 për muaj plus €24 për dhomë Ky është një shembull i kostove mikse y = €3.000 + €24x y = a + bx

Funksioni i kostove

ndryshme të sjelljes së kostove Identifiko modele të ndryshme të sjelljes së kostove

Llojet e kostove Variabile Fikse Mikse

Shembull i kostove variabile Merreni në konsiderim restorantin XY. Supozoni se mëngjesi në këtë restorant kushton €3 për person. Nëse në restorant ka 200 persona, ai do të shpenzoj 600 € për shërbime mëngjesi.

Shembull i kostove variabile Totali i kostove variabie €24 – €18 – €12 – €6 – – 0 1 2 3 4 5 Vëllimi

Shembull i kostove fikse Totali i kostove fikse €400 – €300 – €200 – €100 – – 0 1 2 3 4 5 Vëllimi

Shembull i kostove të përziera Kostot e përziera janë pjesërisht kosto variabile dhe pjesërisht kosto fikse Supozojmë se departamenti i kompanisë ka kosto fikse prej €50 për muaj (€600 për vit). Po ashtu ai ka edhe kosto variabile €3 për orë.

Shembull i kostove të përziera €2,850 – €2,100 – €1,350 – €600 – Kostot totale KV – KF 0 125 250 375 500 625 Vëllimi (orë)

Cost Classification and Estimation Function Zgjedhja e objektit të kostove Time span Niveli relevant

Zgjedhja e objektit të kostove Nëse numri i taksive në pronësi të një kompanie transporti është objekt i kostove, regjistrimi vjetor i taksive dhe taksa e licencës do të ishin kosto variabile. Nëse kilometrat e kaluara gjatë vitit në një taksi të caktuar janë objekt i kostove, regjistrimi vjetor i taksive dhe taksa e licencës do të ishin kosto fikse.

Time Span Whether a cost is variable or fixed with respect to a particular activity depends on the time span. More costs are variable with longer time spans.

Niveli relevant Modeli i sjelljes së kostove fikse dhe variabile Është i vlefshëm për funksionin linear vetëm Brenda nivelit të dhënë relevant. Kostot mund të jenë jo lineare jashtë nivelit.

Vlerësimi i kostove Çfarë është vlerësimi i kostove? Është tendencë për t’i matur past cost relationship në mes të kostove dhe shkallës së aktivitetit Funksioni past cost-behavior Mund të ndihmoj menaxherët të bëjnë një parashikim të kostove më të saktë

The Cause-and-Effect Criterion In Choosing Cost Drivers Physical relationship Contractual agreements Implicitly established by logic

Qasjet e vlerësimit të kostove Metoda e inxhinieringut industrial Metoda konsultuese Metoda e analizës kontabël Metoda e analizës kuantitative

Metoda e analizës kontabël Analisti i kostove përdorë eksperiencën e tij për të ndarë kostot totale në fikse dhe variabile Ardi & Co. shet programe softweri Shitja totale = €390.000 Kompania shet 1.000 programe

Metoda e analizës kontabël KMSH = €130.000 Paga e menaxherit = €60.000 Paga e asistentes = €29.000 Komisioni = 12% nga shitja Çfarë janë kostot fikse totale? €60.000 + €29.000 = €89.000 Çfarë janë kostot fikse për njësi të shitur?

Metoda e analizës kontabël €89.000 ÷ 1.000 = €89.00 Çfarë janë kostot variabile për njësi të shitur? KMSH: €130.000 Komisioni: €390.000 × .12 = €46.800 (€130.000 + €46.800) ÷ 1.000 = €176,80

Shembull i metodës së ekstremumeve Kapaciteti i lartë për dhjetor: 55.000 orë makine Kosto e elektricitetit: €80.450 Kapaciteti i ulët për dhjetor: 30.000 orë makine Kosto e elektricitetit: €64.200 Çfarë është shkalla variabile?

Shembull i metodës së ekstremumeve (€80.450 – €64.200) ÷ (55.000 – 30.000) €16.250 ÷ 25.000 = €0,65 Çfarë janë kostot fikse?

Shembull i metodës së ekstremumeve €80.450 = Kostot fikse + (55.000 × €0,65) Kostot fikse = €80.450 – €35.750 = €44.700 €64.200 = Kostot fikse + (30.000 × €0,65) Kostot fikse = €64.200 – €19.500 = €44.700 y = a + bx y = €44.700 + (€0,65 × orët e makinës

Analiza regresive Përdoret për të matë shumën mesatare të ndryshimit në një variabël të varur, siç është elektriciteti, që përcillet me with unit increases in the amounts of one or more independent variables, such as machine-hours. Regression analysis uses all available data to estimate the cost function.

Analiza regresive Simple regression analysis estimates the relationship between the dependent variable and one independent variable. Multiple regression analysis estimates the relationship between the dependent variable and multiple independent variables.

Analiza regresive The regression equation and regression line are derived using the least-squares technique. The objective of least-squares is to develop estimates of the parameters a and b.

Analiza regresive The vertical difference (residual term) measures the distance between the actual cost and the estimated cost for each observation. The regression method is more accurate than the high-low method.

Criteria to Evaluate and Choose Cost Drivers Economic plausibility Goodness of fit Slope of the regression line

Goodness of Fit The coefficient of determination (r2) expresses the extent to which the changes in (x) explain the variation in (y). An (r2) of 0.80 indicates that more than 80% of the change in the dependent variable can be explained by the change in the independent variable.

Slope of Regression Line A relatively steep slope indicates a strong relationship between the cost driver and costs. A relatively flat regression line indicates a weak relationship between the cost driver and costs.

Slope of Regression Line The closer the value of the correlation coefficient (r) to ±1, the stronger the statistical relation between the variables. As (r) approaches +1, a positive relationship is implied, meaning the dependent variable (y) increases as the independent variable (x) increases.

Slope of Regression Line As (r) approaches –1, a negative, or inverse, relationship is implied, meaning the dependent variable (y) decreases as the independent variable (x) increases.

Fund i kapitullit 1