“Characteristic pattern of thinking, feeling and acting.” شخصيت از ريشه لاتين پرسونا به معني نقاب و ماسك گرفته شده است. شخصيت به معناي ويژگي و سبك يك فرد است كه از او انساني واحد و منحصر به فرد مي سازد.

مجموعه ويژگي هاي جسمي، رواني و اجتماعي هر فرد كه نسبتا ثابت بوده و اورا از ديگران متمايز مي كند. صفتي جزء شخصيت فرد به حساب مي آيد كه ثابت باشد و خصوصياتي كه در اثر خستگي و يا بيماري ایجاد می شوند، مانند بي حوصلگي جزء شخصيت فرد محسوب نمي شود.

نظریات شخصیت

Psychoanalytic Perspective “first comprehensive theory of personality” University of Vienna 1873 Voracious Reader Medical School Graduate (1856-1939) Specialized in Nervous Disorders Some patients’ disorders had no physical cause!

زندگینامه ی زیگموند فروید Dr.Sigm Freud او در يک خانواده يهودی در اتریش در 6 می 1856به دنيا آمد و از کودکی نبوغ خودش را نشان داد . در ۱۸۸۲ مدرک پزشکی خود را گرفت زیگموند فروید به عنوان بنیان‌گذار روانکاوی بیش از هر کس دیگری در تاریخچه روانشناسی تاثیر گذار بوده است در ۲۳ سپتامبر ۱۹۳۹ پس از دو روز اغما که حاصل تزریق مرفین بود در ساعت سه نیمه شب می‌میرد.

small part above surface The Unconscious “the mind is like an iceburg - mostly hidden” Conscious Awareness small part above surface (Preconscious) Unconscious below the surface (thoughts, feelings, wishes, memories)

مفاهیم پایه در دیدگاه فروید 1– نهاد و يا او 2- خود و يا من 3 - فراخود و يا فرامن

Freud & Personality Structure “Personality arises from conflict twixt agressive, pleasure-seeking impulses and social restraints” Satisfaction without the guilt? Ego Super Id

نهادID ابتدایی ترین قسمت شخصیت هر فرد، نهاد است که بخش نیرومند شخصیت است.زیرا منبع سائق های زیستی نظیر نیاز به آب، غذا، دفع مواد زائد و پرخاشگری است. فروید غریزه جنسی را مخزن انرژی روانی یا لبیدو نامید.

برانگیخته شدن سائق مثلا گرسنگی برای نهاد حالت ناخوشایندی دارد و ارضاء شدن آنها حالت لذت بخش است. در کودکان نهاد بخش غالب شخصیت است. به همین جهت، وقتی گرسنه می شوند تا غذا بدست نیاورند، آرام نمی گیرند.

نهاد در بخش ناخودآگاه قرار گرفته است و با واقعیت های بیرونی ارتباط ندارد. بنابراین در کسب لذت به واقعیتها، مقتضیات محیطی و اصول منطقی هیچگونه توجهی ندارد. نوزاد گرسنه طالب شیر مادر است و هیچ شرطی را نمی پذیرد.

از حدود یک یا دو سالگی به تدریج رشد می کند از حدود یک یا دو سالگی به تدریج رشد می کند. زمانی که فرد متوجه می شود هر نیازی را در هر مکانی نمی توان ارضا کرد. مثلا کودک می فهمد که گاهی برای رفع نیاز گرسنگی باید کمی صبر کند تا غذا آماده شود و یا برای دفع ادرار باید صبر کند تا به دستشویی برسد.

من در صدد سرکوب خواسته های نهاد نیست بلکه به نهاد کمک می کند تا خواسته ها و غرایز خود را بصورت درست ارضا نماید. وظیفه مهم من واقعیت سنجی است، یعنی خواسته های نهاد را با واقعیت ها منطبق می کند، اگر مطابق واقعیت نباشد یا تغییر جهت می دهد به گونه ای که مطابق واقعیت باشد یا تا هنگام فراهم شدن شرایط مناسب آن را به تاخیر می اندازد.

فروید رابطه نهاد و من را به اسب و سوارکار تشبیه می کند فروید رابطه نهاد و من را به اسب و سوارکار تشبیه می کند. سوارکار باید نیروی خام حیوانی اسب را کنترل نماید تا به زمین نخورد و به جایی که می خواهد برسد.

وظایف من کنترل و تنظیم سائق های غریزی قضاوت، یعنی توانایی پیش بینی نتایج اعمال ارتباط با واقعیت یعنی وساطت بین دنیای درون و بیرون انطباق با واقعیتها

من برتر من برتر یا فراخود، نماینده درونی ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و الاقی است که توسط والدین به کودک داده می شود و از طریق تنبیه و پاداش برقرار و حفظ می شود. من برتر به دو بخش فرعی تقسیم می شود: وجدان من آرمانی

آن دسته از رفتارهایی که از نظر خانواده ناپسند هستند و کودک به خاطر آنها مورد سرزنش یا تنبیه قرار می گیرد، وجدان را تشکیل می دهد رفتارهای خوب یا درستی که کودک به خاطر آنها تحسین می شود، من آرمانی را تشکیل می دهند.

من برتر شامل مجموعه ای از اموری که فرد باید انجام دهد(من آرمانی) و اموری که نباید انجام دهد(وجدان) می باشد.

نقش های من برتر جلوگیری از تمایلات نهاد، به ویژه آن هایی که با معیارهای اخلاقی در تضاد هستند، مانند پرخاشگری تمایلات جنسی تشویق من به جایگزین کردن ضوابط اخلاقی به جای ضوابط منطقی و عقلانی تلاش برای کامل بودن

Freud & Personality Structure Id - energy constantly striving to satisfy basic drives Pleasure Principle Ego - seeks to gratify the Id in realistic ways Reality Principle Ego Super Id Super Ego - voice of conscience that focuses on how we ought to behave

ساختاری است در شخصیت حاوی غرایزی که مخزن انرژی روانی است 1 – نهاد و يا او ساختاری است در شخصیت حاوی غرایزی که مخزن انرژی روانی است

ساختاری در شخصیت که الزامات واقعیت را رعایت می کند 2- خود و يا من ساختاری در شخصیت که الزامات واقعیت را رعایت می کند

ساختاری در شخصیت که با پایبندی های اخلاقی سر و کار دارد 3 - فراخود و يا فرامن ساختاری در شخصیت که با پایبندی های اخلاقی سر و کار دارد

ایگو می گوید : ((من دوست دارم گاه گاهی رابطه جنسی داشته باشم آن هم با روش های موثر پیشگیری از بارداری)) اید می گوید : ((من هر طور شده می خواهم ارضاء شوم رابطه جنسی خیلی خوب است)) سوپرایگو می گوید : ((رابطه جنسی گناه است))

رشد شخصیت از نظر فروید

مرحله رشد روانی- جنسی منظور فروید از تمایلات جنسی که از بدو تولد وجود دارد، همان تمایلات لذت طلبانه نهاد است.ارضا بیش از حد یا محرومیت در هر مرحله موجب تثبیت کودک در آن مرحله می شود.

فروید تحول شخصیت را طی رشد روانی جنسی با 5 مرحله بیان می کند : مرحله دهانی مرحله مقعدی مرحله آلتی یا فالیک مرحله نهفتگی مرحله جنسی یا تناسلی

مرحله دهانی(تولد تا 12 الی 18 ماهگی): دهان ناحیه لذت بخش برای کودک است و لیبیدو اطراف دهان متمرکز شده است. فعالیتهایی نظیر مکیدن، خوردن و گاز گرفتن برای نوزاد لذت آور است.

محرومیت شدید نظیر زود از شیر گرفته شدن کودک موجب بروز شخصیت دهانی-وابسته می گردد. شخصیت دهانی-وابسته افرادی کاملا وابسته هستند و علاقه زیادی به ارضای دهانی مانند: افراط در خوردن، نوشیدن، سیگار کشیدن و سایر موارد دارند.

مرحله معقدی(12 یا 18 ماهگی تا 3 سالگی ): در این مرحله کودک از نگه داشتن و دفع مدفوع لذت می برد. آموزش آداب دفع در این دوره آغاز می گردد.

سخت گیری زیاد باعث ایجاد خصوصیات وسواسی(به نگه داری اموال، پاکیزگی و نظم و ترتیب بیش از اندازه اهمیت می دهند) آزادی زیاد باعث ایجاد خصوصیت پرخاشگری، بی نظمی، بی بند باری می شود.

مرحله آلتی(3 تا 5 سالگی) مرکز لذت در این مرحله برای کودک، آلت تناسلی اوست. کودک از دست کاری آلت تناسلی خود لذت می برد، پیرامون تفاوت های جنسیتی کنجکاو است و از ازدواج با والد غیر همجنس خود صحبت می کند.

فروید این حالت را در دختران عقده الکترا و در پسران عقده ادیپ نامید. عقده ادیپ یعنی، پسر بچه ها نسبت به مادر خود تمایل جنسی پیدا می کنند و نسبت به پدر احساس دشمنی و رقابت دارند.عکس این حالت در عقده الکترا برای دختر بچه ها پدید می آید.

مرحله نهفتگی(5 سالگی تا بلوغ) در این دوران هیچکدام از نواحی بدن، مرکز فعالیت لیبیدو قرار نمی گیرد. در این مرحله کودک بیشتر متوجه فعالیتهای آموزشی می شود.

مرحله تناسلی(دوره نوجوانی) تمایلات جنسی نسبت به افراد غیر همجنس پیدا می شود.

آلفرد آدلر ( individual psychology )

آدلر به جاي آنكه بر تاثير نيروهاي خودآگاه را در شكل گيري شخصيت تاكيد كند، بر تاثير نيروهاي اجتماعي در شخصيت تاكيد داشت. آدلر انسان را ذاتا موجودی اجتماعی ،خلاق و هدف دار می داند که احساس حقارت زیر بنای رشد روانی او را فراهم می آورد و همواره وی را درجهت تفوق و برتری سوق می دهد به عبارت دیگرهرانسانی با توجه به این هدف به جلو رانده می شود و به فعالیت هایی می پردازد که در نهایت این فعالیت ها شیوه زندگی اورا مشخص می سازد.

به عقیده آدلر انسان سازنده سرنوشت خویش است و به تجارب خویش معنی و مفهوم می بخشد . وي بيان مي كند، احساس خود کم بینی یا حقارت در افراد ناشی از نقص و ضعف جسمانی است . به نظر آدلر ،وجود ناتوانی و ضعف در همه افراد عقده حقارت ایجاد می کند وکوششهای بعدی آنان نیزدر زندگی ، مصروف جبران یا پوشاندن آن می شود پس حقارت اساس تلاش و موفقیت انسان است . از طرف دیگر ، احساس حقارت پایه و اساس تمام مشکلات ناشی ازناسازگاری روانی آدمی است .

آدلرعقیده داشت که همه افراد آدمی دارای احساس حقارت هستند و همین احساس حقارت باعث می شود که مردم در جهت از بین بردن آن و یا در جهت بهتر وبرتر شدن ، تلاش زیادی را از خود نشان دهند .این تقلا وتلاش رقابت آمیز شخص در جهت برتر و بهتر شدن از دیگران نیست بلکه تمایل مثبتی است برای غلبه کردن بر نقص ها و کمبودها ی خود تا با کمک گرفتن از این منابع ،به تکامل فردی دست یابد.

نظريه كارن هورناي

هورنای بر خلاف فروید، انسان را محکوم به رنج بردن و ویران‌گری نمی‌دانست هورنای بر خلاف فروید، انسان را محکوم به رنج بردن و ویران‌گری نمی‌دانست. به عقیده او بشر استعداد این را دارد که قابلیت‌هایش را رشد دهد و به انسانی شایسته تبدیل شود. او در نظریه‌اش الگویی از شخصیت را مبتنی بر عوامل اجتماعی معرفی کرد که تأثیر عوامل مادرزادی در آن بسیار اندک بود. هورنای معتقد بود اگر در خانواده کودک تفاهم، احساس ایمنی، محبت، گرمی و صمیمیت وجود داشته باشد از پیدایش روان‌رنجوری پیشگیری می‌شود.

مفهوم بنیادی نظریه هورنای "اضطراب اساسی" است که به صورت "احساس جدایی و درماندگی کودک در دنیایی که بالقوه خصومت‌گر است" تعریف می‌کنند. به عقیده وی هر چیزی که رابطه مطمئن بین کودک و والدین را مختل کند می‌تواند اضطراب ایجاد کند. بنابراین اضطراب اساسی مادرزادی نیست و تحت تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی همچون نگرش سلطه‌گرانه، فقدان حمایت، فقدان محبت و رفتارهای متغیر می‌باشد. کودک درمانده در دنیای تهدید کننده در جستجوی امنیت خاطر است و تنها نیروی محرک رفتار انسان نیاز به سلامت، امنیت و رهایی از ترس است.

به نظر هورنای، شخصیت می‌تواند در سراسر عمر تغییر کند و هیچ چیز در رشد کودک کلیت ندارد. او بر شیوه رفتار والدین و پرستاران با کودک در حال رشد توجه می‌کند و بیان می‌دارد که هر گونه گرایش کودک نتیجه رفتارهای اطرافیان است و همه چیز به عوامل محیطی و اجتماعی وابسته است.

نظريه هاي صفت گوردون آلپورت ريموند كتل

گوردون آلپورت

نظريه آلپورت به نظر آلپورت، هر کس شامل مجموعه‌ای از رفتارهای خاص خود اوست که او را از دیگران متمایز می‌سازد و به این علت، هیچ دو نفری کاملا شبیه هم نیستند. او برای اثبات و روشن نمودن این فرضیه از مفهوم "صفت" استفاده می‌کند. از نظر او، معتبرترین واحد ارزیابی روانی برای نشان دادن شخصیت افراد و چگونگی شباهت آن‌ها، همین "عامل صفت" است.

از نظر او یک صفت، نشان دهنده رفتارهای ثابت، پایدار و مداوم است از نظر او یک صفت، نشان دهنده رفتارهای ثابت، پایدار و مداوم است. شکل‌گیری و تغییرات این صفات از نظر آلپورت رابطه بسیار نزدیکی با مسایل و عوامل اجتماعی دارد.

نظريه كتل كتل برای هر یک از عوامل دو نام در نظر گرفته(به صورت صفات متضاد)، یکی برای نمره بالا و دیگری برای نمره پایین: 1 ـ کم حرف، غیر اجتماعی، کناره جو – اجتماعی، اهل معاشرت. 2 ـ کم هوش ـ باهوش.   3 ـ احساساتی ـ باثبات(از نظر هیجانی). 4 ـ سلطه‌پذیر ـ سلطه‌گر.   5 ـ جدی ـ بی‌خیال و سرخوش.   6 ـ مصلحت‌گرا(ضعف فرامن) ـ اصولی و با وجدان. 7 ـ ترسو ـ جسور. 8 ـ کله شق ـ حساس.   9 ـ

9 - زود باور ـ شکاک.   10 ـ اهل عمل ـ خیال‌پرداز. 11 ـ رک ـ ملاحظه‌کار.   12 ـ مطمئن به خود ـ بیمناک و نگران.   13 ـ محافظه‌کار ـ خطر کننده.   14 ـ متکی به دیگران ـ خود بسنده.   15 ـ ناخویشتن‌دار ـ خویشتن‌دار.   16 ـ آرمیده ـ مضطرب.    

کتل، برای اندازه‌گیری این 16 صفت، پرسش‌‌نامه‌ای تهیه کرده موسوم به "پرسش‌نامه 16 عاملی شخصیت" که سطح هر یک از این عوامل را در فرد می‌سنجد

نظريه هاي انسان گرايي نظريه انسان گرايي در شخصيت بر فضايل و آرزو هاي انسان، اراده وي و شكوفايي توانايي هاي او تاكيد مي كند. به نظر اين دانشمندان ادراك ما از خودمان و محيط اطرافمان دو عنصر مهم شخصيت است.

نظريه راجرز راجرز هر فرد را موجود يكتايي مي دانست كه مي تواند استعدادها يا توانايي هاي بالقوه خود را بطور كامل تحقق بخشد.اين توانايي از زمان تولد بطور ذاتي وجود دارد.

راجرز اشاره نمود كه همه ما يك خود آرماني داريم يعني خودي كه مي خواهيم به آن برسيم. هرچه فاصله خود آرماني با خود واقعي بيشتر باشد ناسازگاري شديدتر خواهد شد.

نظريه رفتارگرايي چگونگي رشد شخصيت فرد را عوامل محيطي و تجربه هاي او تعيين مي كنند. واتسون واسكينر

نظريه كرچمر افراد را بر اساس ظاهر جسماني به گروه فربه تنان، لاغر تنان و گروه پهلواني تقسيم كرد.

 گروه پيك نيك: در میانسالی دارای قدی متوسط هستند و سر، سینه و شکم آن‌ها نسبت به سایر بخش‌های بدن رشد بیشتری دارد و سر و صورت درشتی نیز دارند. پوست بدنشان به سرخی می‌زند و معمولا تاس می‌شوند. اعصاب سمپاتیک آن‌ها فعالیت زیادی دارد و مستعد بیماری‌هایی چون رماتیسم، سنگ کلیه، تصلب شرائین و مرض قند هستند.

افراد این تیپ از نظر روانی، خوش برخورد، خوش خوراک و خوش‌گذران، اجتماعی و خون‌گرم‌اند. از نظر عقلانی به نظریه‌ها و اصول منطقی چندان پای‌بند نیستند، کینه‌جویی ندارند و از نظر عاطفی بی‌ثبات‌اند، زود دل می‌بندند و زود هم دل برمی‌گیرند.

آستنیک افراد لاغر، اندامی باریک دارند و استخوان‌های دنده‌های آن‌ها از زیر پوست نمایان و صورتی لاغر دارند. به عقیده کرچمر، در لاغرتنان فعالیت اعصاب پاراسمپاتیک شدید است و مستعد بیماری‌هایی چون سردرد و زخم معده هستند.

این افراد از نظر روانی، افرادی گوشه‌گیر، خیال‌باف، دیرجوش و اهل دلیل و منطق می‌باشند و در عقاید خود تعصب نشان می‌دهند. همچنین بسیار زودرنج و حساس بوده و دیر به چیزی پای‌بند می‌شوند، اما در صورت دل‌بستن به چیزی دیر از آن دل می‌کنند

آتلتیک از نظر جسمی، این گروه دارای استخوان‌های محکم، عضلاتی نیرومند و قوی می‌باشند و از نظر روانی و اخلاقی، افراد این گروه علاقه فراوانی به فعالیت‌های بدنی و شرکت در مسابقات دارند. افرادی پرخاش‌گر و زورگو هستند و حساسیت لاغرتنان را ندارند.

آستنيك آتلتيك پيك نيك

عوامل موثر در شكل گيري شخصيت تاثير محيط بر شخصيت: محيط قبل از تولد و بعد از تولد: محيط فيزيكي و محيط اجتماعي: خانواده همسالان مدرسه