بسم‌الله الرحمن الرحیم به نام آنکه جان را فکرت آموخت

ابزار، نهاد و بازارهاي مالي با رویکرد معرفی ریسک Financial Instruments, Institutions and markets a Risk Intruduction Approach حسین عبده تبریزی میثم رادپور اول بار ارائه در کلاس مدیریت ریسک، دانشکدۀ حسابداری و مدیریت دانشگاه تهران آبان ماه 1389– تهران

حوزه‌های عمدۀ مدیریت مالی مالی شرکت‌ها بازارها و نهادهای مالی مدیریت سرمایه‌گذاری مهندسی مالی و مدیریت ریسک

مهندسی مالی و مدیریت ریسک روابط متقابل مالی شرکت‌ها مهندسی مالی و مدیریت ریسک مدیریت سرمایه‌گذاری بازارها و نهادهای مالی

انواع کارکردها ریسک‌ها ابزار مالي انواع کارکردها ریسک‌ها

انواع دارایی دارایی مالی دارایی واقعی ارزش آن ناشی از ادعا بر درآمدهای آتی است. مانند سهام، اوراق قرضه دارایی واقعی ارزش آن ناشی از ویژگی‌های فیزیکی است. مانند ساختمان، زمین، ماشین‌آلات

نقش دارایی‌های مالی انتقال وجوه انتقال وجوه از آن‌هایی كه مازاد دارند و مي‌خواهند سرمايه‌گذاري كنند به آن‌هایی كه براي سرمايه‌گذاري در دارايي‌هاي واقعي به وجوه نياز دارند. انتقال وجوه انتقال وجوه به شكلي كه خطر غيرقابل اجتناب مربوط به جريان نقدي حاصل از داريي‌هاي واقعي بين عرضه‌كنندگان و تقاضاكنندگان وجوه، توزيع مجدد شود. توزیع‌مجدد ریسک

ابزار مالی تعریف تعهد قانونی یک طرف نسبت به طرف دیگر (یا طرفین نسبت به یکدیگر) برای انتقال ارزش (معمولاً پول) در زمانی در آینده و بر اساس شرایطی معین است.

انواع ابزار مالی ابزار مالی مبتنی بر حق مالی Equity Based Financial Instruments ابزار مالی مبتنی بر حق مالی Debt Based Financial Instruments ابزار مالی مبتنی بر بدهی Foreign Exchange Instruments ابزار مالی بازار فارکس

انواع ابزار مالی بر اساس فاصله از دارایی‌های واقعی پایه Primary مشتقه Derivatives

فاصله از دارایی‌های واقعی سهام عادی Common Stock اوراق قرضه Bonds سهام ممتاز Preferred Stock یک خاکریز اوراق بهادر با پشتوانۀ وام‌های رهنی Mortgage Backed Securities قرارداد آتی شاخص سهام Stock Index Futures سوآپ نکول اعتباری Credit Default Swaps دو خاکریز تعهدات رهنی وثیقه‌دار Collateralized Mortgage Obligations اختیارمعاملۀ قرارداد آتی شاخص سهام Stock Index Options Futures سه خاکریز

ارزش ابزار مالی بستگی دارد به: اندازۀ جریان‌های نقدی مورد‌انتظار زمان حصول جریان‌های نقدی احتمال وقوع جریان‌های نقدی شرایطی که در آن جریان‌های نقدی تحصیل می‌شود.

فاصله از دارایی واقعی = ریسک بیشتر تغییر انتظارات در طی زمان ریسک بیشتر دارایی‌های مالی دورتر فاصله از دارایی‌های واقعی قیمت‌گذاری انتظارات بر اساس انتظارات اساس قیمت‌گذاری دارایی‌های مالی انتظارات

فاصله از دارایی واقعی = ریسک بیشتر اختیارمعاملۀ قرارداد آتی سهام قرارداد آتی سهام سهام

تغییر انتظارات و تغییر قیمت‌ها: نمونۀ واقعی سوآپ نکول اعتباری حکومت قیمت‌ سوآپ نکول اعتباری کشورهای منتخب از ژانویۀ 2010 تا سپتامبر 2011. محور عمودی بر اساس صدم درصد است؛ عدد 1,000 روی محور عمودی به این معناست که پوشش 10 میلیون دلار بدهی، 1 میلیون دلار هزینه دارد. تغییر انتظارات از توانایی کشورها در عمل به تعهداتشان، تغییر قیمت این مشتقه را به دنبال داشته است.

نهادهای مالي انواع کارکردها ریسک‌ها

انواع واحد تجاری بنگاه غیرمالی بنگاه مالی

نهادهایی اندکه خدمات مربوط به دارایی‌های مالی ارائه می‌دهند. بنگاه‌های مالی = نهادهای مالی نهادهایی اندکه خدمات مربوط به دارایی‌های مالی ارائه می‌دهند.

نهادهای غیرسپرده‌پذیر انواع نهادهای مالی بانک‌ها مؤسسات مالی و اعتباری تعاونی‌های اعتبار نهادهای سپرده‌پذیر شرکت‌های بیمه و صندوق‌های بازنشستگی شرکت‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های تأمین مالی بانک‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های کارگزاری و معامله‌گری صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نهادهای غیرسپرده‌پذیر

مالی در واحدهای تجاری بنگاه غیرمالی مالی شرکت‌‌ها بنگاه غیرمالی ورود به کسب‌وکارها از طریق استراتژی‌های کسب‌وکار تعیین می‌شود. ترکیب دارایی‌ها از طریق بودجه‌بندی سرمایه‌ای تعیین می‌شود. مدیریت سرمایه‌گذاری نهاد مالی ورود به سرمایه‌گذاری‌ها از طریق تخصیص دارایی‌ها صورت می‌گیرد. ترکیب دارایی‌ها از طریق مدیریت سبد سرمایه‌گذاری تعیین می‌شود.

اشکال مدیریت سرمایه‌گذاری در نهادهای مالی مدیریت دارایی- بدهی بانک: ترازنامه مدیریت سبد اعتباری بانک: اعتبارات مدیریت ثروت بانکداری اختصاصی مدیریت صندوق صندوق سرمایه‌گذاری مدیریت سبد سرمایه‌گذاری شرکت‌ سرمایه‌گذاری

ریسک‌های پیش‌روی شرکت ریسک تجاری ریسک‌های تجاری، ریسک‌هایی است که از بطن کسب و کار شرکت و فعالیت‌های آن ناشی می‌شود. این ریسک‌ها به بازار محصولات و خدماتی بستگی دارد که بنگاه در آن فعالیت می‌کند ریسک تجاری ریسک‌های غیرتجاری شامل تمامی ریسک‌ها غیر از ریسک‌های تجاری است. مانند ریسک‌های مالی ریسک غیرتجاری

ریسک تجاری نامطمئن‌بودن تقاضا تغییرپذیری قیمت فروش تغییرپذیری هزینۀ اقلام ورودی توانایی تعدیل قیمت محصولات با توجه به تغییر در هزینۀ اقلام ورودی توانایی عرضۀ محصول جدید و مبتنی بر مقایسۀ هزینه و منفعت قرارگرفتن در معرض ریسک کشورهای خارجی اهرم عملیاتی ریسک تجاری به چه عواملی بستگی دارد؟

ترازنامۀ بنگاه غیرمالی نمونۀ ترازنامۀ یک شرکت اتومبیل‌سازی بدهی و سرمایه دارایی بدهی‌ جاری بدهی بلندمدت حقوق صاحبان سهام صندوق موجودی انبار ماشین‌الات و تجهیزات املاک و مستغلات ریسک تجاری

هرگونه ریسکی که به علت نگهداری دارایی‌های مالی ایجاد می‌شود. ریسک مالی در تمامی شرکت‌ها (تعریف عام) هر نوع ریسک اضافی که در نتیجۀ دریافت وام به صاحبان سهام عادی تحمیل می‌شود. در مؤسسات مالی (تعریف خاص) هرگونه ریسکی که به علت نگهداری دارایی‌های مالی ایجاد می‌شود.

نمونۀ ترازنامۀ یک بنگاه بانک ترازنامۀ بنگاه مالی نمونۀ ترازنامۀ یک بنگاه بانک بدهی و سرمایه دارایی سپرده‌های جاری سپرده‌های پس‌انداز سایر بدهی‌ها حقوق صاحبان سهام صندوق سهام اوراق قرضه وام‌های تجاری وام‌های رهنی املاک و مستغلات ریسک بازار ریسک نرخ بهره ریسک اعتباری ریسک نقدینگی

ریسک‌های بنگاه غیرمالی روی صورت سود و زیان ریسک تجاری ریسک کالا و خدمت ریسک مالی ریسک ناشی از اهرم مالی صورت سود و زیان: سود خالص عملیاتی

ریسک‌های بنگاه مالی روی صورت سود و زیان ریسک مالی ریسک بازار ریسک اعتباری ریسک مدیریت دارایی-بدهی ریسک ناشی از اهرم مالی صورت سود و زیان: سود خالص عملیاتی

در سال 1993 معادل 160 میلیون بشکه قراردادهای تحویل آینده فروخت. نمای واقعی ریسک: MGRM زیان شرکت موقعیت‌های آتی خود را ناخواسته بست و زیان 1.5 میلیارد دلاری متحمل شد. ریسک لحاظ نشده در آن سال قیمت هر بشکه نفت از 20 به 15 دلار تنزل یافت و شرکت مشمول اخطار تأدیۀ وثیقه به مبلغ 1 میلیارد دلار شد. پوشش ریسک شرکت از قراردادهای آتی بورس کالای نیویورک (NYMEX ) برای پوشش ریسک آن قراردادها استفاده کرد. معاملات ابزار مالی در سال 1993 معادل 160 میلیون بشکه قراردادهای تحویل آینده فروخت. معرفی MGRM یک شرکت با کسب‌وکار پالایش نفت خام و بازاریابی فرآورده‌های نفتی است.

نمای واقعی ریسک: Orange County زیان زیانی برابر 1.7 میلیارد دلار نصیب شرکت می‌شود. بلا نازل می‌شود در آن سال فدرال رزرو نرخ بهره را افزایش می‌دهد. سرمایه‌گذاری وجوه استقراضی صرف سرمایه‌گذاری در مشتقه‌ها، شناور معکوس و اوراق قرضۀ بلندمدت می‌شود. تأمین مالی استقراض از طریق قرارداد بازخرید صورت می‌‌گیرد. باب سیترون، مدیر مالی اورنج کانتی حدود 13 میلیارد دلار استقراض می‌کند. معرفی اورنج کانتی در سال 1994 بزرگ‌ترین پیمانکار شهرداری در ایالات متحده بود.

نمای واقعی ریسک: بحران مالی 2007 بحران مالی شروع شد و توسعه پیدا کرد. نکول گیرندگان وام‌های رهنی قیمت مسکن سقوط کرد و وام‌گیرندگان رهنی مرتکب نکول شدند. اوراق بهادار به پشتوانۀ وام‌های رهنی به پشتوانۀ این وام‌های رهنی MBS انتشار می‌یافت. وام‌های رهنی دون‌اعتبار وام‌های رهنی بدون توجه به اعتبار متقاضیان اعطا می‌شد.

نمای واقعی ریسک: Herstat Bank وقتی بانک هرشتات در 1974 در کشور آلمان ورشکسته شد، تعدادی از پرداخت‌ها را از یک طرف دریافت کرده بود، اما قبل از این‌که پرداخت‌های متقابل را انجام دهد، مرتکب نکول شده بود. این واقعه نشان‌گر بی‌ثباتی معاملات در سیستم بانکی جهانی بود. این بی‌ثباتی‌ها در تأسیس کمیتۀ بازل برای نظارت بر بانک‌ها در سطح جهانی بسیار مؤثر بود. کمیتۀ بازل، 15 سال بعد از این واقعه، شرط کفایت سرمایه را برای سیستم بانکی تصویب کرد.

نمای واقعی ریسک: Barings Bank در 1993 تا 1995، نیک لسون به نفع بانک برینگز روی قرارداد آتی و اختیار معاملۀ شاخص نیکی 225 معامله می‌کرد. سبد آربیتراژ لسون شامل موقعیت‌های خرید و فروش شاخص در دو بازار مختلف بود. او به‌طور همزمان قراردادهای شاخص را در قیمت‌های ارزان‌تر می‌خرید و در قیمت‌های گران‌تر می‌فروخت. او کم کم به به استراتژی‌های معاملاتی ریسکی‌تر روی می‌آورد. با کاهش شاخص در دو ماه اول سال 95، زیانی معادل 1.4 میلیارد دلار نصیب بانک می‌شود. برینگز بانک در 26 فوریۀ 1995 با سابقۀ 233 ساله ورشکست می‌شود و به قمیت 1 پوند به شرکت بیمۀ ING فروخته می‌شود.

نمای واقعی ریسک: Bank UBS کوئکو آدبولی ((Kweku Adeboli در سپتامبر 2011، با معاملاتی 2.3 میلیون دلار به UBS زیان رساند. علت ایجاد چنین زیانی در دست بررسی است.

واسطه‌های مالی واسطه‌گری مالی بیشتر واسطه‌گری مالی کمتر بانک بانک سرمایه‌گذاری شرکت تأمین مالی بیمه و صندوق بازنشستگی مؤسسۀ مالی و اعتباری بانک واسطه‌گری مالی بیشتر واسطه‌گری مالی کمتر

منشأ اصلی ریسک دارایی-بدهی در واسطه‌های مالی دسته‌بندی تعهدات نوع تعهد مبلغ پرداخت نقدی زمان پرداخت نقدی نوع 1 معین نوع 2 نامعین نوع 3 نوع 4

كاهش هزينه‌هاي عملياتي نقش نهادهای مالی (I) قرارگرفتن بين عرضه‌کنندۀ وجوه و متقاضي وجوه. وساطت مالي مقياس انبوه و شناسايي سريعتر وامگيرنده و پس‌اندازكنندگان كاهش هزينه‌هاي عملياتي تولید اطلاعات مفید برای سرمایه‌گذاران توليد اطلاعات تجمیع پس‌انداز عدة زيادي از پس‌اندازكنندگان خرد و کلان تقسيم‌پذيري و انعطاف

نقش نهادهای مالی (II) با ایجاد سبدی متنوع از دارایی‌های مالی ریسک را کاهش می‌دهند. متنوع‌سازي و توزيع خطر اوراق بهادار اوليه با سررسيد مشخص را به اوراق با سررسيدهاي مختلف (غيرمستقيم) تبديل می‌كنند. وساطت سررسيد با با ذخيرة‌ بزرگي از تجارب تخصصي خود، فرايند جمع‏آوري وجوه و "تشكيل سرمايه" را تسهيل مي‏كنند. تخصص و سهولت

بازارهای مالي

انواع بازارها بازار غیرمالی بازار مالی

بازارهای مالی محلی است که در آن ابزار مالی خرید و فروش می‌شود.

دسته‌بندی سنتی بازارهای مالی بازار ابزار مالی کوتاه‌مدت‌تر بازار پول بازار ابزار مالی بلندمدت‌تر بازار سرمایه

گرایش سیستم مالی کشورها به بازار پول یا سرمایه بانک‌پایه گرایش به بازار پول غالب است. بازار‌پایه گرایش به بازار سرمایه غالب است.

واسطه‌زدایی بازار پایگی واسطه‌گرایی بانک‌پایگی کشورهای توسعه یافته جریان غالب کشورهای توسعه یافته واسطه‌زدایی بازار پایگی کشورهای در حال توسعه واسطه‌گرایی بانک‌پایگی

دسته‌بندی بازارهای مالی نوع ابزار موردمعامله بازار فارکس بازار بدهی بازار سهام معاملات دست اول و دوم بازار ثانویه بازار اولیه رسمیت بازار بازار فرابورس بازار بورس

کارکردهای اقتصادی بازارهای مالی کاهش هزینۀ معاملات Transaction cost قیمت‌یابی Price discovery فرآهم آوردن نقدینگی Liquidity

کمیتۀ بال- پیدایش کمیتۀ بال در پاسخ به انحلال ناگهانی بانک هرشتات تشکیل شد. در 26 ژوئن 1974 تعدادی از بانک‌ها در مقابل تحویل آنی دلار در نیویورک، مارک آلمان به بانک هرشتات حواله کردند. هرشتات در پرداخت دلار به بانک‌های طرف‌قرارداد تعلل کرد. در این فاصلۀ زمانی و قبل از اینکه بانک بتواند حساب‌ها را در نیویورک تسویه کند، از جانب مقام‌های ناظر آلمان منحل شد. در واکنش به این واقعه کشورهای گروه 10 در اواخر 1974 کمیتۀ نظارت بر بانک‌ها (بال) را تحت نظارت بانک تسویۀ بین‌المللی (BIS ) در شهر بال سوئیس تأسیس کردند.

بازل I هم‌اکنون به‌عنوان نسخۀ قدیمی بازل II در نظر گرفته می‌شود. در سال 1988 مدیران بانک‌های مرکزی کشورهای بزرگ جهان در شهر بازل همدیگر را ملاقات کردند و الزامات حداقل سرمایه را برای بانک‌ها تدوین کردند. این گردهمایی به‌عنوان پیمان سال 1988 بازل نیز معروف شد و در سال 1992 توسط قانون کشورهای گروه 10 مورد تأکید قرار گرفت. بازل I هم‌اکنون به‌عنوان نسخۀ قدیمی بازل II در نظر گرفته می‌شود.

مقام ناظر- بازل II رکن سوم، انضباط بازار رکن دوم، بازبینی نظارتی رکن اول، الزام کفایت سرمایه این رکن به‌عنوان اهرمی جهت تقویت امنیت و قابلیت اتکای سیستم بانک‌داری از طریق افشای بهتر وضعیت ریسک و سطوح سرمایۀ بانک عمل می‌کند، به‌گونه‌ای که صنعت و سرمایه‌گذاران بهتر بتوانند سطح قدرت پرداخت دین یک بانک را تخمین بزنند. این رکن جهت تضمین این است که بانک‌ها فرآیند‌های دقیق را دنبال کنند، ریسک‌هایشان را از روشی قابل اتکا اندازه بگیرند و سرمایۀ کافی جهت محافظت از جامعۀ بانک‌داری بزرگ‌تر در مقابل عوارض سیستمیک ریسک‌هایی که متحمل می‌شوند، نگه دارند. لازم است مقداری حداقلی از سرمایۀ بانک برای پوشش زیان‌هایی که از ناحیۀ ریسک‌های اعتباری و عملیاتی و بازار در جریان فعالیت‌های کسب و کار ایجاد می‌شود، کنار گذاشته شود تا بقای بانک و ادامۀ فعالیت آن تضمین شود.

با تشکر