فصل سوم : طبقه بندی مشاغل / ارزش بندی مشاغل(J.E. / J.C.) Definition Theories Related to J.E. - Method of J.E. 1- Point Method امتیازی 2- Factors Comparison Method مقایسه عوامل 3- Grade System درجه بندی 4- Ranking Method رتبه بندی 5- Maturity Curve Method منحنی رشد

نظریات مربوط به طبقه بندی مشاغل : طبقه بندی مشــــاغل ؟ 1) تعیین اهمیت نسبی مشاغل و طبقه بندی کردن آنها بر حسب درجه اهمیت که مفهومی شناخته شده است . 2) J.C. یعنی قرار دادن چیزهای مشابه در جای خودش . 3) دسته بندی یا گروه بندی مشاغل در داخل طبقات مختلف به گونه ای کــه رابطه ی صحیح و منظمی بین میزان اختیارات و مسئولیت شرایط احــــراز مشاغل و حقوق و دستمزد پرداختی وجود داشته باشد . بنابراین در J.C. بیشتر پرداختهای یکسان در مقابل کارائیهای یکسان مطرح است . نظریات مربوط به طبقه بندی مشاغل : اول : تطبیق شاغل با شغل : در این روش ابتدا شغل را تعریف و تجزیه و تحلیل می نمائیم و ظایفی که شاغل بر عهده دارد را مشخص میکنیم و بیشتر برای پست های رده پائین استفاده می شود .

مشاغل مدیران عالی بطور جداگانه و از روشهای دیگری استفاده میگردد. دوم :تطبیق شغل با شاغل : در زمـــانی است که فرد در سازمان وجود دارد ، با توجـــه به توانایی هـــــای فرد وظایف را به فرد محول می کنیم که بیشتر برای رده های بالای مدیریتی استفاده می شود . مشاغل مدیران عالی سازمان را نمیتوان با روشهای معمـــــولی که بقیه مشاغل ارزیابی میشود مورد سنجش و مطالعه قرار داد . چــــــــرا ؟؟؟ زیـــرا در اینچنین مشاغــــل ابتکار، نوآوری ، قــدرت اخذ تصمیم و کیفیت رهبری است که نقش ایفا میکند و از اهمیت برخوردار است . مشاغل مدیران عالی بطور جداگانه و از روشهای دیگری استفاده میگردد.

1- روش امتیازی Point Method این روش در جهار مرحله انجام میگیرد که عبارتند از : 1- تنظیم آئین نامه امتیـازات قـــــدم اول : انتخاب عوامل اصلی مشاغل قـــــدم دوم : انتخاب عوامل فرعی مشاغل عوامل اصلی عوامل فرعی 1- مهارت تحصیلات – تجربه کار – ابتکار و خلاقیت 2- تـــلاش تلاش جسمـــانی و فـــکری 3- مسئولیت حفظ و نگهداری تجهیزات و وسایل – حفظ مواد اولیه و محصولات – سلامت کارکنان 4- شرایط محیط کار درجه دشواریکار و میزان خطرات در کار

مثال برای نحوه ی تخصیص امتیاز قــدم ســوم : انتخاب مجموع امتیازات قدم چهارم : تعيين درجات مختلف برای هر عامل قــدم پنجـم : تخصیص امتیاز برای هریک از درجات و عوامل شغلی مثال برای نحوه ی تخصیص امتیاز عوامل اصلی عــوامــل فـــــرعی جمع امتیاز مهـــارت تحصیلات تجــربــه ــــــــــ ـــــــــــ ــــــــــ 200 150 350 مسئولیت سرپرستی مـــالی حفظ مواد حفظ وسایل ايمنـي 85 75 50 40 50 300 تلاش فـــکری جســـمی ــــــــــ ـــــــــــــ ــــــــــ 100 75 175 شرایط کار محیط کار خطرات ــــــــــــ ــــــــــــ ــــــــــ 100 75 175

2- تنظیم مختصات شغـــــل 3- تخصـــیــص امتـیــــــاز قدم ششم : تنظیم آئین نامه امتیازات 2- تنظیم مختصات شغـــــل این مشخصات بر مبنای شرح شغل و شرایط احراز شغل تنظیم میگردد. 3- تخصـــیــص امتـیــــــاز به هریک از عوامل در هر شغل با استفـاده از آئین نـامه امتیازات ، امتیــاز داده میشود و مجموع آنها تعیین کننده امتیاز آن شغل است . 4- تعیین نــــرخ حقـــــــوق موقعیت نسبی هر شغل نسبت به سایر مشاغل تعیین میگردد و در صورتیکه تعداد مشاغل زیاد باشد ، آنهایی که امتیاز نزدیک به هم دارند در گروههـای مشـــابه همدیگر قرار میگیرند . مزایای روش امتیازی :Advantages of P.M. 1- از دقت و اعتبار قابل قبولی برخوردار است .

معایب روش امتیازی : Disadvantages of P.M. 2- با استانداردهای تعیین شده صورت میگیرد . 3- بدون در نظر گرفتن نرخ حقوق و دستمزد و کمی بودن آن صورت میگیرد. 4- نسبت به روشهای دیگر آسانتر است . 5- انعطاف پذیر است . معایب روش امتیازی : Disadvantages of P.M. 1- برای اجرای آن به کارشناسان ورزیده نیاز است . 2- نسبت به روشهای دیگر به زمان بیشتری نیاز دارد . 3- حجم کاری زیاد و در نتیجه هزینه زیادی نیاز دارد .

2- روش مقایسه عوامل Factor Comparison System Introduction Methods (Steps) مقدمـــه : این روش برای اولین بار در سال 1926 میلادی در شرکت حمل و نقـــل سریع السیر فیلادلفیای امریکا توسط یوجیـــن بنج پیاده شد ، در این روش که به روش سیستم مشاغل حساس معروف است به عقیده یوجین هر شغـل از پنج عامل تشکیل شده است که عبارتند از : مهارت ، مسئولیت ، تلاش فکری ، تلاش جسمی و شرایط کار بنابراین تـمام مشاغـــل بر حسب این پنــج عامــل با یکدیگر مقایسه میشوند وهر شغل پنج بار و در هر بار یکی از عوامل پنجگانه مورد مقایسه قرار می گیرند .

روش انجـــام : این روش را میتوان به ترتیب زیر انجام داد 1- انتخاب مشاغل حساس و نمونه : (معمولا 10 الی 15 شغـــل از سطوح و تخصصهای مختلف که نماینده تمام مشاغل سازمان باشد انتخـــاب میشود که توسط نمایندگان کــارگران ، کارفرمایان و کارشناسان مربوطه صورت میگیرد . 2- تجزیه و تحلیل مشاغل حساس : هریک از مشاغل نمونه توسط کمیته ای که ذکر شد (نمایندگان کــارگران ، کارفرمایان و کارشناسان مربوطه) مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و پس از توافق بــر روی عناوین کــلیه عوامل اصلــی مشاغل تعیین میگردد که یوجین بنج همان عاملی که در روش امتیازی استفاده کرده برای این روش هم مناسب دانسته است . 3- تعیین اولویت بنـــدی هر شغــــل بر حسب هــر یک از عوامل : مشاغل حســاس و نمونــه انتخاب شـــده را بر حسب هریــک از عوامل پنجگانه به ترتیب اهمیت بصورت جدول تنظیم مینمائیم .

مثال : تعيين اولويت سه شغل طراح ، لوله کش و مسئول موتورخانه ردیف مهارت مسئولیت تلاش فکری تلاش جسمی شرایط کار 1 طــــراح مسئول موتورخانه لوله کش 2 3

مزایای روش مقایسه عوامل : 4- تخصیص ارزش پول به هر یک از عوامل : به هــر یک ازعـــوامل مشاغــل نمونه ارزش پولی مناسبی اختصاص داده میشود که معمولا ارزش پولی هر یک از مشـاغـــل را عوامل پنجگانه آن شغل تشکیل می دهد . 5- ارزشسابی سایر مشاغل با مقایسه عوامل آنها : پــس از تعیین ارزش پولی هــر یک از عوامل مشاغل نمونه ، که ارزش پولی را تعیین میکنند سایر مشاغل با مشاغل نمونه مقایسه و بر حسب تطبیق ارزش هریک از عوامل پنجگـانه بـا یکــی از مشاغــل نمونه ارزش آنها تعیین میگردد . این روش زمانی توصیه میگردد که توافـق بیشتـری بین تشکلهای کارگری وکارفرمایی (شورای اسلامی کار) در تعیین مشــاغل حساس و نمــونه برقرار باشد. مزایای روش مقایسه عوامل : 1- در هر ســـازمـان ضابطه و استاندارد مناسب با ویژگیهای آن سازمان را در اختیار میگذارد . 2- بعد از اینکه مشاغــل نمونــه ارزیابـی شـدنـد الباقـی آنهـا را میتوان به آسانی ارزیابی نمود .

3- روش طبقه بندی Grade Method معایب روش مقایسه عوامل : انتخاب مشـاغــل حســاس و نمــونه کاری سخت و دشـوار است و این روش حجـــم کاری زیادی نیاز دارد . در این روش معمولا کلیه مشاغل بر حسب حوزه تخصصی و حرفه ی آنهــا به چند رسته کلی تقسیم می شوند که اصطلاحا دسته شغلی نامیده می شونـد و سپــس مجمــوعه مشاغل متعلق به هر رسته بر حسب درجه اهمیت نسبی در زیـــر یکدیگر قـــرار میگیرند ، برای مثال طرح طبقه بندی مشاغل کارکنان دولت در ایران را با ذکر رسته آن نام می بریم : 1- رسته آموزشی و فرهنگی 2- رسته بهداشتی و درمانی 3- روش طبقه بندی Grade Method

3- رسته امور اجتماعی 4- رسته فنی و مهندسی 5- رسته اداری و مالی 6- رسته کشـــاورزی 7- رسته خدماتی (فنی اداری) 8- فرآوری داده ها در این روش مشاغل در هر دسته به طبقات شغلی تقسیم می شوند و بـــرای هر طبقه یک شرح طبقه نوشته می شود ، آنچه که در حال حاضر در طرح طبقه بندی مشاغل در ایران متداول است 16 الی 20 گروه شغلی است کــه مشاغل هر گروه می توانند در پایه های متفاوتی قرار گیرند ، معمولا تعداد پایه های هر گروه بین 15 الی 30 پایه در نظر گرفته می شود .