بلکه ” ما“ شود تقدیم به او که نمی خواهد من و تو ” ما“ شویم ” ما“ شویم شاید اینچنین، نه از ما، نه با ما، نه بر ما بلکه ” ما“ شود
پایان نامه کارشناسی ارشد "بررسی تاثیر عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی کاربران آن (مطالعه موردی شبکه اجتماعی مجازی فیس بوک) استاد راهنما: دکتر محمد سعید ذکایی استاد مشاور: دکتر عباس اسدی پژوهشگر: سیده لیلا موسوی نسب
فصل اول کلیات تحقیق
مقدمه
●اهمیت شبکه های اجتماعی مجازی ●اهمیت سرمایه اجتماعی
با تغییر بستر شکل‌گیری شبکههای اجتماعی از فضای واقعی به با تغییر بستر شکل‌گیری شبکههای اجتماعی از فضای واقعی به فضای مجازی چه تغییری در سرمایه اجتماعی کاربران شبکه های اجتماعی مجازی پدید می‌آید؟
فیسبوک (Face Book) به منظور بررسی این سوال شبکه اجتماعی مجازی به لحاظ تعداد اعضای عضو و امکانات فنی که در اختیار کاربران خود قرار می دهد و همچنین درصد بالایی از حضور کاربران با هویت حقیقی، به عنوان شبکه اجتماعی مجازی در رابطه با سرمایه اجتماعی در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. فیسبوک (Face Book)
بیان مسئله
شبکههای اجتماعی مجازی : ● از دور همانند کلافی سردرگم اما در باطن بسیار نظامند و پیچیده هستند. ●توانایی برقراری ارتباطاتی را از جنس دنیای واقعی به ما می‌دهند. ●این شبکه ها نه تنها در شمای خود به دنیای واقعی نزدیکند بلکه می‌توان گفت از حیث شکل‌گیری معادلات اجتماعی بر حسب این نوع روابط و نیز تاثیرات آن بر جامعه نزدیک و مشابه هستند.
بدیهیست کاربران بر اساس نقطه اشتراک اولیه‌ای ارایه و دنبال کردن بسته های اطلاعاتی خود را به صورت دو سویه در شبکه آغاز می کنند، آن نقطه اعتماد است. از نقطه آغاز اعتماد است که پهنه روابط و در ادامه همکاری‌ها آغاز می‌شود و بر حسب این گستره روابط و همکاری‌ها است که جامعه قوام می‌یابد و به حیات خود ادامه می‌دهد.
«طبق تعریف، شبکههای اجتماعی مجازی گونه‌ای از رسانه‌های اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعه انسانی داشته و به فرد امکان برقراری ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر» (کاتز و اسپدن، 1997)، «فارغ از محدودیت‌های زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را می‌دهند.» (کراوت و دیگران، 2001: 2).
ضرورت و اهمیت موضوع الف) ضرورت و اهمیت نظری انجام تحقیق ب) ضرورت و اهمیت عملی انجام تحقیق
با توجه به مطالب مطرح شده اهداف اصلی در این پژوهش عبارت است از: بررسی تاثیر عضویت در شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر اعتماد اجتماعی کاربران آن در سطوح خرد و کلان اجتماعی. - بررسی تاثیر عضویت در شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر مشارکت اجتماعی کاربران آن در سطوح خرد و کلان اجتماعی.
فصل دوم ادبیات پژوهش
در این بخش نظریه‌هایی در اتباط با متغیر مستقل یعنی شبکههای اجتماعی مجازی و متغیر وابسته یعنی سرمایه اجتماعی جهت انتخاب نظریههای مناسب برای چهارچوب نظری بیان شد. به عنوان ادبیات موضوع به بیان تاریخچه، مفهوم، تعاریف، ابعاد و سطوح اجزای سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر مستقل و نظریههای مربوط به آن از دید پاتنام، بوردیو، کلمن، فوکویاما و لین پرداخته شد. در ارتباط با متغیر مستقل یعنی شبکههای اجتماعی مجازی به ارایه تعریفی از این شبکهها و ویژگی‌های آنان پرداخته شد و در ادامه نظریههای جامعه اطلاعاتی از دید افرادی چون دانیل بل، کستلز، گیدنز و همچنین نظریه ساختاربندی آنتونی گیدنز مطرح شد. در ادامه نیز به ارائه تحقیق های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پژوهش حاضر پرداخته شد .
«مطالعه محقق بر روی متغیر وابسته متمرکز است.» (حبیب‌پور و صفری، 1388) اما از آنجا که بحث " شبکه" در هر دو متغیر مورد بررسی همپوشانی دارد به ارائه چهارچوب نظری بر اساس متغیر مستقل و با تکیه بر نظریه ساختاربندی گیدنز می پردازیم.
رابطه سرمايه اجتماعي با ديگر اشكال سرمايه (غفاری،1385: 85)
به تعبیر اونیکس (1998) سرمایه اجتماعی ماده خام جامعه مدنی است که از بین هزاران کنش متقابل روزانه مردم به وجود آمده است. بین شخص خاص یا بین ساختارهای اجتماعی قرار ندارد، بلکه در فضای بین مردم وجود دارد. سرمایه اجتماعی، در این سازمان، بازار یا دولت نیست، بلکه یک پدیده از پایین به بالاست که با شکل‌گیری پیوندها و شبکههای اجتماعی افراد بر مبنای اصول اعتماد، عمل متقابل و هنجارهای کنش به وجود می‌آید (بولن و اونیکس، 1998: 1).
مباحثات موجود در سرمایه اجتماعی موضوع مغایرت (مباحثه) مشکل دارایی جمعی یا فردی (کلمن، پاتنام) سرمایه اجتماعی به عنوان دارایی جمعی ابهام در هنجارها اعتماد باز یا بسته بود شبکهها (بوردیو، کلمن، پاتنام) گروه باید بسته یا متراکم باشد بینش جامعه طبقهای و غیبت تحرک کارکردی (کلمن) سرمایه اجتماعی به وسیله تاثیرش در کنشی خاص نشان داده شده است تکرار و حشو (علت به وسیله معلول تعیین شده است) سنجش غیر قابل سنجش استدلالی است نه باطل شدنی برگرفته شده از (لین، 1999: 33)
رويکردهاي سرمايه اجتماعي و عناصر محوري آن سطوح سرمايه اجتماعي سطح گروهی اجتماعي سطح فردی رابطه‌اي نظريه‌پردازان بورديو پاتنام كلمن فوكوياما ديدگاه تحليل شبكه (ولمن، بارت، لين، فلپ، پورتز، مارسدن) كلمن تبيين‌ها انسجام و بازتوليد گروهي سرمايه‌گذاري در روابط اجتماعي و دست‌يابي و استفاده از منابع جاي‌گرفته در شبكه‌هاي اجتماعي مأخذ: (لین، 1999: 29)
نظريه هاي سرمايه نظریه کلاسیک سرمايه نظریههای سرمایه جدید سرمایه انسانی سرمایه فرهنگی سرمایه اجتماعی نظریه‌پرداز مارکس اسکولز، بکر بوردیو لین، بارت، مارسدن، فلپ، کلمن بوردیو، کلمن، پاتنام تبیین ارتباطات اجتماعی: استثمار کارگران توسط سرمایهداران (بورژوازی) انباشت ارزش اضافی کارگران بازتولید نمادها و معانی غالب (ارزشها) دسترسی و استفاده از منابع نهفته در شبکههای اجتماعی همبستگی و بازتولید گروه سرمایه الف) قسمتی از ارزش مازاد بین ارزش مصرف (در بازار مصرف) و ارزش مبادله (در بازار کار-تولید) ب) سرمایهگذاری در تولید و گردش کالاها سرمایهگذاری در عرصه دانش و مهارتهای فنی درونی‌سازی یا شناخت نادرست ارزشهای غالب سرمایهگذاری در شبکههای اجتماعی سرمایهگذاری در تشخیص و تصدیق متقابل سطح تحلیل ساختاری (طبقات) فرد فرد/طبقه فرد/گروه منبع: لین، 1999: 30 و غفاری، 1385: 86.
شبکههای اجتماعی مجازی جزئی از رسانه‌های اجتماعی هستند شبکههای اجتماعی مجازی جزئی از رسانه‌های اجتماعی هستند. در واقع وبلاگ‌هایی از نسل وب 2 هستند با این ویژگی‌ها: 1- «تولیدکننده تنها ظرف خالی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد و این مخاطب است که محتوای آن را تولید می‌کند.» بنابراین: «تنها نقش تسهیل‌گر انتقال محتوا را دارند.» 2- «دموکراتایز هستند و هر فرد توان تولید محتوا و شکل دادن به گروه‌ها و اجتماعات را دارد.» 3- «اتمایز شده‌اند یعنی تولیدکننده محتوا بسیار خرد است.» 4- هم‌گرایی بر روی فرمت‌های مختلف رسانه اتفاق افتاده، بدین معنی که هم‌جنس شده‌اند.» 5- «در این نسل از وب، تولیدگر و مصرف‌کننده محتوا یک‌سان است.» (صلواتیان، 1390).
انواع کاربران شبکه های اجتماعی مجازی
چهارچوب نظری نظریه مورد نظر جهت ارائه چهارچوی نظری، نظریه ساختار بندی آنتونی گیدنز است. چکیده بحث گیدنز این است که با تغییر بستر شکل گیری معادلات اجتماعی و حرکت جوامع از جوامع سنتی به جوامع مدرن، مخاطرات جوامع متفاوت می شود و اهمیت اعتماد دو چندان می گردد. وسائل ارتباط جمعی و آموزش و پرورش از جمله عواملی هستند که از دید گیدنز در این تغییر بستر، نقش اشاعه ی سرمایه اجتماعی را بر عهده دارند.
شبکههای اجتماعی مجازی با ارایه ظرفی خالی برای مخاطب این فرصت را به مخاطب می‌دهد تا محتوا و پیامی را که خود می‌خواهد تولید کند. با تغییری که در بن مایه ی محتوا و اطلاعاتی که در دنیای پیرامونی فرد در جریان است شرایط و شکل ارتباطات افراد تغییر می‌یابد. در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت که مولفه‌های اتصال افراد با یکدیگر با فاصله‌گیری یا جدایی زمانی و مکانی که مد نظر گیدنز است همان نوع ارتباطات و شبکهها ارتباطی را رقم بزند که در دنیای سنتی مشاهده می‌کردیم.
با تکیه بر این سخن گیدنز که می‌گوید رسانه‌های جمعی و همگانی و به عبارتی فرهنگ رسانه‌ای به ابزارهای اشاعه سرمایه اجتماعی هستند. در واقع رسانه‌های همگانی ابزار شناسایی، استمرار و ترویج و یا حفظ و انتقال سرمایه اجتماعی جامعه هستند (حسین‌پور، 1389: 60). سوال محوری این پژوهش را مطرح می کنیم: آیا عضویت در شبکههای اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی کاربران آن موثر است؟
متغیرهای مستقل: متغیر وابسته: متغیرهای زمینه‌ای: سرمایه اجتماعی جنس سن مدل تحقیق بررسی تاثیر عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی متغیرهای مستقل: چرایی استفاده از فیسبوک میانگین استفاده روزانه از فیسبوک میزان استفاده از امکانات فیسبوک ترتیب استفاده از امکانات فیسبوک روابط فیس‌بوکی حضور و عدم حضور در گروه های فیسبوک حضور و عدم حضور در حرکت‌های دسته جمعی فیسبوک تنظیمات حریمخصوصی در فیسبوک متغیر وابسته: سرمایه اجتماعی اعتماد اجتماعی مشارکت اجتماعی متغیرهای زمینه‌ای: جنس سن وضعیت تاهل تحصیلات بعد خانوار
سوال اصلی: سوال اساسی در این تحقیق این است که: آیا رابطه معناداری بین میزان و ابعاد سرمایه اجتماعی کاربران شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک متناسب با میزان استفاده و نوع ارتباطاتشان در این فضای مجازی وجود دارد؟ سوالات فرعی: آیا رابطه معناداری بین عضویت و فعالیت در شبکههای اجتماعی مجازی فیسبوک و اعتماد اجتماعی وجود دارد؟ آیا رابطه معناداری بین عضویت و فعالیت در شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک و مشارکت اجتماعی وجود دارد؟
فرضیه اصلی: فرضیات فرعی: - به نظر می‌رسد بین فعالیت در شبکههای اجتماعی مجازی فیسبوک و سرمایه اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد. به طوری که فعالیت در شبکه‌ی اجتماعی مجازی فیسبوک تغییرات مهمی را در سرمایه اجتماعی کاربران آن و ابعاد آن سرمایه ایجاد می‌کند. فرضیات فرعی: - به نظر می‌رسد بین فعالیت در شبکههای اجتماعی مجازی فیسبوک و اعتماد اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد. به طوری که فعالیت در شبکه‌ی اجتماعی مجازی فیسبوک تغییرات مهمی را در اعتماد اجتماعی کاربران آن و ابعاد آن سرمایه ایجاد می‌کند. - به نظر می‌رسد بین فعالیت در شبکههای اجتماعی مجازی فیسبوک و مشارکت اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد. به طوری که فعالیت در شبکه‌ی اجتماعی مجازی فیسبوک تغییرات مهمی را در مشارکت اجتماعی کاربران آن و ابعاد آن سرمایه ایجاد می‌کند.
فصل سوم روش‌شناسی تحقیق
روش تحقیق: این پژوهش از نظر منطق روش‌شناختی، ترکیبی از پیمایش به شیوه اینترنتی و مصاحبه عمیق با پرسشنامه نیمه‌ساخت‌یافته با کاربران شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک است.
فنون ( تكنيك‌هاي) گردآوري اطلاعات: در قسمت کمی این تحقیق به منظور گردآوری داده ها واطلاعات مورد نظر از پرسشنامه اینترنتی برای تعداد 300 نفر از کاربران شبکه‌ی اجتماعی مجازی فیس بوک استفاده می‌شود. در بخش کیفی از پرسشنامه نیمه ساخت یافته حضوری برای تعداد حداقل 20 نفر از کاربران با در نظر گرفتن شرط جنسیت و شرایط سنی و نیز رعایت سایر متغیر های زمینه ای تحصیلات، پایگاه اقتصادی و اجتماعی جهت گردآوری داده‌ها استفاده می شود.
جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه نکته مورد توجه در این تحقیق این است که عدد مشخصی در ارتباط با عدد کل جامعه آماری به دست نمی آید، زیرا هر روز افرادی پروفایل خود را در شبکههای اجتماعی مجازی فیس بوک لغو می کنند و عده ای به عضویت در این شبکه مجازی در می آیند، بنابراین، این عدد متغیر است. از سوی دیگر با همین منطق، آمار مشخصی از افراد با ملیت ایرانی که در فیس بوک عضویت ندارند وجود ندارد.
بنابراین برای تعیین حجم نمونه در چنین تحقیق هایی به نظر متخصص مراجعه می‌شود. پس از صحبت با متخصصین از جمله اساتید مشاور و راهنما تعداد 300 پرسشنامه اینترنتی در بخش کمی و جهت بررسی کاربران و غیر کاربران با روش نمونه گیری غیر احتمالی و به صورت گلوله برفی خواهد بود و در بخش کیفی از روش غیراحتمالی هدفمند جهت گردآوری داده از تعداد 20 نفر به صورت مساوی بین کاربران فیس بوک استفاده می شود.
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها جهت بررسی داده‌های کمی از نرم‌افزار SPSS و در دو سطح توصیفی و استنباطی استفاده می‌شود. در سنجش داده‌های کیفی نیز از روش تحلیل مضمونی Thematic Analysis جهت تجزیه و تحلیل استفاده می‌شود.
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده‌ها
توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه برحسب جنس درصد تعداد جنس 3/55 162 زن 7/44 131 مرد 0/100 293 کل
توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس مقطع تحصيلي درصد تجمعی درصد فراوانی مقطع تحصيلي 3/. 1 پایین تر از دیپلم 8/4 5/4 13 دیپلم 7/60 9/55 162 کارشناسی 4/93 8/32 95 کارشناسی ارشد 0/100 6/6 19 دکتری 293 كل 3 پاسخ نداده
توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه برحسب وضعیت تاهل درصد تعداد وضعیت تاهل 6/78 228 مجرد 4/21 62 متاهل 0/100 293 کل 3 پاسخ نداده
توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس وضعیت اشتغال درصد تجمعی درصد فراوانی وضعیت اشتغال 6/48 140 شاغل 3/58 7/9 28 بیکار 7/58 3/0 1 خانه دار 9/89 3/31 90 محصل 0/100 1/10 29 سایر 288 كل 5 پاسخ نداده
توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس احساس طبقاتی درصد تجمعی درصد فراوانی احساس طبقاتی 1/2 6 بالا 4/25 4/23 68 متوسط رو به بالا 7/88 2/63 184 متوسط 9/97 3/9 27 متوسط رو به پایین 0/100 پایین 293 كل 2 پاسخ نداده
توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس گروه سنی درصد تجمعی درصد فراوانی گروه سنی 7/1 5 زیر 20 سال 2/78 5/76 224 20 تا 29 9/94 7/16 49 30 تا 39 0/100 1/5 15 40 سال و بالاتر 293 كل
توزیع فراوانی پاسخ گویان بر اساس دلایل استفاده از فیس بوک بی پاسخ میانگین فراوانی دلایل استفاده 8 80/3 285 پیدا کردن دوستان قدیمی در داخل و خارج از کشور 54/3 فعالیت در عرصه اجتماع و تبادل نظر با دیگران 22/3 یافتن افراد همفکر و دارای اشترکات هویتی فرهنگی و ملی 08/2 پیدا کردن هویت جدید فارغ از مکان و زمان 43/2 رفع نیازهای روحی 38/2 دسترسی به جدید ترین اخبار 10 18/3 283 دسترسی به اخبار سانسور شده توسط رسانه های رسمی و حکومتی 9 89/2 284 ابراز نظرات مخالف، که امکان بروز آزادانه آن وجود ندارد 12 29/3 281 نوآوری و طرح اندیشه های تازه
توزیع فراوانی پاسخ گویان بر اساس تعداد دوستان در فیس بوک میانگین 22/241 بیشترین 3501 کمترین کل 283 پاسخ نداده 10
توزیع فراوانی پاسخ گویان بر اساس استفاده از نام مستعار در فیس بوک درصد درصد تجمعی بله 28 9/9 خیر 256 1/90 0/100 پاسخ نداده 9 کل 293
توزیع فراوانی پاسخ گویان بر اساس استفاده از عکس واقعی درصد درصد تجمعی بله 245 9/86 خیر 37 1/13 0/100 کل 293 پاسخ نداده 11
میزان استفاده از فیسبوک آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از فیسبوک و مشارکت در فضای فیسبوک، این فرضیه تایید می‌شود. فراوانی معنی داری ضریب همبستگی متغیر 289 000/ 259/ میزان استفاده از فیسبوک مشارکت در فضای فیسبوک
میزان استفاده از فیس بوک آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از فیس بوک و اعتماد اجتماعی این فرضیه تایید نمی شود. فراوانی معنی داری ضریب همبستگی متغیر 223 847/ 013/- میزان استفاده از فیس بوک
میزان استفاده از فیسبوک آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از فیس بوک و مشارکت اجتماعی در فضای واقعی این فرضیه تایید نمی شود. فراوانی معنی داری ضریب همبستگی متغیر 188 779/ 021/ میزان استفاده از فیسبوک مشارکت در فضای واقعی
میزان استفاده از فیسبوک آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از فیسبوک و نگرش به مشارکت اجتماعی فرضیه فوق تایید نمی شود. فراوانی معنی داری ضریب همبستگی متغیر 271 0369/ 055/ میزان استفاده از فیسبوک نگرش به مشارکت اجتماعی
آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین اعتماد به فضای فیسبوک این فرضیه تایید نمی شود. فراوانی معنی داری ضریب همبستگی متغیر 271 251/ 070/- میزان استفاده از فیسبوک اعتماد به فضای فیسبوک(تنظیمات حریم خصوصی)
محقق در بخش کیفی به 16 تم فراگیر رسید: محقق در بخش کیفی به 16 تم فراگیر رسید: پیشرو شبکه ای، رهرو شبکه ای، به رسمیت شناختن بر اساس کالاهای بیرونی، گاور نمنتالیتی یا توهم خود حکومتی، سوپاپ اطمینان اجتماعی، نطفه شکل گیری حوزه عمومی، دیالکتیک آسیب شبکه، شبکه ی درمانگر، دهکده جهانی ، به رسمیت شناختن شعاری یا سطحی، مولفه به حاشیه رانی شبکه، واژگونگی حضور زنان، مشارکت بایسته، بی اعتمادی سازمان یافته، آغشتگی روزمره گی شبکه و شهروند روزنامه نگار. و از میان کدهای توصیفی که منجر به کدهای فراگیر شد ویژگی‌های شخصیت شبکه‌ساز استخراج شد.
ویژگی های شخصیت شبکه ساز: حساسیت به طرد شدن در شبکه، تجربه پیشین شبکه اجتماعی مجازی، مدارا در شبکه دوستی، همدردی با شبکه دوستی، کنش گر آگاه، فهم نقش شبکه، ذهنیت شبکه ساز، میل به شبکه سازی، سیاست پیشبین پذیر کردن رفتارها، استقبال از سطح‌بندی ارتباطات، پرهیز از حضور آنی در شبکه، دید شبکه‌ای، شبکه‌سازی مشروط به شفافیت، فهم اتصال نفع فرد به شبکه، ترجیح سکوت به وانمود در شبکه، پتانسیل عملکرد چندگانه در شبکه.
تم های به دست آمده بر اساس نظریات اندرو سایر و پرویز پیران تم های به دست آمده بر اساس نظریات اندرو سایر و پرویز پیران و سایر نظریات مرتبط تحلیل شد
با تکیه به نظریه ساختاربندی گیدنز و یافته های بخش کمی و کیفی می توان نتیجه گیری کرد: ● بستر کنونی جامعه ایران " شبه سنتی" نام دارد. ●زمینه های شکل گیری و مخاطرات اجتماعی تغییر کرده است اما این تغییر منجر به شکل گیری گونه اعتماد و در نتیجه مشارکت خاص خود در جامعه ایران نشده است. ●جامعه خود را در ظرف خالی به نام فیس بوک باز تولید می کند.
● مشارکت افزایش یافته در فضای فیس بوک حاصل فعالیت کاربران در گروه های خانوادگی، شغلی و طنز و سرگرمی است که در راستای حفظ حریم خصوصی و بهره مندی از حضور در جمع به منظور امور تفریحی و یا شغلی است و این نمی تواند در افزایش سرمایه اجتماعی در فضای واقعی و فضای فیس بوک تاثیر داشته باشد.
هر چند که فیس بوک نتوانسته است در افزایش مشارکت و اعتماد اجتماعی در فضای واقعی تغییراتی را در میان کاربران مورد مطالعه حاصل کند، اما سطح کلان و خرد اجتماعی می تواند با استفاده از این دست شبکه ها که هم به لحاظ ماهوی منجر به افزایش سرمایه ی اجتماعی می شوند و هم حضور هویت های حقیقی و شناسا در آنها تایید و مشخص شده است در ترمیم آسیب های اجتماعی و ریشه کنی آنها و نیز در ایجاد حلقه های مفقوده ای در جامعه ایران از جمله، حوزه عمومی که خود از حلقه های مفقوده ی سرمایه اجتماعی است تاثیرات قابل توجهی را ایجاد کنند.
پیشنهاد ها: ●همانطور که از یافته های تحقیق استنباط می شود، فیس بوک یک ظرف خالی است که جامعه خود را با تمام ویژگی هایش در آن خالی می کند. نادیده گرفتن این ظرف می تواند منجر به بازتولید آسیب ها شود. با این ادله می توان گفت که شبکه هایی چون فیس بوک می تواند منجر به ترمیم و چه بسا درمان آسیب های اجتماعی شود. بنابراین شایسته است که از سرزنش و سرکوب آن دست بکشیم و با به رسمیت شناختن آن ، اختصاص پژوهش های خاصی در مورد آن و با دخالت در این شبکه و استفاده بهینه از آن در بهبود روابطمان از آن بهره ببریم.
● استفاده از شبکه به عنوان یک سیستم آموزشی غیر رسمی بهینه. ● فیس بوک ظرف پژوهش برای متخصصین بین رشته ای است. ● پژوهش در مورد فیس بوک می تواند دیدگاه های غیر منطقی پیرامون این دست شبکه ها را در سطوح خرد و کلان اجتماعی تصحیح کند. ● به کار گیری شبکه هایی چون فیس بوک می تواند حل مسائل اجتماعی در سطوح خرد و کلان را کوتاه تر کرد.
محدودیت ها ●پایین بودن سرعت اینترنت و فیلترینگ ●پرسشنامه آن لاین ●نگاه امنیتی به فیس بوک ●سهم پایینی جامعه از سرمایه اجتماعی
ما از عدالت حرف میزنیمُ برای درختان شعر می گوییم ، پرندگان را به استعاره تمثیل آزادی می کنیمُ ... پس آن قمه که در تاریکی برق می زند؟ تورها و سلاخ خانه ها ؟ و بی اعتمادی بر پیامِ پیا مبران با کتاب و بی کتاب؟ مقصر این همه هرجُ ـمر ج کیست؟ حسین پناهی سپاسگزارم از صبرتان