Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Sadržaj prezentacije - O kompaniji South East Europe Consultants (S.E.E.C.) Ltd. Linija Nemačke Razvojne Banke za finansiranje projekata OIE i EE Čačanska Banka Volksbank Srbija - Linija direktnog finansiranja projekata održive energije za Zemlje Zapadnog Balkana Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Ko smo mi? ► S.E.E.C. Ltd. – domaća kompanija, 100% u privatnom vlasništvu, osnovana 2002. ► Osnovna delatnost – konsalting iz oblasti energetike. ► Vodeća domaća konsultantska kompanija u oblasti energetike na području Zapadnog Balkana i regionu Jugoistočne Evrope. ► S.E.E.C. Ltd. – od postanka do sada uspešno realizovali preko 90 projekata iz oblasti energetike u Srbiji, regionu i šire. ► S.E.E.C. Ltd. – bazirana u Beogradu-Vračar, a ima i predstavništvo u Crnoj Gori-Podgorica. Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Čime se bavimo? ► S.E.E.C. Ltd. pokriva sledeće oblasti: - Hidroenergetika i vodni resursi - Termoenergetika i Energetska Efikasnost - Elektroenergetika - Obnovljivi Izvori Energije - Zaštita životne sredine i Prostorno Planiranje ► S.E.E.C. Ltd. – konsultantske usluge pokrivaju sve faze u projektnom ciklusu: - identifikacija - razvoj projekata iz oblasti - implementacija energetike - praćenje realizacije Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Organizaciona struktura Board of Directors Chairman of the Board of Directors/CEO Business Development Administration Branch office in Montenegro Marketing departments Hydropower and Water Resources Thermal Energy and Energy Efficiency Electric Power Systems Renewable Energy Sources Environment and Spatial Planning – oko 30 stalno zaposlenih (mašinski, elektro i građevinski inženjeri) i preko 50 spoljnih saradnika – najsavremeniji programski paketi i oprema – više o svakom od sektora na www.seec-bg.com Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Ko su naši klijenti? Korisnici naših usluga – javna i privatna preduzeća, opštine, lokalne samouprave, industrija, investitori, domaće i međunarodne finansijske institucije, itd. Od 2002. god., S.E.E.C. Ltd. – glavni ugovarač/učesnik na više od 80 projekata finansiranih od strane: European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), World Bank (WB), Kreditanstalt für Wederaufbau (KfW), European Investment Bank (EIB), International Finance Corporation (IFC) i drugih IFIs, Domaće i strane elektroprivrede, Privatnih Investitora... Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

- JP “Elektroprivreda Srbije” (EPS), Naši klijenti – domaća i strane elektroprivrede, industrijska preduzeća, privatni investitori: - JP “Elektroprivreda Srbije” (EPS), - Elektroprivreda Crne Gore (EPCG), - JP “Elektromreža Srbije” (EMS), - Nemačka elektroprivreda (RWE–Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk AG), - Technor Energy ASA-Norway, - Enel S.p.A.–Italy, - Statkraft–Norway, - Coca Cola Hellenic (CCH) i mnoge druge kompanije - Domaći i strani privatni investitori - IFIs... Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Ko su naši partneri? S.E.E.C. Ltd. održava dugogodišnju uspešnu saradnju sa domaćim i stranim svetski priznatim kompanijama koje se bave konsaltingom, inženjeringom, proizvodnjom, kao i finansijskim kompanijama i organizacijama, itd. Neki od naših partnera: - Fichtner GmbH-Germany, - CESI S.p.A.-Italy, - Lahmeyer International, - Vattenfall Europe PowerConsult-Germany, - Pöyry-Finland, - Frankfurt School of Finance and Management-Germany, - Fintel S.p.A.-Italy, - Enviroserv-Germany, etc. Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Neke naše reference... ► Project Consultant-Assistance with the implementation of the EBRD Western Balkans Sustainable Energy Direct Financing Facility (“WeBSEDFF”) (Partner: Fichtner GmbH, Germany; Klijent: European Bank for Reconstruction and Development – EBRD; od marta 2009)   ► Regional facility for renewable energies and energy efficiency in Southeast Europe (regional RE-EE facility)-Assistance to Cacanska Banka A.D. (Partneri: Frankfurt School of Finance and Management i Fichtner GmbH, Germany; Klijent: KfW Entwicklungsbank; Septembar 2007-Maj 2010) ► Regional facility for renewable energies and energy efficiency in Southeast Europe (regional RE-EE facility)-Assistance to Volksbank Srbija (Partneri: Frankfurt School of Finance and Management i Fichtner GmbH, Germany; Klijent: KfW Entwicklungsbank; Jul 2009-Jul 2010) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

(Klijent: RWE, Germany; Maj 2010-Novembar 2010) ► Investment Opportunities on Renewable Energies in Montenegro (Klijent: A2A, Italy; Jun 2010-Oktobar 2010) ► Conceptual Design of the HPPs on Velika Morava River within integral use of available Velika Morava River Waters  (Klijent: RWE, Germany; Maj 2010-Novembar 2010)   ► Development of regional and Pan-European guidelines for more efficient integration of renewable energy into future infrastructure SUSPLAN (Klijent: Statkraft, Norway (BG office); Decembar 2009-Februar 2010) ► Due diligence for four HPPs on Bistrica and Janjina Rivers  (Klijent: RWE, Germany; April 2009-Oktobar 2009) ► Due diligence for two HPPs–Krupa and Banja Luka (Klijent: RWE, Germany; Februar 2009-Mart 2009) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

► Study on Cogeneration of Heat and Electricity in Serbia (Partneri: CESI i ELC, Italy; Klijent: The International Finance Corporation-IFC; tokom 2005) ► Pre-feasibility study with conceptual design for gas fired CHP combined cycle gas turbine plant 110 MWe in Loznica town (Serbia) (Klijent: Decotra S.r.l.-Milan, Italy; tokom 2007)   ► Feasibility study on the separation of auxiliary thermal power facilities from CHP Zrenjanin 110 MWe and transformation into district heating plant of the city of Zrenjanin (Klijent: JP “Elektroprivreda Srbije”, PD Panonske termoelektrane-toplane d.o.o. Novi Sad; tokom 2006) ► CHP Project for Coca Cola HBC facility in Belgrade (Klijent: ContourGlobal Solutions Holdings Ltd.; tokom 2008) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

 ► Small Hydro Power Plants Cijevna 1, Cijevna 2 and Cijevna 4 in Republic of Srpska-Pre-Feasibility i Feasibility Study (Klijent: TechnorEnergy ASA, Norway; 2006 i 2007)   ► Small Hydro Power Plants Doboj, Cijevna 5 and Cijevna 6 in Republic of Srpska-Pre-Feasibility i Feasibility Study (Partneri: Institut za građevinarstvo (IG), Banja Luka; Klijent: TechnorEnergy AS, Norway; 2006 i 2007) ► Pre-feasibility Study for Optimization of Water Resources Management for the Nišava River Catchment's Area (Klijent: Tigar AD, Pirot i Opština Pirot, Srbija; 2007-2008) ► ... Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Tekući projekti... EPS Metering Project Consultant for the PIU Lokacija: Srbija; Klijent: CESI, Italija; Investitor: JP Elektroprivreda Srbije; Početak/Završetak: Januar 2011/Jul 2013 Wind Potential Assessments–Crni Vrh Project Lokacija: Srbija; Klijent: Decotra Srl, Italija; Početak/Završetak: Septembar 2010/Decembar 2011 Due diligence of PSP Djerdap III Lokacija: Srbija; Klijent: RWE, Germany; Početak/Završetak: Jul 2010/Mart 2011   Consulting Services During Elaboration of Technical Documentation for Construction of Petroleum Products Pipeline System through Serbia Lokacija: Srbija; Klijent: JP Transnafta, Srbija; Početak/Završetak: Februar 2010/Maj 2011 Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Environmental Impact Assessment for the South Stream Project Lokacija: Srbija; Klijent: DIEM, Rusija; Početak/Završetak: Novembar 2009/Decembar 2010 (Mart 2011)   Project Consultant–Assistance with the implementation of the EBRD Western Balkans Sustainable Energy Direct Financing Facility (“WeBSEDFF”) Lokacija: Zapadni Balkan; Klijent: EBRD; Početak/Završetak: Maj 2009/Septembar 2011; Partner: Fichtner GmbH, Nemačka Wind Potential Assessments–Kula project Lokacija: Srbija; Klijent: JP Elektroprivreda Srbije; Početak/Završetak: Januar 2009/Januar 2011 Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Wind Potential Assessments–Zabljak Project Lokacija: Crna Gora; Klijent: Decotra Srl., Italija i HM Durmitor, Crna Gora; Početak/Završetak: Januar 2009/Jul 2011 Wind Potential Assessments–Gacko Project Lokacija: Bosna i Hercegovina; Klijent: Herzeg Wind, BiH; Početak/Završetak: Septembar 2008/Septembar 2011 Upgrading of 400/110/35 kV Ribarevine substation and construction of new 110/10 kV Podgorica 5 substation Lokacija: Crna Gora; Klijent: Elektroprivreda Crne Gore; Početak/Završetak: Jul 2007/kraj 2011; Partner: Fichtner GmbH, Nemačka Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Regionalna linija finansiranja projekata Obnovljive Energije i Energetske Efikasnosti http://master-your-own-energy.org Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

KfW-(Nemačka Razvojna Banka) – osnovala liniju finansiranja projekata OIE i EE (Regional Facility for Renewable Energy and Energy Efficiency) namenjenu MSP i stanovništvu. South East Europe Consultants (S.E.E.C.) Ltd. (www.seec-bg.com), Srbija i Fichtner GmbH&Co.KG (www.fichtner.de), Nemačka – Tehnički Konsultanti na projektu. Franfurt School of Finance and Management (Bankakademie) (www.frankfurt-school.de), Nemačka – Finansijski Konsultant na projektu. Kreditna linija – preko domaćih komercijalnih banaka (Čačanska Banka AD-do 400.000 Eur i Volksbank Srbija AD-do 1.000.000 Eur) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Koji projekti su prihvatljivi? Ko može da aplicira? ► Mala i Srednja Preduzeća ► Fizička lica Koji projekti su prihvatljivi? ► Projekti Energetske Efikasnosti kojima se ostvaruju uštede u potrošnji primarne energije od minimum 20% i/ili smanjuje se emisija CO2 za najmanje 20% ► Projekti korišćenja Obnovljivih Izvora Energije – sve tehnologije korišćenja OIE dolaze u obzir Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Preporučeni projekti EE... Poboljšanja koja se odnose na omotač zgrade (zamena spoljašnjih vrata i prozora, hidro i toplotna izolacija spoljnih zidova, krova, poda, ...)   Poboljšanja u sistemu za proizvodnju i distribuciju tople vode/tehnološke pare (opravka/zamena starih kotlova, zamena gorionika, poboljšanja u sistemu distribucije, iskorišćenje otpadne toplote, promena vrste goriva, ...) Poboljšanja koja se odnose na mašine i opremu u proizvodnji (zamena dotrajalih proizvodnih linija/mašina/opreme novim koje su značajno efikasnije, ...) Sistemi za kogeneraciju (toplotne i električne energije) i trigeneraciju (toplotna, rashladna i električna energija) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Poboljšanja u sistemu potrošnje električne energije (korekcija faktora snage, instaliranje frekventnih regulatora, zamena dotrajalih elektromotora novim efikasnijim, ...)  Poboljšanja u sistemu rasvete (instaliranje efikasnih sijalica, regulacija osvetljenja, ...) Poboljšanja u: - sistemu za sušenje, pečenje, površinskiu zaštitu - sistemu komprimovanog vazduha, - sistemu za ventilaciju i klimatizaciju, - rashladnim sistemima - Zamena sredstava unutrašnjeg i spoljašnjeg transporta, i sl. Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Preporučeni projekti OIE... Solarni kolektori – solar thermal (za zadovoljenje toplotnih potreba) Vetroelektrane (mikro snaga) Hidro elektrane (mikro i malih snaga) Sistemi koji koriste biomasu za proizvodnju toplotne energije Sistemi za proizvodnju i korišćenje biogasa Sistemi koji koriste geotermalnu energiju (geotermalne pumpe, toplotne pumpe, ...) za zadovoljenje toplotnih potreba Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Primer završenih projekata OIE... Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Primer završenih projekata EE... Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Direktno finansiranje projekata energetske efikasnosti u industriji i projekata sa korišćenjem obnovljivih izvora energije od strane EBRD www.websedff.com Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

oblasti održivog energetskog razvoja Šta je WeBSEDFF? Western Balkan Sustainable Energy Direct Financing Facility-EBRD linija direktnog finansiranja projekata u oblasti održivog energetskog razvoja Linija je namenjena za projekte energetske efikasnosti u industriji i projekte sa korišćenjem obnovljivih izvora energije Linija je namenjena malim i srednjim preduzećima u većinskom privatnom vlasništvu Linija je namenjena svim zemljama zapadnog Balkana (Albanija, BiH, Hrvatska, BJR Makedonija, Crna Gora i Srbija, uključujući Kosovo prema Rezoluciji 1244 SB UN) Sredstva linije: do 50 miliona EUR za zajmove + do 13 miliona EUR u fondovima za tehničku saradnju i podsticajna sredstva Očekivani broj projekata u celom regionu: 15-20 Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Uslovi finansiranja-WeBSEDFF Krediti sa obezbeđenjem ili projektno finansiranje Iznos pojedinačnog kredita: 2-6 miliona EUR Prosečan (očekivani) rok otplate kredita: → 6-8 godina za projekte energetske efikasnosti, → 10-12 godina za projekte sa korišćenjem OIE uz odgovarajući poček (grace period) i fleksibilne planove otplate Tržišne kamatne stope, dogovaraju se direktno sa EBRD. Zavise od vrste i rizičnosti projekta i investitora. Linija je podržana fondovima za tehničku saradnju, kojima se finansira identifikacija i priprema predloga projekata, kao i fondovima za podsticajna sredstva (na osnovu procenjenog smanjenja emisije CO2 kao rezultat pojedinačnog projekta) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Struktura WeBSEDFF EBRD Donatorski ugovor Donatorski ugovor Ugovor o kreditiranju € € Podsticajna sredstva* Konsultant na projektu Tražilac zajma Verifikacioni konsultant Konzorcijum Fichtner/SEEC Tehnička podrška Verifikacija tehničkog završetka projekta * Podsticajna sredstva se odobravaju po završetku projekta sa tehničke strane (završetku izgradnje/rekonstrukcije/...). Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Projekti koji se mogu finansirati Industrijska energetska efikasnost: Kogeneracija; Trigeneracija Rehabilitacija/rekonstrukcija/modernizacija kotlova, sistema komprimovanog vazduha, sistema za razvod pare i sistema za distribuciju električne energije Zamena starih kotlova na gas kondenzacionim kotlovima Iskorišćenje otpadne toplote iz tehnoloških procesa Razne druge mere povećanja EE ili njihova kombinacija* *Mere za povećanje EE u zgradama – samo u okviru šireg paketa mera Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Projekti koji se mogu finansirati Obnovljivi izvori energije (greenfield projekti): Protočne (run-of-river) hidroelektrane do 10 MW Vetrogeneratori snage do 20 MW Solarni sistemi Sistemi na biomasu–samo za proizvodnju toplote/za kogeneraciju Gasni motori na biogas Geotermalne toplotne pumpe Proizvodnja biogoriva* *Za proizvodnju biogoriva se ne odobravaju podsticajna sredstva Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Kriterijumi za finansiranje Tehnički kriterijumi: Najmanje 20% uštede energije za projekte EE u industriji Minimalni faktor iskorišćenja za projekte sa korišćenjem obnovljivih izvora energije* *Zavisno od vrste projekta Finansijski kriterijumi: - Zdrava finansijska/ekonomska struktura i dovoljno učešće sopstvenog kapitala u investiciji Ostali kriterijumi: - Za projekte za koje su potrebne koncesije, dozvole i licence, svi ovi dokumenti moraju biti dobijeni u skladu sa zahtevima EBRD (transparentno) Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Uloga PC (Fichtner/S.E.E.C. Ltd.) u finansiranju preko WeBSEDFF Pregled i evaluacija predloga projekata za finansiranje Provera usklađenosti predloženog projekta sa tehničkim i drugim kriterijumima Pomoć investitorima da definišu predlog i obim projekta (u slučaju potrebe, sprovođenje Energy Audit-a) Pomoć investitorima u celokupnom procesu odobravanja finansiranja od strane EBRD Procena potencijalnog smanjenja emisije CO2, na osnovu čega se utvrđuje iznos podsticajnih sredstava Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Proces odobravanja sredstava Predinvesticiona faza (4 do 9 meseci) Mandate Letter Term Sheet Ocena performansi projekta i investitora (Due diligence) Preliminarni sastanci Pregled projekta Početni sastanci i posete lokaciji Utvrđivanje zajedničkog interesa za saradnju Investitor dostavlja informacije o svom preduzeću i projektu, i pismo o namerama Bankari EBRD i Konsultant pripremaju tzv. Screening Memorandum, koji se šalje na odobrenje Investicionom odboru EBRD EBRD i Konsultant sprovode detaljnu ocenu projekta i investitora, sa tehničke, ekološke, pravne i finansijske strane Bankari EBRD i investitor definišu strukturu transakcije i postižu sporazum o tome (Term Sheet) Konačna odluka Investicionog odbora EBRD Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti

Investicija i otplata zajma Post-investiciona faza (do 12 godina ) Investicija Implementacija i nadzor Nadzor i otplata Sastavljanje ugovora sa bankom i njegovo sprovođenje u delo Povlačenje novca u definisanim tranšama Investitor šalje EBRD i Konsultantu redovne izveštaje o finansijama i napredovanju projekta Verifikacija završetka projekta sa tehničke strane od strane Verifikacionog konsultanta Odobravanje podsticajnih sredstava investitorima koji zadovoljavaju kriterijume Investitor šalje u EBRD redovne izveštaje o finansijama projekta Otplata duga Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti 33

Podsticajna sredstva Da bi se potencijalni investitori ohrabrili u razvoju projekata u tržišnim uslovima kakvi vladaju, WeBSEDFF nudi podsticajna sredstva projektima koji ispunjavaju kriterijume za to. Podsticajna sredstva se odobravaju na osnovu izbegnutih emisija CO2 kao rezultat implementacije projekta Podsticajna sredstva se odobravaju po tehničkom završetku projekta, na sledeći način: Verifikacioni konsultant utvrđuje da je projekat sa tehničke strane završen Podsticajna sredstva se odobravaju tako da se glavnica duga smanjuje – investitor neće dobiti novac, ali će imati korist od smanjenih kamata i anuiteta tokom perioda otplate Nivo podsticajnih sredstava – do max. 15-20% od iznosa zajma Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti 34

Kontakt Rastko Mladenović, MSc. M.E., Maja Studović, MSc. M.E., Thermal Energy and Energy Efficiency Eng. rastko.mladenovic@seec-bg.com 011/20 40 381 Maja Studović, MSc. M.E., maja.studovic@seec-bg.com 011/20 40 366 Goran Matović, MSc. E.E., Electrical and Energy Efficiency Engineer goran.matovic@seec-bg.com 011/20 40 368 Adresa: Tel: Fax: E-mail: Web: Makenzijeva 53/IV, 11000 Beograd, Srbija +381 11 20 40 310 +381 11 20 40 390 office@seec-bg.com www.seec-bg.com Mogućnosti finansiranja projekata Obnovljivih Izvora Energije i Energetske Efikasnosti