Teknologji Informative Ligjeratë 5 Teknologji Informative

Koleg, a keni filluar të mësoni? Kolokfiumi i parë po afrohet, hmmmmm 

Softueri Çka paraqet softueri Softueri sistemor Softueri aplikativ Gjuhët programore Softueri në ndërmarjet

Çka paraqet Sofueri Softueri (Software)- paraqet tërësinë e programeve kompjuterike Programet- një sërë instukcionesh të cilat kompjutori duhet ti kryej në mënyrë që të realizohet detyra e dhënë nga shfrytëzuesi Programimi – paraqet procesin e shkruarjes (kodimit) të programit

Softueri zakonisht ndahet në dy kategori: Softueri dhe :Hardueri paraqesin dy komponente themelore dhe në kuptim funksional të pandara të çdo sistemi kompjuterik. Për dallim nga hardueri i cili paraqet e tërësinë e komponenteve materjale dhe fizike të kompjutorit, softueri paraqet komponentën jomaterjale e cila pëfshinë programe të ndryshme të cilët janë të nevojshëm/shumë të rëndësishëm për funksionimin e sistemit kompjuterik. Softueri zakonisht ndahet në dy kategori: - Softueri sistemor (systems software) i cili përmbanë: - sistemin operativ dhe të gjitha veglat (utilities) të cilat e mundësojnë funksionimin e sistemit kompjuterik - Softueri aplikativ i cili përmbanë programet të cilat i kryejn punët e shfrytëzuesve, psh. tekst procesorët (word processors), tabelat (spreadsheets) dhe sistemet për menaxhim me bazat e të dhënave (database management systems), bien në kategorin e sofuerit aplikativ. Spreadsheet = Dokument i cili i ruan/memoron të dhënat në “formë” radhash dhe kolonash

Softueri sistemor Sofueri bazik apo sistemor paraqet nocion i cili shfrytëzohet për të përshkruar/emruar llojë të posaçëm të programeve të cilët paraqesin një shtresë ndërmjet harduerit dhe softuerit aplikativ. Funksioni i tijë themelorë është të koordinoj punën e harduerit në harmoni me kërkesat e softuerit aplikativ, njëkohësisht duke siguruar shfrytëzim optimal të resurseve kompjuterike. Në thelb ekzistojnë tri lloje të softuerit sistemor: sistemet operative, përkthyesit e programeve dhe utility programet

Softuerit sistemor Softueri sistemor paraqet grup/klasë të programeve e cila është e orientuar në funksionimin e sistemit kompjuterik duke i koordinuar aktivitete e harduerit dhe kërkesat e sistemit aplikativ. Mundë të thuhet se mbështetja e përgjithëshme e sistemeve kompjuterike nga aspekti softuerik ndahet në 4 nivele. Tri nivelet e para i takojnë softuerit sistemorë, kurse i katërti softuerit aplikativ. Niveli i parë qeverisë me resurset e sistemit kompjuterik (procesori, memorja, njësitë hyrëse/dalëse ) duke siguruar/mundësuar punë të tyre efikase dhe racionale. Niveli i dytë përfshinë programet të cilët sigurojnë transferin e të dhënave nga njësitë periferike në memorinë primare/operative. Në këtë nivel gjinden programet për editimin e teksteve (editorët), programet për zbulimin dhe korigjimin e gabimeve (debugger) si dhe programet për sortim dhe bashkim/shkrirje (sort/merge)

Niveli i tretë përmbanë programe të cilët mundësojnë përkthimin e programeve prej gjuhëve të larta programore në të ashtuquajturat gjuhë të makinës e që janë: interpreterët, kompajlerët, asemblerët, e tj.

Niveli i katërt përmbanë një sërë programesh aplikative të cilë janë të përcaktuara për zhgjidhjen e problemeve konkrete të shfrytëzuesëve. Kombinimi i konfiguaracionit të caktuar harduerik dhe sistemit softuerik përkatës njihet si platorma kompjuterike Konfigurimi kompjuterik, - i referohet specifikave teknike të sistemit kompjuterik, kurse këto specifika zakonisht përmbajnë shpejtësinë e procesorit, kapacitetin e RAM, hard disku , si dhe llojin e video card në sistemin kompjuterik

Sitemi operativ Sitemi operativ paraqet komplet apo garniturë të programeve dhe rutineve programore të cilët mundësojnë funksionimin e sistemit kompjuterik, duke siguruuar shfrytëzim optimal të resurseve të tyre. Sistemi operativ luan rolin kryesor në funksionimin e sistemit kompjuterik, dhe zakonisht është i vendosur në diskun magnetik/hard disk. Kurë të kyçet kompjutori, sistemi operativ nga disku bartet në memorjen operative , dhe pas kësaj i njejti vendos kontroll mbi elementet e sistemit kompjterik duke siguruar gadishmërinë e tyre për funksionim, dhe vetëm pas kësajë shfrytëzuesi aktivizon programin aplikativ i cili do të zgjidhë problemin e caktuar (qeverisje me stoqet, llogaritje të pagave, e tj,

Sistemi operativ Pozicioni i sistemit operativ në sistemin e përgjithshëm softuerik të desktop(PC) kompjutorëve Ndërlidhjet (interfaces) e sistemit operativ

Driver është një fajll i vogël që i ndihmon kompjuterit të komunikojë me një pajisje hardverike GUI "Graphical User Interface,“- ndërlidhje grafike e kompjuterit që iu mundëson shfrytëzuesve të klikojnë dhe manipulojnë me objektet me mausë në vend që të fusin tekst në command line Interakcioni/bashkëveprimi ndërmjat sistemit operativ (operating system) drajverëve (drivers) dhe njësive periferike (peripheral devices)

Funksionet e sistemi operativ Bën mbikqyrjen e funksionimit të sistmit kompjuterik në tërësi Bën përcjelljen e statusit të kompjutorit dhe bënë (shpër)ndarjen kohore të operacioneve dukei kyçur këtu edhe proceset hyrëse-dalëse (I/O) I ndanë kohë nga procesori dhe memorja primare programeve të cilët ekzekutohen në kompjutorë (planifikon memorjen) E meundëson interfejsin (komunikimin) mes sgfrytëzuesit dhe haruerit

Funksionet e sistemit operativ - qeverisja me proceset - qeverisja me memorjet (memorja virtuele) - qeverisja me njësitë hyrëse dhe dalse I/O - qeverisja me të dhënat dhe sigurimi - unterfejsi shfrytëzues Arkitektura e sistemit operativ

Kategorit e sistemeve operative Desktop sisteme operative - Windows … - Unix - Linux - Macintosh OS X - IBM OS/2 Sisteme operative për server të vegjël - UNIX - LINUX -Windows 2000 -Windows XP -Novell NetWARE Sisteme operative për server të mdhenjë - IBM OS/390, VM,VSE, OS/400 Sisteme operative për superkompjutor -Cray Unicos -IBM AIX

Softueri aplikativ Softueri aplikativ përfshin atë klasë të programeve me të cilat ndërmarjet dhe njerëzit me ndihmën e kompjutorëve zgjedhin probleme/detyra konkrete nga sfera e interesimit të tyre Programet të cilat realizojnë porositë, kontrollojn stoqet, kryejnë përpunime statisikore të të dhënave, sigurojn informata për marketing e finansa e tj. e tj. paraqesin vetëm shembull të vogël të softuerit aplikativ që ofrohet në tregun softuerik Ekzistojnë dy mënyra të furnzimit me softuer aplikativ: - shfrytëzuesi vet e bënë zhvillimin e softuerit të duhur - shfrytëzuesi e blen softuerin aplikativ në tregun softuerik në formë të pakove të gatshme softuerike

Pako softuerike = programe apo grupe të programeve të zhvilluara nga ekipe të specializuara për zhvillim të softuerit, dhe mundë të fitohen/blehen në formë të “paketuar” Pakot sofuerike janë të pajisura me dokumentacionin përkatës, udhëzime për instalim,dhe përdorim dhe bëjnë zgjedhjen e problemeve standarde. Të gjitha përshtajet nevojave specifike të shfrytëzuesve janë të kufizuara dhe në varshmëri me nivelin e fleksibilitetit të pakos softuerike. Pakot programore të cilat i takojnë kategorisë së softuerit aplikativ të dedikuar për shfrytëzim në PC -pako për kontabilitet, -pako industriale,( CAD,CAM,CAD/CAM,CIM ) -DSS (sisteme për mbështetje të vendimeve), -softuer për zhvillim të sitemeve të eksperteve , -pako statistikore, -editorë të teksteve e tj,

Softueri aplikativ mundet të përmblidhet/grupohet në më shumë kategori: - Tekst editor - Desktop publishing - Llogaritje tabelare - Baza të të dhënave - Grafikë - Statistikë dhe matematik - Multimedia - Komunikim - Aplikacione tjera

Gjuhët programore Komunikimi mes njeriut dhe kompjutorit nga shumë aspekte është specifik. Gjuha e kompjutorëve përbëhet vetëm nga dy simbole, kurse gjuha e njeriut nga shumë shprehje e simbole. Komunikimi direkt mes njeriut dhe kompjutorit nuk është i mundëshëm, dhe mu për këtë arsye është e nevojshme të zhvillohet gjuhë e re e cila do të jet e kuptushme për njeriun dhe poastu pas përkthimit edhe për kompjutorin. Kështu janë paraqitur ghjuhët programore. Gjuha programore për nga karakteri është artificial dhe përbëhet nga një sërë simbolesh të definuara paraprakisht, kurse nga këto simbole formohen instrukcionet/ urdhërat nëpërmjet të të cilave njeriu e njofton apo i kumton (informon) kompjutorit se në çfarë mënyre ta zgjedhë problemin e caktuar apo konkret. Softueri i tërësishëm i kompjutorit qoft ai sitemorë apo aplikativ, përbëhet nga një sërë instrucioneve/urdhërave të cilat janë tëshkrurara nga ndonjë prej gjuhëve programore, kurse gjuha programore mundet të kuptohet si instrument apo metodë me të cilën zgjidhja e problemit të caktuar duke filluar prej idesë abstrakte të programit nëpërmjet algoritmit transformohet në një grup të instrukcioneve të cilin e quajm PROGRAM.

Me zhvillimin e teknikës dhe teknologjisë informatike janë paraqitur/zhvilluar numër shumë i madh i gjuhëve programore. Disa nga gjuhët më të rëndësishme programore të klasifikuara në kategori: Gjuhët e (orientuara) makinës (machine language) Gjuhët e larta programore (COBOL,FORTRAN,ALGOL, PASCAL, BASIC,C) Gjuhët e intelegjencës artificiale (PROLOG= PRO gramming in LOGic, LISP=LISt-Processing) Gjuhët për programim sistemor dhe konkurent (ADA,BLISS,MODULA-2, OCCAM e tj). Gjuhët programuese speciale (JCL =Job Control Language) Gjuhët programuese vizuele (Visual Basic, Visual C++) Gjuha artificiale është një gjuhë e krijuar nga një person apo një grup njerëzish, të cilët me kalimin e kohës mund të zgjerojnë fjalorin dhe zhvillojnë gramatikën. Dallimi mes gjuhëve normale dhe atyre artificiale është se gjuhët artificiale nuk janë zhviluar natyrshëm nga shoqëria por nga një person apo një grupi me qëllime dhe arsye të ndryshme

Gjeneratat e gjuhëve programore Në industrinë kompjuterike , kjo shurtesë shfrytëzohet për ta prezantuar hapat kryesore apo "generations" në evolimin e gjuhëve programore. 1GL or first-generation language ishte (dhe ende është ) machine language niveli ku instrucionet dhe të dhënat të cilat procesorit i ipen në formë (vargje) të njëshve dhe xerove 2GL or second-generation language është gjuha programore e quajtur assembler apo "assembly" 3GL or third-generation language paraqesin ashtu të quajturat "high-level" programming language, siqë janë PL/I, C,C++ Java, COBOL, FORTRAN,BASIC e tj. 4GL or fourth-generation language janë të dizejnuara për të qenë më afër gjuhëve natyrale se gjuhët programore të 3GL Gjuhët për punë me bazat e të dhënave shpesh janë të përshkruara si 4GL. Instrukcioni Psh. EXTRACT ALL CUSTOMERS WHERE "PREVIOUS PURCHASES" TOTAL MORE THAN $10 (Ekstrakt=nxjerr,shkëput) Nëse 4gl janë të dizejnuara të mundësojnë zhvillimin e programeve specifike, atëherë: 5gl janë të dizejnuara ti mundësojnë kompjutorit vet ta zgjidh problemin, kurse shfrytëzohen kryesisht në intelegjencën artificiale. Prolog, OPS5, dhe Mercury janë gjuhët më të njohura të gjuhëve të gjeneratës së 5-të

Fazat e zhvillimit të programeve kompjuterike Zhvillimi i programit kompjuterik kalon nëpër një sërë fazave ndërmjet veti të ndërlidhura dhe kushtëzuara, të cilat sëbashku formojnë proces i cili quhet programim, dhe rezultat i të cilit është programi. Programi është grup i instrukcioneve me të cilat njeriu e dirigjon/drejton punën e sistemit kompjuterik në realizimin e detyrave të parashtruara. Fazat në procesin e programimit janë: - analiza e problemit - zhvillimi i algoritmit - kodimi - kompajlimim (përkthimi) i programit - testimi i programit dhe - dokumentimi i programit

Softueri i ndërmarjeve Enterprise software - paraqet softuer që synon apo që ka për qëllim të zgjedh problemet në ndërmarje(më radhë problemet e sektorëve). Enterprise Architecture paraqet logjikën organizuese për biznes proceset dhe IT infrastrukturën duke reflektuar kërkesat integruese dhe standardizuese për modelin operacional të ndërmarrjes Problemet me të cilat ballafaqohen ndërmarjet - presionet nga konkurenca imponon nevojën e riorganizimit si dhe ndryshime në infrastrukturën informatiko – komunikuese, mirëpo - laramania e harduerit dhe sofuerit e cila është në shfrytëzim e sipër e rritë nivelin e kompleksitetit dhe i vështirson ndryshimet Zgjidhje të mundëshme…. - Middleware – softuer për ndërlidhje të moduleve aplikative të cilët janë të zhvilluara me gjuhë të ndrushme programore dhe realzohen/ekzekutohen ne platforma heterogene (të ndryshme) - Pako softuerike me module funksionale të integruara (p.sh. marketing, finansa, kontabilitet, menaxhim me resurset humane, e tj), me interfejs shfrytëzues grafik, të bazuara në standarde industriale dhe të thjeshtë për konfigurim dhe instalim