Metodi normativne analize

Ekonomija blagostanja Ekonomija blagostanja je oblast ekonomske teorije koja se bavi društvenom poželjnošću alternativnih ekonomskih stanja. Ekonomija čiste razmene – polazi od uprošćenog modela privrede u kojoj postoje dve osobe i dva proizvoda čije je ponuda fiksna Jedini ekonomski problem je kako dva dobra raspodeliti na dve osobe Edžvortov dijagram: metod koji se koristi za prikaz raspodele dobara u svetu u kojem postoje dva dobra i dve osobe U tački v Adam troši Ou smokvinih listova i Ox jabuka, a Eva troši O’y jabuka i O’w smokvinih listova

Edžvortov boks Eva y x y r 0’ Količina smokvinog lišća godišnje v w u Box and dimensions initially set 1st click – place point v 2nd click – draw horizontal line uw 3rd click – draw vertical line xy s Adam Količina jabuka godišnje

Ekonomija blagostanja: osnovne definicije Pareto-efikasnost: alokacija resursa pri kojoj niko ne može da se nađe u boljem položaju, a da neko drugi ne bude doveden u gori. Pareto-poboljšanje: realokacija resursa koja obezbeđuje da bar jedna osoba dođe u bolji položaj, a da se niko ne nađe u gorem. Ugovorna kriva: skup svih Pareto-efikasnih tačaka

Poboljšanje Adamovog položaja bez pogoršanja Evinog položaja Eva Ap r 0’ Ah g Ag Eg h Pareto efikasna alokacija Količina smokvinog lišća godišnje p Box and dimensions initially set 1st click – “A Pareto efficient allocation” and arrow s Adam Količina jabuka godišnje

Poboljšanje Adamovog i Evinog položaja Eva r Ap2 0’ g Ag Eg Pareto efikasnost Pareto poboljšanje Ep2 Količina smokvinog lišća goidšnje p p2 p1 Box and dimensions initially set 1st click – Box with Pareto efficient and improvement within s Adam Količina jabuka godišnje

Ugovorna kriva Eva r 0’ Količina smokvinog lišća godišnje g Eg Ap2 0’ g Ag Eg Ugovorna kriva Količina smokvinog lišća godišnje p4 Ep2 p3 p p2 p1 Box and dimensions initially set 1st click – contract curve drawn from lower left to upper right and “The contract curve” and arrow appear s Adam Količina jabuka godišnje

Pareto efikasnost u potrošnji Apsolutna vrednost nagiba krive indiferentnosti ukazuje na stopu po kojoj je pojedinac spreman da zameni jedno dobro za dodatnu količinu drugog, a naziva se graničnom stopom supstitucije (MRS) Pareto-efikasnost u potrošnji, pri fiksnoj ponudi, zahteva da granične stope supstitucije budu jednake za sve potrošače: gde su sa a označene jabuke, a sa f smokvino lišće

Ekonomija proizvodnje: osnovne definicije Kriva proizvodnih mogućnosti: grafički prikaz maksimalne količine jednog proizvoda koja može biti proizvedena pri datoj količini drugog proizvoda Granični troškovi: troškovi proizvodnje dodatne jedinice nekog proizvoda (MC) Granična stopa transformacije: stopa po kojoj privreda može da transformiše jedno dobro u drugo; to je nagib krive koja prikazuje granicu proizvodnih mogućnosti.

Kriva proizvodnih mogućnosti C │Nagib│ = granična stopa transformacije w Količina smokvinog lišća godišnje y Axes and labels 1st click – PPC and labels 2nd click – lines x and w 3rd click – lines z and y C x z Količina jabuka godišnje

Uslovi efikasnosti pri varijabilnoj proizvodnji Kada ponuda jabuka i smokvinog lišća varira uslov za Pareto-efikasnost se proširuje – granične stope supstitucije moraju biti jednake graničnoj stopi transformacije: MRTaf = MRSaf = MRSaf Prethodni uslov se može iskazati i na sledeći način: MCa/MCf = MRSaf = MRSaf Adam Eva Adam Eva

Prva fundamentalna teorema ekonomije blagostanja Pareto-efikasna alokacija resursa uspostavlja se pod sledećim pretpostavkama: svi proizvođači i potrošači deluju kao savršeni konkurenti, odnosno, niko od njih nema nikakvu moć na tržištu i za svaki proizvod postoji tržište Uslovi za uspostavljanje Pareto efikasne alokacije resursa definisani su sledećim formulama u kojima svi simboli imaju prethodno definisano značenje

Prva fundamentalna teorema ekonomije blagostanja Maksimizacija korisnosti za Adama zahteva da je granična stopa supstitucije između jabuka (a) i smokvinog lišća (f), jednaka odnosu njihovih cena: MRSaf = Pa/Pf ; isto važi i za Evu MRSaf = Pa/Pf Iz prethodnog sledi da su granične stope supstitucije jabuka i smokvinog lišća za Adama i Evu identične, što je uslov za Pareto efikasnost: MRSaf = MRSaf Pri Pareto-efikasnom nivou proizvodnje odnos graničnih troškova proizvodnje jabuka i smokvinog lišća jednak je odnosu njihovih cena: MCa/MCf = Pa/Pf Pri Pareto-efikasnom nivou proizvodnje granična stopa transformacije jabuka za smokvino lišće jednaka je odnosu njihovih cena: MRTaf = Pa/Pf Adam Eva Adam Eva Each line wipes right after click

Pravičnost i druga osnovna teorema ekonomije blagostanja Ako konkurentna tržišta koja dobro funkcionišu efikasno alociraju resurse čini se da je adekvatna veoma mala uloga države …njena glavna funkcija bila bi zaštita svojinskih prava kako bi tržišta mogla da funkcionišu; država obezbeđuje red i zakon, pravosudni sistem i nacionalnu odbranu Međutim, društvo osim efikasnosti može da ima i druge ciljeve kao što su pravičnost ili ravnomernija raspodela dohotka Na sledećem grafikonu tačka p5 je Pareto-efikasna, a tačka q nije: ako društvo preferira efikasnost onda je poželjnija tačka p5 ako društvo preferira ravnomerniju raspodelu dohodaka onda je poželjnija tačka q

Efiskasnost nasuprot pravičnosti Eva r 0’ p3 Količina smokvinog lišće godišnje q p5 Box and dimensions initially set 1st click – contract curve drawn from lower left to upper right and “The contract curve” and arrow appear s Adam Količina jabuka godišnje

Efikasnost nasuprot pravičnosti Pareto-efikasnost sama po sebi nije dovoljna za rangiranje alternativnih alokacija resursa Potrebni su eksplicitni vrednosni sudovi o pravičnosti raspodele korisnosti Kriva mogućih korisnosti pokazuje maksimalnu moguću korisnost za jednog pojedinca pri datom nivou korisnosti za drugog pojedinca: ona predstavlja transformisanu ugovornu krivu tačke na krivoj su Pareto-efikasne, a tačke unutar krive to nisu

Kriva mogućih korisnosti Adamova korisnost U p3 Axes and labels 1st click – Utility possibilities curve, p3 and p5 2nd click - q p5 q U Evina korisnost

Društveno blagostanje Krive društvene indiferentnosti pokazuju kako je društvo spremno da korisnost za jednu osobu zameni korisnošću za drugu Društveno blagostanje povećava se kada se “krećemo ka severoistoku” Funkcija društvenog blagostanja odražava stavove društva o tome kako korisnosti njegovih članova utiču na blagostanje društva u celini i ona se može predstaviti: W = F(UAdam, UEva) Pretpostavlja se da korisnost društva raste kada raste korisnost bilo kog njegovog člana

Krive društvene indiferentnosti W = F(UAdam, UEva) Adamova korisnost Povećanje društvenog blagostanja Axes and labels 1st click – the arrow (speed: medium) and “Increasing social welfare” Evina korisnost

Maksimiranje društvenog blagostanja Prva teorema blagostanja ukazuje da konkurentni sistem koji dobro funkcioniše dovodi do neke alokacije na krivoj mogućih korisnosti Nema razloga da to bude tačka koja maksimira društveno blagostanje Poređenje društvenog blagostanja: tačka i je Pareto-efikasna, društveno blagostanje veće u neefikasnoj tački ii društveno blagostanje je još veće u tački iii, koja je i efikasna i „pravična“

Maksimiranje društvenog blagostanja Adamova korisnost iii Axes, labels, and social indifference curves 1st click – utility possibilities curve and points ii Evina korisnost

Državna intervencija i efikasnost U situacijama kada ekonomija ostvaruje Pareto-efikasnu alokaciju resursa, državna intervencija može da bude neophodna da bi se ostvarila „pravična“ raspodela korisnosti Međutim, nije neophodno da se intervencije države ostvaruje kroz narušavanje tržišnih mehanizama (kontrolu cena) ili uvođenje progresivnih poreza na dohodak Država može da ostvari bilo koju tačku na granici mogućih korisnosti ako izvrši odgovarajuću početnu preraspodelu dohotka (kroz subvencije), a potom dozvoli tržištima da funkcionišu Druga osnovna teorema ekonomije blagostanja pokazuje da se ovakvim merama može ostvariti pravičnost, a da se ne ugrozi efikasnost

Neuspesi tržišta Validnost prve teoreme blagostanja, kojom se definišu uslovi efikasne alokacije resursa, ključno zavisi od ispunjenosti pretpostavki na kojima se ona zasniva Osnovni razlozi zbog kojih tržišta ne alociraju efikasno resurse su: tržišna moć i nepostojanje tržišta asimetrične informacije eksterni efekti javna dobra

Adekvatnost ekonomije blagostanja Ekonomija blagostanja se zasniva na određenim vrednosnim stavovima koji nisu opšte-prihvaćeni: ekonomija blagostanja je izrazito individualistička, sa fokusiranjem na korisnosti za pojedince i načine maksimiranja tih korisnosti – ovaj stav nije opšte prihvaćen (organski stav o društvu): čak i liberalni ekonomisti predlažu da se u nekim slučajevima obezbede obavezna javna dobra (vakcinacija, sigurnosni pojas u automobilima, osnovno obrazovanje i dr.) čak i ako ih ljudi ne žele ekonomija blagostanja se prvenstveno bavi rezultatima, a ne načinima kojima se ti rezultati ostvaruju: bitno je da je alokacija resursa optimalna, a ne to kakve su procedure korišćene da bi se ona ostvarila

Adekvatnost ekonomije blagostanja Prednost ekonomije blagostanja je u tome što pruža koherentan okvir za analizu državne politike Metodi ekonomije blagostanja nam omogućuju da bilo koju državnu aktivnost procenimo sa stanovišta: Da li će njen uticaj na raspodelu biti poželjan? Kako će uticati na efikasnost? Da li se može realizovati uz razumne troškove?