Teknologji Informative Ligjeratë 7 Teknologji Informative

7.1 Karakteristikat e Databazës (Bazës së të dhënave) Të dhënat ruhen në tabela, të cilat kanë rreshta dhe kolona. Databaza mund të ketë shumë tabela, ku çdo tabelë ruan të dhëna për gjëra të ndryshme Çdo rresht në tabelë përmban të dhëna për ndodhi ose instanca të gjërave në interes Databaza përmban të dhëna dhe relacione

Të dhënat në tabela

Relacionet ndërmjet tabelave

Disa konventa STUDENT, CLASS, GRADE Emrat e Tabelave janë të shënuara me shkronja të mëdha: STUDENT, CLASS, GRADE Emrat e kolonave janë të shënuara me një shkrronjë të madhe në fillim, dhe emrat e përbëra shënohen me shkronja të mësha në fillim të çdo fjale: Term, Section, ClassNumber, StudentName

Databaza krijon informacion Të dhëna = Fakte dhe ndodhi të regjistruara/verifikuara Informacioni = Njohuri të nxjerra nga të dhënat Databaza përmban të dhëna, por në atë mënyrë që mund të nxjerrim informata nga të dhënat Të dhënat në tabelat STUDENT, CLASS and GRADE mund të prodhojnë informacione për secilin student

Shembuj të databazave

Komponentat e Sistemit të Databazës: Microsoft Access

MS Access në detaje

Aplikacionet, DBMS dhe SQL Aplikacionet janë programe kompjuterike me anë të cilave punojnë përdoruesit Sistemi për Menaxhim të Databazës - Database Management System (DBMS) krijon, proceson dhe administron databazën Structured Query Language (SQL) është një gjuhë standarde e databazave që përdoret nga të gjitha DMBS-et komerciale

Çfarë është MS Access? MS Access është DBMS plus gjenerues aplikacionesh: DBMS krijon, proceson dhe administron MS Access databazën Gjeneruesi i aplikacionit përfshin komponentat pyetësore, të formave dhe raporteve DBMS makina e MS Access DBMS quhet Jet, e cila nuk shitet si produkt i veçantë MS Access 2000 dhe më vonë mund të përdoren si gjenerues aplikacionesh për MS SQL Server DBMS

Sistemet e Databazave të klasit Enterprise

DBMS Produkte më të njohura Microsoft Access Microsoft SQL Server IBM DB2 Oracle Corporation ORACLE Sybase Informix Ingress Dhe mos e anashkaloni MySQL

Databaza Databaza është koleksion vetë-përshkrues me tabela të integruara Tabelat quhet të integruara sepse ato përmbajnë të dhëna për relacionet ndërmjet rreshtave me të dhëna Databaza quhet vetë-përshkruese pasiqë përmban përshkrim të vetvehtes Të dhënat vetë-përshkruese quhen metadata, që janë të dhëna për të dhënat

Metadata Tabelë tipike

Përmbajtja e Databazës Tabela Metadata Indekse Stored procedures Triggers Të dhëna sigurie Të dhëna për Backup

Tre tipe të dizajnit të Databazës 1. Nga të dhënat ekzistuese Analizimi i tabelave dhe tekst fajlleve të ndryshme Nxjerrja e të dhënave nga databaza ekzistuese Dizajni me anë të normalizimit 2. Zhvillimi i ri i Sistemeve - Krijohet modeli i të dhënave për nevojat e aplikacionit - Transformimi i modelit të të dhënave në dizajn të databazës 3. Ridizajnimi i Databazës - Migrimi i databazës në databazë të re - Integrimi i dy apo më shumë databazave

Dizajnimi i databazës nga të dhënat ekzistuese

Importimi i të dhënave: Një apo dy Tabela? Kjo është një vendim-marrje e rëndësishme, bazohet në rregullat e normalizimit

Dizajnimi i Databazës duke zhvilluar sistem/aplikacion

Dizajnimi i Databazës me anë të ridizajnimit të databazës ekzistuese

Structured Query Language - SQL Structured Query Language (SQL) u zhvillua nga IBM në fund të viteve 1970. SQL është bërë standard nacionnal në SHBA nga American National Standards Institute (ANSI) në 1992 [SQL-92]. Verzioni më i ri [SQL3] ekziston dhe inkorporon disa koncepte të orientuara në objekte, por nuk përdoret gjërësisht nga DBMS produktet komerciale.

SQL si Nëngjuhë e të dhënave SQL nuk është gjuhë e plotë programore si C, C#, edhe Java. SQL ëshë nëngjuhë për të dhëna për krijimin dhe procesimin e të dhënave dhe meta të dhënave (metadata) të databazës. SQL është i gjithëpranishëm në DBMS produktet komerciale të klasave - enterprise.

SQL DDL dhe DML SQL formulimet/pyetësorët mund të ndahen në dy kategori: Data definition language (DDL) formulime Për krijimin e tabelave, relacioneve, dhe strukturave tjera. Data manipulation language (DML) formulimet. Për pyetësor dhe modifikim të të dhënave

Gjuhët e databazave Gjuha për definimin e të dhënave - Data Definition Language (DDL) I mundëson DBA ose përdoruesit të përshkruaj dhe emërojë entietete, atribute dhe relacione të nevojshme për aplikacionin. CREATE, ALTER, DROP.

Gjuhët e databazave Gjuha për Manipulimin e të dhënave- Data Manipulation Language (DML) Ofrom operacione për manipulim bazik të të dhënave në databazë. DML procedurale- iu mundëson përdoruesve saktësisht se si ti manipulojnë të dhënat. DML jo procedurale- iu mundëson përdoruesve në çfarë gjendje nevojiten të dhënat dhe jo në çmënyrë duhet të nxirren nga baza. INSERT, UPDETE, DELETE.

Funksionet e DBMS Ruajtja, nxjerrja dhe përditësimi i të dhënave. Duhet tju mundësoj përdoruesve të ruajnë nxjerrin dhe ti përditësojnë/ndryshojnë të dhënat në databazë. Katalog për qasje nga përdoruesi. Duhet të mundësoj katalogimin e të dhënave ku përshkrimet e elementëve të të dhënave do të ruhen dhe që janë të qasshme nga ana e përdoruesit.

Funksionet e DBMS Mbështetje e transakcioneve Duhet të shërbejë si mekanizëm që ose të gjitha përditësimet që korespondojnë me një transakcion të dhënë janë kryer ose asnjë prej tyre nuk është kryer. Shërbime për kontrollin e konkurencës Duhet të shërbejë si mekanizëm që mundëson që databaza është përditësuar korrektësisht atëherë kur përdorues të shumëfishtë e përditësojnë databazën në mënyrë konkurente.

Funksionet e DBMS Shërbimet e rigjenerimit (recovery services) Duhet të shërbejë si mekanizëm për rigjenerimin e databazës në raste kur dëmtohet databaza në mënyra të shumta. Shërbimet e autorizimit Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të sigurojë se vetëm persona të autorizuar mund ti qasen databazës.

Funksionet e DBMS Mbështetje për komunikimin e të dhënave Duhet ë jetë në gjendje të integrohet me softverët për komunikim. Shërbimet e integritetit Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të mundësojë se edhe të dhënat e databazës edhe ndryshimet ndaj të dhënave të pasojnë rregulla të caktuara.

Komponentat e DBMS Procesuesi i pyetësorëve Menaxhuesi i databazës (DM) Menaxhuesi i fajllave DML preprocesuesi DDL kompajleri Menaxhuesi i katalogut

Modeli Relacional-Terminologjia Kemi pranuar një apo më shumë tabela me të dhëna. Të dhënat duhet të ruhen në databazë të re. PYETJE: A duhet që të dhënat të ruhen ashtu si i kemi pranuar, ose duhet që të njëjtat të transformohen për tu ruajtur?

Sa tabela? A duhet ti ruajmë këto dy tabela kështu si janë, ose duhet ti kombinojmë ato në një tabelë në databazën tonë të re?

7.2 Modeli Relacional Futet në përdorim në 1970 Krijuar nga E.F. Codd Ai ishte një inzhiner i IBM Modeli shfrytëzon fushën e matematikës e quajtur si “algjebra relacionale” Tani përdoret si model standard për DBMS produktet komerciale

Terminet e rëndësishme të Modelit Relacional Entity - Entiteti Relation - Relacioni Functional Dependency – Varshmëria funksionale Determinant - Përcaktues Candidate Key – Çelës kandidat Composite Key – Çelës i përbërë Primary Key – Çelës primar Surrogate Key – Çelës surogat Foreign Key – Çelës i jashtëm Referential integrity constraint – Rregulla e integritetit referencial Normal Form – Forma normale Multivalued Dependency – Varshmëria shumëvlerëshe

Entiteti - përsëritje Entiteti është diçka që mund të identifikohet e që përdoruesit mund ta hetojnë/gjurmojnë: Klientët Kompjuterët

Relacioni Produktet relacionale të DBMS i ruajnë të dhënat e entiteteve në relacione, të cilat janë tipe speciale të tabelave Relacioni është tabelë dydimensionale që i posedon këto karakteristika: Rreshtat përmbajnë të dhëna për entitetin Kolonat ruajnë të dhëna për atributet e entitetit Të gjithë entitetet në kolonë janë të të njëjtit tip Secila kolonë ka emër unik Qelitë e tabelës kanë vlera të veçantë Rradhitja e kolonave është e parëndësishme Rradhitja e rreshtave është e parëndësishme Dy rreshta nuk mund të jenë identike

Një relacion

Relacion me vlera me gjatësi të ndryshme

Tabelat që nuk janë relacione: Të hyra të shumëfishta për një qeli

Tabelat që nuk janë relacione: : Tabelë me rradhitje të kërkuar të rreshtave

Terminologji Alternative Edhe pse jo të gjitha tabelat janë relacione, terminet tabelë dhe relacion përdoret në mënyrë të këmbyeshme Këto termine janë ekuivalente:

Varshmëria funksionale Varshmëria funksionale ndodh kur vlera e një atributit(teve) përcakton vlerat e atributit(teve) tjetër: StudentID  EmriStudentit StudentID  (NrKampusit, NrDhomes, Pagesa) Atributi në anën e majtë të varshmërisë funksionale quhet përcaktues (determinant) Varshmëritë funksionale mund të bazohen edhe në ekuacione: Totali = Sasia X Çmimi (Quantity, UnitPrice)  ExtendedPrice (Sasia, Çmimi)  Totali Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione!

Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione! ObjectColor  Weight ObjectColor  Shape ObjectColor  (Weight, Shape)

Përcaktuesit e përbërë Përcaktuesit e përbërë: Përcaktues i një varshmërie funksionale që përbëhet nga më shumë se një atribut (StudentName, ClassName)  (Grade) (EmriStudentit, Lënda)  (Nota)

Rregullat e varshmërisë funksionale Nëse A  (B, C), atëherë A  B edhe A C Nëse (A,B)  C, atëherë as A edhe as B nuk përcakton C vetëvetiu

Varshmëritë funksionale në tabelën SKU_DATA

Varshmëritë funksionale në tabelën SKU_DATA SKU  (SKU_Description, Department, Buyer) SKU_Description  (SKU, Department, Buyer) Buyer  Department

Varshmëritë funksionale në tabelën ORDER_ITEM

Varshmëritë funksionale në tabelën ORDER_ITEM (OrderNumber, SKU)  (Quantity, Price, ExtendedPrice) (Quantity, Price)  (ExtendedPrice)

Çelsat Një çelës është një kombinim i një apo më shumë kolonave që përdoret për identifikim të rreshtave në relacion Çelësi i përbërë është çelës që përbëhet nga dy apo më shumë kolona

Çelësi kandidat dhe primar Çelësi kandidat është çelës që përcakton të gjitha kolonat tjera të relacionit Çelësi primar është çelës kandidat i zgjedhur si primar Ka një dhe vetëm një çelës primar për një relacion Çelësi primar mund të jetë çelës i përbërë Çelësi primar ideal është i shkurtërm numerik dhe që nuk ndryshon kurrë

Çelësat surrogat Çelësi surrogat është një kolonë artificiale e shtuar në relacion që të shërbejë si çelës primar: E shton DBMS I shkurtër, numerik dhe nuk ndryshon kurrë - çelës primar ideal! Ka vlera artificial që nuk kanë kuptim për shfrytëzuesit Normalisht fshihet në forma apo raporte

Çelësat surrogat RENTAL_PROPERTY pa çelës surrogat: SHËNIM: Çelësi primar është i nënvizuar: RENTAL_PROPERTY pa çelës surrogat: RENTAL_PROPERTY (Street, City, State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate) RENTAL_PROPERTY me çelës surrogat: RENTAL_PROPERTY (PropertyID, Street, City, State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate)

Çelësat e jashtëm Çelës i jashtëm është çelës primar i një relacioni që vendoset në një relacion tjetër për të formuar link ndërmjet relacioneve: Çelësi i jashtëm mund të jetë kolonë e vetme ose çelës i përbërë

Çelësat e jashtëm SHËNIM: Çelësat primar të relacioneve janë nënvizuar dhe çelësat e jashtëm janë në italics : DEPARTMENT (DepartmentName, BudgetCode, ManagerName) EMPLOYEE(EmployeeNumber, EmployeeName, DepartmentName)

Rregulla e integritetit regerencial Rregulla e integritetit referencial është fjali që kufizon vlerat e çelësit të jashtëm me vlerat për çelsin primar ekzistues në relacionin korespondues Çelësi i jashtëm me rregullën e integritetit referencial SHËNIM: Çelësi primar i relacionit është nënvizuar dhe çelësi i jashtëm është në italics: SKU_DATA (SKU, SKU_Description, Department, Buyer) ORDER_ITEM (OrderNumber, SKU, Quantity, Price, ExtendedPrice) Where ORDER_ITEM.SKU must exist in SKU_DATA.SKU

Thank You! PYETJE???