© 2002 ATGCI

تاثیر نرم افزار چند رسانه ای طراحی شده بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی و تئوری رفتار برنامه ریزی شده بر ارتقاء ماموگرافی غربالگری Dr. Nasrin Roozbahani, Somaye Dejam, Dr. Mahboobeh Khorsandi Department of health education & promotion Arak university of medical science

ضرورت اجرای طرح سرطان پستان شایع ترین سرطان در زنان است. ماموگرافی غربالگری یکی از مهمترین روشهای تشخیص زودهنگام سرطان پستان می باشد. زنان بالای 40 سال لازم است سالیانه ماموگرافی غربالگری انجام دهند. در زنان 40-49 ساله ای که تحت غربالگری قرار گرفته اند، میزان مرگ و میر 45% کاهش می یابد. این میزان برای زنان بالای 50 سال 30-20 % می باشد.

ضرورت اجرای طرح بر این اساس اقداماتی که بتواند میزان انجام ماموگرافی را افزایش دهد، میتواند به عنوان ابزار مهمی در پیشگیری نوع دوم بیماری عمل کند. با توجه به روند رو به رشد سرطان پستان در ایران و مراجعه دیر هنگام مبتلایان، آموزش در جهت ارتقاء انجام ماموگرافی غربالگری ضروری به نظر می رسد.

مداخلات موثر در آموزش بهداشت بر پایه ی تئوری و الگو انجام می شود. چرا HBM & TPB ؟ مداخلات موثر در آموزش بهداشت بر پایه ی تئوری و الگو انجام می شود. استفاده از تئوری و مدل ها در نیازسنجی، طراحی، اجرا و ارزیابی نهایی مداخلات آموزشی بسیار موثرهستند. رفتار کنترل سرطان یک رفتار پیچیده است و تحت تاثیر فاکتور های مختلفی از جمله فاکتورهای روانشناختی، شخصیتی و اجتماعی می باشد.

چرا HBM & TPB ؟ لذا در این مطالعه تلفیق سازه های مدل اعتقاد بهداشتی (HBM) و تئوری رفتار برنامه ریزی شده (TPB) جهت پیشگویی رفتار ماموگرافی غربالگری انجام شد. تایید بر پیشگویی کنندگی سازه های HBM در بسیاری از مطالعات موثر بودن سازه های TPB برای انجام ماموگرافی در مطالعات مختلف از جمله سازه های قصد و نگرش و هنجارهای ذهنی

روش اجرا مرحله ی اول: مطالعه ی مقطعی به منظور برازش مدل پیشگویی کننده رفتار ماموگرافی غربالگری مرحله دوم: طراحی نرم افزار چندرسانه ای بر اساس مدل برازش یافته مرحله ی سوم: کارآزمایی آموزشی برای تعیین تاثیر نرم افزار طراحی شده بر ارتقاء ماموگرافی غربالگری

روش اجرا جامعه پژوهش : زنان 40 سال و بالاتر شهر اراک معیار های ورود مطالعه مقطعی: عدم ابتلاء به سرطان پستان، عدم ابتلاء بستگان درجه یک (مادر،خواهر،دختر) به سرطان پستان حجم نمونه: 300 نفر نمونه گیری از سطح کل شهر به صورت نمونه گیری چند مرحله ای استفاده از نرم افزار لیزرل برای برازش مدل پیشگویی کننده

روش اجرا ابزار پژوهش: پرسشنامه استاندارد اطلاعات دموگرافیک بررسی سازه های حساسیت درک شده، شدت درک شده، منافع و موانع درک شده، خودکارآمدی، راهنمای عمل، نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتاری درک شده، قصد و عملکرد بررسی روایی و پایایی پرسشنامه استفاده از نرم افزار لیزرل برای برازش مدل پیشگویی کننده

Items, scores and cronbach's alpha for each construct Rang SD M Item constract NA 1-5 .51 1.82 1 Intention .9 3-15 1.83 12.57 3 Attitude .89 6-30 4.86 19.62 6 Subjective norms .82 2.55 10.56 Perceived behavioral control .70 2.04 9.27 Perceived susceptibility .72 2.09 10.41 Perceived severity .71 1.92 12.21 Health motivation .83 4-20 2.30 16.34 4 Perceived benefits .74 10-50 5.29 28.27 10 Perceived barriers 2-10 1.35 7.74 2 Perceived self-efficacy .67 1.34 7.72 Cues to action 0-15 3.44 8.25 15 Knowledge

مدل برازش شده پیشگویی کننده رفتار انجام ماموگرافی غربالگری در زنان بالای 40 سال شهر اراک Chi-square DF Chi-square/DF GFI AGFI NFI CFI SRMR RMSEA 12.42 4 3.11 0.98 0.90 0.95 0.96 0.038 0.11 %90CI(0.059,0.16)

میزان پیشگویی کنندگی سازه ها برای قصد و رفتار ماموگرافی غربالگری Constructs Intention Behavior Indirect+Direct Age 0.14 0.21 Barriers - 0.29 -0.36 Subjective norms 0.19 0.08 Self-efficacy 0.25 0.11

مهمترین هنجار ذهنی پزشک و دست اندرکاران سلامت مهمترین موانع هزینه (20.1%) ترس از پیدا شدن توده سرطانی (9.5%) دردناک بودن ماموگرافی (7/1%) ندانستن آدرس مراکز انجام ماموگرافی (6/5%) شرم از در آوردن لباس در زمان انجام ماموگرافی (5/1%) مهمترین هنجار ذهنی پزشک و دست اندرکاران سلامت

طراحی چندرسانه ای یا مولتی مدیای آموزشی مبتنی بر مدل برازش یافته

تهیه نرم افزار نام برنامه آموزشی: "برنامه خودآموز بانوان ایرانی، توانمند در تشخیص زودهنگام سرطان پستان” نوشتن طرح درس جلسه ای بر اساس مدل برازش یافته و سازه های موثر پیشگویی کننده رفتار طراحی مولتی مدیا بر اساس این طرح درس

تهیه نرم افزار مقدمه ساختمان طبیعی پستان سرطان چیست؟ علائم سرطان پستان معاینه توسط خود معاینه توسط پزشک ماموگرافی افراد پرخطر

تهیه نرم افزار بهره گیری از بخش های نوشتاری، گفتاری، گرافیک، فیلم، انیمیش و موسیقی، توضیحات پزشک متخصص ارائه شماره تلفن، پست الکترونیک و مراکز پاسخ گو برای تعامل افراد و ارائه سوالات

مداخله حجم نمونه: 100 نفر هر گروه 50 نفر از نمونه اولیه دارای معیار ورود معیار ورود: نداشتن ماموگرافی غربالگری انتخاب تصادفی از نمونه اولیه ارائه نرم افزار و توضیحات لازم ارزیابی مجدد سه ماه و شش ماه بعد از مداخله

ملاحظات اخلاقی کسب مجوزهای لازم توضیح اهداف و چگونگی اجرای پژوهش به افراد مورد مطالعه تاکید بر محرمانه بودن اطلاعات اخذ رضایت نامه کتبی امکان خروج از مطالعه در زمان دلخواه

نتایج دو گروه از نظر متغیرهای دموگرافیک مانند سن، تحصیلات، شغل، درآمد، سن منوپوز، وضعیت بیمه و .... تفاوتی نداشتند.

مقایسه نمره موانع درک شده بانوان گروه های مداخله و شاهد قبل و بعد از مداخله P value Paired t-test بعد از مداخله قبل از مداخله   گروه سازه ها انحراف معیار میانگین 0.0001 1.99 15.55 4.68 28.5 مداخله موانع NS 5.43 27.91 5.45 28.26 شاهد P value t test دامنه: 50-10 نمره

مقایسه نمره خودکارآمدی درک شده بانوان گروه های مداخله و شاهد قبل و بعد از مداخله P value Paired t-test بعد از مداخله قبل از مداخله   گروه سازه ها انحراف معیار میانگین 0.0001 0.13 9.98 1.08 7.62 مداخله خودکارآمدی NS 1.38 7.74 1.42 7.61 شاهد P value t test دامنه: 10-2 نمره

دامنه: 30-6 نمره بعد از مداخله قبل از مداخله گروه سازه ها 0.04 0.13 مقایسه نمره هنجارهای ذهنی بانوان گروه های مداخله و شاهد قبل و بعد از مداخله P value Paired t-test بعد از مداخله قبل از مداخله   گروه سازه ها انحراف معیار میانگین 0.04 0.13 21.78 4.14 20.6 مداخله هنجارهای ذهنی NS 1.38 19.57 1.42 19.47 شاهد 0.0001 P value t test دامنه: 30-6 نمره

فراوانی قصد انجام ماموگرافی در سه ماه بعد از مداخله قبل از مداخله   گروه سازه درصد تعداد 100% 50 50% 25 مداخله قصد انجام ماموگرافی 46% 23 44% 22 شاهد 0/0001 NS P value

فراوانی انجام ماموگرافی در سه ماه بعد از مداخله عدم انجام ماموگرافی انجام ماموگرافی   گروه سازه ها درصد تعداد 80% 38 20% 12 مداخله عملکرد 88% 44 12% 6 شاهد NS P value

فراوانی انجام ماموگرافی در شش ماه بعد از مداخله عدم انجام ماموگرافی انجام ماموگرافی   گروه سازه ها درصد تعداد 52% 26 48% 24 مداخله عملکرد 92% 46 12% 6 شاهد 0/0001 P value

بحث و نتیجه گیری در کل مداخله بوسیله ی مولتی مدیای طراحی شده بر اساس مدل برازش یافته توانست باعث افزایش قصد، انجام بیشتر ماموگرافی، کاهش نمره موانع درک شده، افزایش در نمرات خودکارآمدی و هنجارهای ذهنی بانوان شرکت کننده در این مطالعه شود.

مزایای مولتی مدیای آموزشی طراحی بر اساس مطالعه تئوری محور بر روی 300 نفر از بانوان توجه به مدل برازش یافته و سازه های موثر در پیشگویی رفتار انجام ماموگرافی غربالگری در تمام مراحل طراحی قابلیت استفاده برنامه خودآموز در خانه و در هر زمانی که فرد بخواهد قابلیت چند بار دیدن برنامه آموزشی قابلیت استفاده توسط دیگر بانوان به زبان ساده و متنوع (شامل انواع رسانه) استفاده از گفتار در کنار متن نوشتاری و ...

اصول طراحی چندرسانه ای برنامه های کامپیوتر و چند رسانه ای ها، یک ابزار ارزشمند برای آموزش بیمار هستند. می توان چند رسانه ای ها را برای افزایش آگاهی، توسعه ی مهارت ها و یا تغییر رفتار استفاده کرد. اما برای موثرتر کردن چندرسانه ای ها، ترکیب نظریه های آموزش بهداشت و نظریه های چندرسانه ای لازم است.

اصول طراحی چندرسانه ای نظریه های آموزش بهداشت محتوی آموزشی و ترتیب ارائه آن را برای ما مشخص می کنند درحالی که نظریه های چندرسانه ای اصول صحیح استفاده از فرمت های الکترونیکی را تعیین می کنند. تنها در صورت چنین ترکیبی است که بهره برداری کاملی از فن آوری های جدید در آموزش بیمار خواهیم داشت.

اصول طراحی چندرسانه ای 1- اصل چند رسانه ای: یادگیری فراگیران از کلمات و تصاویر بهتر از کلمات صرف است. 2- اصل مجاورت مکانی: یادگیری فراگیران از کلمات و تصاویر مرتبط به هم هنگامی بهتر خواهد بود که آنها در مجاورت یکدیگربر روی صفحه کاغذ یا رایانه ظاهر شوند. 3- اصل مجاورت زمانی: ارائه همزمان کلمات و تصاویر منجر به یادگیری بهتر فراگیران خواهد شد. 4- اصل انسجام: حذف کلمات، تصاویر و اصوات نامرتبط و غیرضروری منجر به یادگیری بهتر فراگیران خواهد شد.

اصول طراحی چندرسانه ای 5- اصل کانال های حسی: یادگیری فراگیران از انیمیشن و گفتار بهتر از انیمیشن و متن نوشتاری است. 6- اصل افزونگی یا مازاد: یادگیری فرا گیران از انیمیشن و گفتار بهتر از انیمیشن، گفتار ومتن نوشتاری است. 7- اصل تفاوتهای فردی: تاثیرات طراحی آموزش چندرسانه ای بر یادگیرندگان دارای دانش کمتر نسبت به یادگیرندگان دارای دانش بیشتر و همچنین بر یادگیرندگان دارای درک فضایی بالا نسبت به یادگیرندگان دارای درک فضایی پایین تاثیرگذارتر و موثرتر است.

اصول طراحی چندرسانه ای از نکات دیگر می توان به ارائه اطلاعات به نحوی که باعث ایجاد انگیزه در فراگیران شود، در نظر گرفتن نیاز، ارزش های فرهنگی، علائق و سن فراگیران، کاهش بار شناختی با حذف اطلاعات زائد و تکالیف ساده آموزشی، آزاد گذاشتن فراگیران در انتخاب اطلاعات ارائه شده، ایجاد تعامل با فراگیران و به چالش کشاندن آنها برای استفاده از اطلاعات، امکان بازخوردهای مناسب، تکرار اطلاعات به روش های مختلف، طراحی برنامه ها بدون لینک های متعدد برای افراد با سواد کم رایانه ای و ... اشاره نمود.

اصول طراحی چندرسانه ای آموزش اختصاصی به جای آموزش عمومی: برای هر گروه از فراگیران، لازم است چندرسانه ای مختص به خود آنها و بر اساس نیاز آنها تهیه شود تا تاثیر آموزش بیشتر باشد.

محدودیت چندرسانه ای لزوم دسترسی فراگیر به کامپیوتر: لذا در این صورت بهتر است چندرسانه ای ها در فرمت های قابل بخش در دستگاه های بخش CD و DVD های خانگی نیز تهیه شوند تا دسترسی افراد بیشتری از جامعه برای آنها میسر باشد. در نهایت باید به یاد داشته باشیم چندرسانه ای ها نیز ابزاری در آموزش هستند و لازم است در جایگاه و زمان مناسب از آن استفاده کرد.

با تشکر