Buxheti me pjesemarrje: Koncepte dhe Praktika Programi pilot per buxhetin me pjesemarrje Seminar i Bankes Boterore Tirane 12 maj 2004 Andre Herzog

Pasqyra e Lendes Cfare eshte buxheti me pjesemarrje (PB)? Perse e nxit pushteti vendor (LG) PB? Si ta zbatojme PB? Praktikat me te suksesshme PB Eksperiencat dhe mesimet Referenca

Cfare eshte buxheti me pjesemarrje? Eshte nje proces renditjeje prioritetesh dhe vendim-marrjeje i perbashket permes te cilit qytetaret dhe pushteti vendor vendosin bashkarisht ne lidhje me akordimin perfundimtar te investimeve publike Perfshin qytetaret ne hartimin e buxhetit vjetor Eshte komplementare e strukturave te perfaqesimit zyrtar Rregullat e PB u japin prioritet shtresave me te varfra PB-ja bazohet ne ndarje territoriale dhe tematike PB-ja eshte avangarda e pjesemarrjes ne pushtetin vendor (LG)

Perse e nxit pushteti vendor Buxhetin me Pjesemarrje? Per te rritur efektivitetin dhe eficiencen e buxhetit dhe ofrimit te sherbimeve Per ta bere procesin e hartimit dhe zbatimit te buxhetit me transparent dhe me te pergjegjeshem perpara qytetareve Per te siguruar perputhje midis kapaciteteve teknike te pushtetit vendor ne hartimin e buxhetit me nevojat e qytetareve Per te rritur barazine Krijimi i nje mekanizmi te thjeshte qe perfshin te varferit dhe shtresat tradicionalisht te perjashtuara ne sigurimin e aksesit ndaj fondeve publike dhe ne procesin e vendim-marrjes Per te siguruar qendrueshmeri Per te rritur kapacitetin e te ardhurave dhe cilesine e investimeve te pushtetit vendor Per te forcuar organizimin e shoqerise civile Per te ndertuar nje dialog konstruktiv midis pushtetit vendor dhe shoqerise civile Per te ngritur institucione qe nxisin qytetari aktive dhe te pergjegjshme

Si zbatohet Buxheti me Pjesemarrje? FY 00 1- takime lokale 3- Zbatimi i miratimit 2- aktivitete te komitetit PB Final proposal

Si zbatohet PB? 1 – TAKIME LOKALE (2 muaj) Fushata ndergjegjesimi/takime pergatitore me komunitetin Informacion ne lidhje me situaten financiare dhe parashikimet Informacion mbi punet publike ne progres Diskutimi i rregullave te PB Evidentimi i prioriteteve lokale Diskutimi i prioriteteve lokale dhe tematike Perzgjedhja e prioriteteve lokale dhe tematike Zgjedhja e delegateve lokale per ne PB Cdo zone lokale zgjedh perfaqesuesit e saj per ne Komitetin e PB Final proposal

Si zbatohet PB? 2 – AKTIVITETET E KOMITETIT PB (2 muaj) Ngritja e komitetit PB 50% shoqeri civile + 50% delegatet LG (zakonisht) Diskutimi i te gjitha prioriteteve lokale dhe tematike Hapja zyrtare e komitetit PB Prezantimi i te gjithe prioriteteve Aktivitete per ngritjen e kapaciteteve Diskutime per njohjen e pergjithshme te situates Trajtimi i te gjithe prioriteteve Thellimi i diskutimit mbi te ardhurat bashkiake & investimet bashkiake Monitorimi i investimeve aktuale FY 00

Si zbatohet PB? Aktivitete te Komitetit te Buxhetit me Pjesemarrje (maj-qershor) Analiza teknike dhe financiare nga LG\ Analizat duhet t’u pershtaten propozimeve sipas kritereve teknike Ka disa institucione dhe departamente/drejtori qe ofrojne informacion teknik Rakordimi i kerkesave me buxhetin Prioritizimi Analiza e prioriteteve mbi bazen e nje matrice prioritetesh Diskutime me anetaret e Keshillit Bashkiak Sigurimi i konsensusit Akordimi i fondeve mbi bazen e matrices se prioriteteve Detajimi i buxhetit

Si zbatohet PB? MIRATIMI & ZBATIMI (korrik-) Miratimi i propozimit te buxhetit nga Komitetit PB Zakonisht me ane te konsensusit Dhe ne rast se shihet e nevojshme me votim Aprovimi zyrtar i buxhetit nga Keshilli Paraqitja e buxhetit PB tek Kryetari i Bashkise Komiteti PB dergon per aprovim propozimin per buxhetin Pjesemarrje e fuqishme e qytetareve Vendimi perfundimtar ne doren e Keshillit Bashkiak Zbatimi i buxhetit dhe procesi pasues Delegatet dhe qytetaret monitorojne zbatimin e buxhetit Diskutimi i ndryshimeve qe nevojiten ne rregullat e PB Fillimi i nje viti te ri i PB

Praktikat me te suksesshme 15 vende kane nje lloj PB Brazili, Bolivia, Nikaragua, Peruja, Meksiko Repiblika Ceke, vendet skandinave SHBA, Kandaja Ne vitin 2003, ne Brazil kishte mbi 250 bashki qe kishin PB 59% bashki me mbi 100.000 banore kane zbatuar PB Eshte zbatuar nga te gjitha partite politike pa dallim nga bindjet idelogjike Disa qeveri te disa shteteve kane nisur te zbatojne metodologjine Qeveria Federale aprovoi metodologjine PB ne hartimin e Planit te fundit Kombetar Disa Vjecar te Investimeve (PPA)

Praktikat me te suksesshme: Porto Alegre Eksperienca e pare dhe me e njohura ne buxhetin me pjesemarrje Nisi ne vitin 1989 1.3 milione banore Kryeqyteti i Rio Grande do Sul State

Praktikat me te suksesshme: Porto Alegre Qellimi Objekti eshte te sigurohen shpenzime publike progresive & transparente me qellim qe rajonet me nevojat me te medha te kene edhe buxhetin me te madh. Kriteret mbi prioritetin Numri i popullesise = 2 Pesha e mungeses se sherbimeve = 4 Pesha e prioriteteve tematike = 5 ARRITJET GJATE VITEVE 1989-1996 Numri i familjeve qe kane akses ne ujin e pijshem u rrit nga 80% ne 98% Numri i femijeve qe frekuentonin shkollat publike u dyfishua 30 kilometera rruge u asfaltuan cdo vit ne lagjiet me te varfra Te ardhurat u rriten me afersisht 50%.

Praktikat me te suksesshme: Belo Horizonte Kryqyteti i Minas Gerais State PB nisi ne vitin 1993 OP mbahet cdo 2 vjet Planifikim sipas zonave me shume sesa ne baze projekti Permes integrimit te Master Planit dhe programeve te rregullarizimit te tokes dhe urbanizimit Fondet shperndahen sipas njesive territoriale (81 UPs) Fondet akordohen sipas numrit te popullsise dhe hartes se treguesit te cilesise se jetes (IQVU) duke i dhene prioritet zonave ku ka perqendrim me te larte te varferise

Praktikat me te suksesshme: Belo Horizonte * Norte Nordeste Leste Centro-sul Venda Nova Pampulha Oeste Barreiro Noroeste 81 UPs IQVU me i larte 26 Special Ups = 10% buxhet IQVU me i ulet Zonat e prioritetit = 56% buxhet

Praktikat me te suksesshme: Belo Horizonte INVESTIMET E ZONAVE PRIORITARE TE APROVUARA PER VITET 2003/2004

Praktikat me te suksesshme: Belo Horizonte Infrastructure 439 45,30% Slum upgrading 254 26,21% Education 97 10,01% Health 92 9,50% Social 30 3,10% Sport 26 2,68% Housing 16 1,65% Culture 12 1,24% Green areas 3 0,31% 969 100,00%

Praktikat me te suksesshme: Santo André Nje nga 39 bashkite e rajonit metropolitan te São Paulo e vendosur ne rajonin juglindor te Brazilit (Greater ABC Region) Zemra e industrise se Brazilit dhe kompleksi me i madh industrial ne Ameriken Latine 174.38 km2 648.443 banore 39% ne zonen urbane 61% ne zonen e mbrojtur te ujembledhesit 139 lagjie te varfra (18,5% e popullsise)

Praktikat me te suksesshme: Santo André Nisi ne periudhen midis viteve 1989-1992, por u nderpre dhe nisi serish ne vitin 1997 Bashkia eshte e ndare ne 19 rajone gjeografike dhe 9 ceshtje tematike Arsim Shendetesi Identiteti kulturor Perfshirja sociale dhe strehimi Cilesia e mjedisit Zhvillimi ekonomik Zhvillimi urban Reforma shteterore Dhuna urbane

Praktikat me te suksesshme: Santo André Ne vitin 2001, PB u bashkua me Planifikimin Strategjik te grupit te synuar ne proceset me pjesemarrje: komuniteti dhe sektori privat se bashku duke diskutuar per qytetin Tani pjesemarresit nga te dy proceset do te ndertojne aleanca dhe konsensus ne akrodimin e fondeve Investimet per nevoja afatshkurtra si p.sh ujesjelles-kanalizime, mirembajtje, asfaltim duhet gjithashtu te mbajne parasysh investimet ne periudhen afatgjate dhe problemet qe jane me pak te dukshme dhe immediate.

Praktikat me te suksesshme: Barra Mansa “Buxheti me pjesemarrje per femijet Qytetaria nuk ka mase”

Praktikat me te suksesshme: Barra Mansa Popullsia: 166.745 banore Femijet dhe adoleshentet ne grup-moshen 0-19 vjec perfaqeson 35,2% e popullsise

Praktika me te suksesshme: Barra Mansa Nje proces dinamik mbi perkufizimin e perdorimit te te perqindjes se buxhetit bashkiak sipas kerkesave dhe nevojave te percaktuara nga femijet dhe rinia Femijet dhe te rinjte nga mosha 9-15 si ata qe shkojne dhe ata qe nuk shkojne ne shkolle kane te drejte te marrin pjese.

Praktikat me te suksesshme: Barra Mansa Objektivat Te nxisin pjesemarrjen e femijeve dhe te rinjve ne problemet qe lidhen me zhvillimin e qytetit Te nxisin dhe te krijojne lidership drejt pjesemarrjes demokratike Te vleresojne dhe perfshijne kontributin rinise per qytetin e tyre

Praktikat me te suksesshme: Barra Mansa Arritjet Afersisht 6.000 femije dhe te rinj jane perfshire ne kete proces nga vitet 1999 dhe 2000 Nje pjese e buxhetit te bashkise hiqet menjane cdo vit per te plotesuar nevojat e femijeve (afersisht 75.000 USD) Aprovim nga keshilli bashkiak per te caktuar nje perqindje te buxhetit bashkiak per kete program (afersisht 0,13% e totalit) Perfshirja e lendes “ te buxhetit publik” ne kurikulumin e shkollave bashkiake qe nga klasa e 3-te fillore 120 vullentare te quajtur agjente te buxhetit me pjesemarrje 37% e popullsise se moshes ne kllapa morri pjese ne proces.

Mesimet e nxjerra Nga kendveshtrimi i pushtetit vendor Angazhim dhe lidership per te perfshire qytetaret ne vendim-marrje Nevojitet niveli minimal i autonomise ne akordimin e buxhetit Nevoja per shmagnien e paternalizmit Kerkohet nje sistem i mire informacioni per buxhetin, taksat dhe investimet kapitale Nevoja per te forcuar sistemin e financave bashkiake Diskutim i kufizuar i kostove operacionale Dialogu konstruktiv dhe konsensusi varen nga teknikat dhe aftesite e duhura per komunikim dhe zgjidhje konfliktesh Stafi teknik nuk eshte i pergatitur per te hyre ne dialog me qytetaret Ka nevoje per trajnim per komunikimin dhe konfliktet Shmangia e tensionit me perfaqesuesit e zgjedhur zyrtarisht Eshte me rendesi qe qysh ne fillim te perfshihen keshilltaret e zgjedhur

Mesimet e nxjerra NGA KENDVESHTRIMI I PUSHTETIT VENDOR Metodologjia PB duhet te jete fleksibel per tu adaptuar ne procesin dhe kontekstin e te mesuarit (p.sh. urban – rural) Futja e praktikave te mira te monitorimit dhe vleresimit Te mos institucionalizohen elemente qe me vone do te ndryshohen PB nuk do te thote kosto te medha ekstra per pushtetin vendor, kerkon impenjimin dhe kohen e stafit PB kerkon ndryshimin e e qasjeve te stafit teknik per te mesuar sesi dialogohet me njerezit Rritja e aftesive financiare, pergjegjshmerise dhe mbeshtetjes politike Zbatimi i buxhetit eshte bere me eficient, me efektiv dhe me perfshires Jane rritur te ardhurat si pasoje e permiresimit te kuptimit te ceshtjeve te taksave

Mesimet e nxjerra Nga kendveshtrimi i qytetareve Nevoja per te trajtuar sfidat specifike per te perfshire grupet vulnerabel (qendrimet, kufizimet ndaj pjesemarrjes dhe njohurite formale) Nevoja per te kapercyer konfliktet personale te interesit dhe ambiciet politike Grupet e shoqerise civile qe jane me mire te organizuara kane me shume mundesi per te influencuar Ne fillim eshte e veshtirete kapercehet mungesa e besimit tek institucionet e shtetit dhe per te siguruar nje pjesemarrje te fuqishme Gatishmeria e qytetareve per te dedikuar kohen e tyre ne kete proces Ne rastet me te suksesshme, PB-ja drejtohet nga mekanizma formale, ndersa ne ato me pak te suksesshme dominohet nga informaliteti dhe nje vendim-marrje e kufizuar direkte

Mesimet e nxjerra Nga kendveshtrimi i qytetareve Besimi i qytetareve tek qeveria (shteti) eshte rritur si pasoje e nje kuptimi me te mire te kufizimeve buxhetore, taksave dhe investimeve Njerezit jane me te informuar dhe me te angazhuar ne jeten publike ne nivele lokale, rajonale dhe kombetare Nje botekuptim me i sakte i njerezve ne lidhje me ceshtjet territoriale dhe sektoriale Njerezit mesohen t’i shikojne nevojat e tyre ne nje perspektive me te gjere te te gjithe qytetareve Behet nje eksperience sikur shkon ne universitet Ka hapur ne menyre te suksesshme mundesi politike qe tradicionalisht nuk i perfshinin grupet e nen-perfaqesuar ne vendim-marrje Eshte rritur kapitali social dhe jane fuqizuar te varferit

Mesimet e nxjerra Procesi i buxhetit me pjesemarrje si nje mekanizem per zbatimin e qeverisjes se mire dhe decentralizimit ka treguar arritje te papara politike, sociale, ekonomike dhe institucionale

References Abers, R. “Practicing Radical Democracy Lessons from Brazil”. Paper presented at the Workshop: Insurgent Planning Practices – Perugia, Italy, June 21-27, 1998 Acioly, C.,Herzog, A., et al. “Participatory Budgeting in the Municipality of Santo Andre, Brazil: the challenges of linking short-action and strategic planning”. SINPA paper, Institute for Housing and Urban Development Studies, 2002. Blanco, C. "Citizen Participation and Social Inclusion Procedures in Santo André, Brazil: Participatory Budgeting and City of the Future Project“. Presentation at the World Bank Urban Research Forum in December 2002 Cabannes, Yves. Belo Horizonte Orcamento Participativo. Powerpoint presentation Costa, Emly. Barra Mansa: Orcamento Participativo Mirin. Powerpoint presentation Reuben, W. Participatory Budgeting in Brazil and Implications for Local Government Projects. Presentation given at the World Bank World Bank. Porto Alegre an Interesting Example. WBI video developed based on the video “voices de una ciudad: democracia participativa en Porto Alegre” produced by Marta Hanercker and Luis Acevedo Falls