معرفي انواع ريسک ها در بانک جهت ارائه : درس مديريت ريسك در عمليات بابك يوسف‌پور
امروزه شرکت ها در محيط پيچيده و متغيري فعاليت مي‌کنند امروزه شرکت ها در محيط پيچيده و متغيري فعاليت مي‌کنند. در اين شرايط شرکت ها براي دستيابي به اهداف خود و کاهش اثر نامطلوب نوسانات، براي مديريت ريسک‌هايي که با آن مواجهند، اهميت زيادي قائل هستند. ماهيت کسب و کار خدمات مالي، پذيرش ريسک است و بدون پذيرش ريسک قادر به سودآوري و رشد نيستند. با توجه به ماهيت کسب و کار خدمات مالي، مديريت ريسک براي اين نوع شرکت ها از اهميت ويژه اي برخوردار است. در واقع، اين موسسات بايد ريسک هايي را که مي پذيرند، مديريت کنند. شرکت هاي ارائه دهنده خدمات مالي مانند بانک ها، با ريسک هاي بزرگي همچون ريسک بازار (مانند ريسک نرخ ارز، نرخ بهره و قيمت سهام)، ريسک نقدينگي، ريسک اعتباري و ريسک عملياتي (مانند ، نيروي انساني و قوانين) مواجهند.
اهداف اوليه بررسي ريسك در بانكداري - افزايش سودآوري بانک - افزايش سهم بازاري بانک در بازار پول - ارتقاي توان رقابتي در ارائه خدمات بانکداري الکترونيک - افزايش بهره وري نيروي انساني - گسترش زنجيره شعب در مناطق پر بازده اقتصادي - حفظ و ارتقاي امنيت اطلاعات بانکي مشتريان
اهداف اوليه بررسي ريسك در بانكداري ريسک پذيري قسمت جدايي ناپذير هر کسب و کاري است "فعاليت اقتصادي يعني بکارگيري منابع کنوني براي يک آينده نامطمئن". تنها چيزي که در مورد آينده قطعي است، عدم اطمينان و ريسک است. بررسي هاي تاريخي انجام شده بيانگر اين موضوع بود که دستيابي به عملکرد اقتصادي بهتر با عدم اطمينان بيشتر و به عبارت ديگر، با ريسک پذيري بيشتر همراه است.
امروزه تقريبا تمامي فعاليت ها و فرآيندهاي عملياتي از دريچه ريسک نگريسته مي شوند. نتيجه نهائي برنامه راهبردي بايد ايجاد ظرفيت براي پذيرش ريسک هاي بيشتر باشد، زيرا اين تنها راه بهبود عملکرد است. اگرچه براي گسترش اين ظرفيت، شرکت ها بايد ريسک هايي را که مي پذيرند، بشناسند. شرکت ها به جاي آنکه خود را براساس حدس وگمان يا شايعه در عدم اطمينان غوطه ور کنند، بايد قادر به انتخاب عقلايي ريسک ها باشند. امروزه، به ندرت سازمان يا شرکتي مي توان يافت که اهميت مديريت فعالانه ريسک را درك نکرده باشد.
ماهيت ريسک تمام افراد به نحوي با اين مفهوم آشنايي دارند در جامعه امروز تقريبا و اذعان مي‌کنند که زندگي با ريسک همراه است. ريسک در زبان عرف عبارت است از خطري که به علت عدم اطمينان در مورد وقوع حادثه اي در آينده پيش مي آيد و هرچه ميزان اين عدم اطمينان بيشتر باشد، اصطلاحا گفته مي شود ريسک زيادتر است. فرهنگ وبستر، ريسک را «در معرض خطر قرار گرفتن» تعريف کرده است. فرهنگ لغات سرمايه گذاري نيز ريسک را زيان بالقوه سرمايه‌گذاري که قابل محاسبه است، مي داند.
براي تعريف ريسک دو ديدگاه را ارائه گرديده: ديدگاه اول: ريسک به عنوان هرگونه نوسانات احتمالي مثبت يا منفي در بازدهي اقتصادي در آينده. ديدگاه دوم: ريسک به عنوان نوسانات احتمالي منفي در بازدهي اقتصادي در آينده.
Enter Prize Risk Management مديريت يكپارچه ريسك Enter Prize Risk Management در رويکرد مديريت يكپارچه ريسك يا Enter Prize Risk Management به اختصار ERM ريسک با رويکرد اول مورد توجه قرار مي‌گيرد. به عبارت ديگر، هم ريسک‌هاي نامطلوب (تهديدات) و هم ريسک هاي مطلوب (فرصت‌ها) مد نظر هستند.
معرفي انواع ريسک‌ها دربانک 1-3- ريسک نرخ ارز Exchange Rate Risk 2-3- ريسک نرخ سود Interest Rate Risk 3-3- ريسک اعتباري Credit Risk 4-3- مديريت نقدينگي Liquidity Management 5-3- ريسک تغييرات سطح عمومي قيمت‌ها Purchasing Power Risk
معرفي انواع ريسک‌ها دربانک 6-3- ريسک مديريت Management Risk 7-3- ريسک سياسي Political Risk 8-3- ريسک صنعت Industrial Risk 9-3- ريسک عملياتي Operational Risk 10-3- ريسک قوانين و مقررات 11-3- ريسک نيروي انساني
1-3- ريسک نرخ ارز Exchange Rate Risk ريسک نرخ ارز به واسطه تغيير در نرخ ارز بوجود مي آيد. کليه شرکت هايي که در خارج از مرزهاي سياسي با کشورهاي داراي واحد پولي متفاوت ارتباط معاملاتي دارند، در معرض ريسک نرخ ارز قرار دارند. ريسک نرخ ارز مي تواند به توانايي سازمان جهت بازپرداخت وام هاي خارجي اثر بگذارد و همچنين مي تواند باعث شود که سازمان نتواند به تعهدات خود نسبت به پيش خريد کالاها از بازارهاي خارجي عمل کند.
2-3- ريسک نرخ سود Interest Rate Risk نرخ سود و تغييرات آن در اقتصاد کنوني يکي از عوامل مهم ريسک مالي محسوب مي شود. در صورتي که سازمان ها برخي از دارايي هاي خود را بصورت دارايي هاي مالي نگهداري کنند، با اين ريسک مواجه خواهند شد. بيشتر اقلام ترازنامه بان کها و نهادهاي مالي از جمله شرکت هاي سرمايه گذاري، درآمدها و هزينه هايي را در بر دارند که به نحوي با نرخ سود در ارتباط است.
3-3- ريسک اعتباري Credit Risk ريسک اعتباري هنگامي رخ مي دهد که وام گيرنده به علت عدم توان يا تمايل، به تعهدات خود در مقابل وام دهنده و در تاريخ سررسيد عمل نکند. ريسک اعتباري، از مهمترين ريسک هايي است که خصوصاً نهادهاي پولي و مالي را تحت تاثير قرار مي دهد. ريسک اعتباري مي تواند ناشي از مبادلات از لحاظ نوع کيفيت کالا، موارد مبادله، اطمينان و اعتبار طرفين باشد. لذا بر اين اساس، سازماندهي و پوشش آن به عنوان بخشي تحت عنوان مديريت ريسک اعتباري است که وظيفه آن، ارزيابي ريسک از مرحلة قرارداد اسناد مورد معامله تا مرحله انتقال و اجرا در ترکيب دارايي‌ها است.
ريسك اعتباري به حالت‌هاي زير مشاهده مي‌گردد: * احتمال كاهش توان بازپرداخت اصل و فرع تسهيلات دريافتي توسط مشتري. * احتمال عدم بازپرداخت اصل و فرع تسهيلات دريافتي توسط مشتري. * احتمال معوق شدن بازپرداخت اصل و فرع تسهيلات دريافتي توسط مشتري.
به علت تاکيد بانک‌هاي اسلامي بر مشارکت سپرده‌گذاران در ريسک و سود دريافتي حاصل از تسهيلات اعطايي ريسک اعتباري اهميت ويژه اي دارد. در صورت مديريت صحيح و دريافت وثيقه هاي لازم، ريسک اعتباري در بانک‌هاي اسلامي کمتر از ديگر بانک‌ها مي‌باشد. به عبارت ديگر ماهيت مشارکتي فعاليت بانک هاي اسلامي ريسک اعتباري را به علت انتقال آن به سپرده‌گذاران کاهش مي دهد. بايد توجه داشت که در صورت نفوذ سياستمداران و مسئولين دولتي در مديريت بانک ها، ريسک اعتباري به شدت افزايش مي يابد.
1-3-3- مديريت ريسک اعتباري : 1-3-3- مديريت ريسک اعتباري : مديريت ريسک اعتباري در جهت دادن به پردازش‌هاي امور اعتباري و دربرگيري نقاط قوت و ابتکار در تعيين نقاط کنترلي در مسير جابجايي اعتبار، با به حداکثر رساندن پاسخگويي به خواسته مشتريان و افزايش سود و سرمايه فعاليت هاي تحت کنترل خود بسيار موفق عمل کرده است. به طور کلي، بخش مربوطه ضمن تأمين خواسته مشتريان، با پوشش دادن ريسک ها و ارائه موارد کنترلي، علاوه بر پوشش و ايمن سازي سرمايه، افزايش سود ايشان را نيز به همراه داشته و ارائه اطلاعات به موقع در حداقل زمان ممکن نيز از جمله موارد مديريت ريسک در اين زمينه بوده است.
*ارزيابي ريسک اعتباري و ساير ريسک هاي موجود هدف مديريت ريسک اعتباري حمايت از سرمايهگذاريهاي بانک در فعاليت هاي اقتصادي و بهينه کردن نقدينگي عملياتي مي باشد. سياست ها بايد در جهت واگذاري اعتبار به مشتريان و جمع آوري پرداخت ها و محدود کردن ريسک عدم پرداخت ها باشد. اهداف مديريت اعتباري از طريق ابزار ذيل بدست مي آيد: *ارزيابي ريسک اعتباري و ساير ريسک هاي موجود * مذاكره و تهيه شرايط اعتباري مناسب با آن ريسک ها * جمع آوري پرداخت ها مطابق شرايط توافق شده
4-3- مديريت نقدينگي Liquidity Management مديريت نقدينگي يکي از بزرگترين چالش هايي است که سيستم بانکداري با آن روبرو است. دليل اصلي اين چالش اين است که بيشتر منابع بانک ها از محل سپرده هاي کوتاه مدت تامين مالي مي شود. علاوه بر اين تسهيلات اعطايي بانک ها صرف سرمايه گذاري در دارايي هايي با درجه نقد شوندگي نسبتا پاييني مي شود. وظيفه اصلي بانک ايجاد توازن بين تعهدات کوتاه مدت مالي و سرمايهگذاريهاي بلندمدت است. نگهداري مقادير ناکافي نقدينگي بانک را با خطر عدم توانايي در ايفاي تعهدات و در نتيجه ورشکستگي قرار مي دهد. نگهداري مقادير فراوان نقدينگي، نوع خاصي از تخصيص ناکارآمد منابع است که باعث کاهش نرخ سوددهي بانک به سپرده هاي مردم و در نتيجه از دست دادن بازار مي شود. مديريت نقدينگي به معني توانايي بانک براي ايفاي تعهدات مالي خود در طول زمان است
سطوح مختلف مديريت نقدينگي اولين نوع مديريت نقدينگي به صورت روزانه صورت پذيرفته و به صورت متناوب نقدينگي مورد نياز در روزهاي آتي پيش بيني ميشود. Day to Day Liquidity Management دومين نوع مديريت نقدينگي که مبتني بر مديريت جريان نقدينگي است، نقدينگي مورد نياز را براي دوره هاي زماني طولاني تر شش ماهه تا دو ساله پيش بيني مي کند. Cash Flow Management سومين نوع مديريت نقدينگي به بررسي نقدينگي مورد نياز بانک در شرايط بحراني مي پردازد. Catastrophic Liquidity Management
مديريت نقدينگي به دو روش کلي صورت مي پذيرد مديريت نقدينگي به دو روش کلي صورت مي پذيرد. اولين روش در مديريت نقدينگي، استفاده هدايت شده از مدل هاي مديريت دارايي و بدهي است. دومين روش در مديريت نقدينگي، استفاده از روش هاي مديريت ريسک نقدينگي است. مديريت نقدينگي شامل شناسايي، سنجش، بررسي و کنترل عوامل ترازنامه اي و غيرترازنامه اي است که بر ميزان نقدينگي بانک تاثيرگذار هستند. روش هاي متفاوتي براي شناسايي و بررسي اين عوامل وجود دارند که به دو گروه عمده تقسيم مي شوند: 1- بررسي نسبت هاي مالي ترازنامه اي 2- استفاده از تکنيک هاي پيش بيني و روش هاي مدل سازي
پيشرفته‌ترين روش در مديريت نقدينگي، استفاده از مدل‌هاي رياضي، آمار و اقتصاد سنجي براي پيشبيني نقدينگي مورد نياز بانک است. اين مدل ها حيطه گسترده اي را پوشش مي دهند که به دو نوع عمده مدل هاي تابعي و مدل هاي سري زماني تقسيم مي‌شوند. روش هاي مذکور جريان نقدينگي و ميزان تقاضاي نقدينگي را در شرايط عادي بررسي مي‌کنند. براي بررسي ساير شرايط مانند مواقعي که اتفاقات خاصي در شرف وقوع است و همچنين ساير اتفاقاتي که احتمال روي دادن آن ها وجود دارد از روش تحليل سناريو Scenario Analysis استفاده مي شود. در اين روش با توجه به احتمال وقايع گوناگون سناريوهاي محتمل تعريف شده و از نظر نقدينگي بررسي مي شود.
5-3- ريسک تغييرات سطح عمومي قيمت‌ها Purchasing Power Risk با افزايش سطح عمومي قيمت ها (تورم)، بهاي تمام شده کليه نهاده هاي يک شرکت افزايش يافته و در نهايت عملکرد شرکت را متاثر مي سازد. اين ريسک نيز به ريسک قدرت خريد مشهور است
6-3- ريسک مديريت Management Risk تصميمات نادرست مديران اجرايي شرکت ها و موسسات مي تواند تبعات منفي براي يک سازمان به دنبال داشته باشد. براساس سطوح مختلف مديريتي، ميزان ريسک ناشي از تصميمات نادرست، متفاوت است و به ميزان مختلفي سطح عملکرد سازمان را تحت تاثير قرار مي دهد.
7-3- ريسک سياسي Political Risk زماني که گروه هاي ضعيف به لحاظ سياسي بخواهند منافعي به گروه هاي قوي تر برسانند تلاشي براي تحکيم وضعيت خود انجام مي دهند وتغييراتي بوجود مي آيد که بر ارزش دارايي‌ها اثر مي گذارد. تغييرات قوانين از جمله قوانين ماليات مربوط به صادرات و واردات منجر به ريسک سياسي مي شود. سرمايه گذاران بين المللي نيز با ريسک سياسي مواجه هستند. اين ريسک ناشي از مواردي همچون قوانين کشور سرمايه پذير در خصوص منع خروج منابع مالي از کشور، قوانين مالياتي و تعرفه هاي مختلف روي سرمايهگذاريهاي خارجي است.
8-3- ريسک صنعت Industrial Risk صنعت عبارت است از گروهي از شرکت ها که در يک بازار با يکديگر رقابت مي‌کنند و در حقيقت داراي قلمرو يا بازار يکساني هستند. ريسک صنعت عبارت است از نوسانات بازدهي سرمايه گذاري که بر اثر اتفاقات يا وقايع خاص و تغييرات در يک صنعت خاص محتمل است. اين تغييرات، بر اثر تغيير تعرفه ها يا قيمت ها در سطوح داخلي يا بين المللي، چرخه عمر صنعت، ماليات محصولات يک صنعت، مسائل مربوط به اتحاديه هاي کارگري در يک صنعت، دسترسي به منابع اوليه و ساير عوامل مشابه بوجود مي آيد.
9-3- ريسک عملياتي Operational Risk ريسک عملياتي هنگامي بررسي مي شود که يک سازمان عمليات خود را بخوبي انجام ندهد. در صورت ادامه اين روند، وضعيت سازمان رو به افول مي رود و نرخ بازدهي سرمايه گذاري سازمان کاهش مي يابد. ريسک عملياتي، به طور عمده ناشي از گستره وسيعي از احتمالات بروز خطا و نقصان در عمليات خاص بنگاه تجاري يا مالي است. ريسک عملياتي در موسسات مالي و بانکي، ريسکي مي دانند که مستقيما به ريسک هاي اعتباري و بازار مربوط نيست. اين ريسک به طور کلي ناشي از خطاي انساني، خطاي رايانه اي، برنامه‌هاي رايانه اي وخطا در تصميم گيري مي باشد که در بسياري از فعاليت هاي اقتصادي به عنوان جزء جدايي ناپذير آن فعاليت محسوب مي شود
1-9-3- انواع زيان هاي عملياتي * سرقت داخلي * سرقت خارجي * پروسه سازمان در امور مربوط به استخدام کارکنان و ايمني محيط کاري استفاده از کارکنان غيرمتخصص، زيان هاي عملياتي سازمان را افزايش مي دهد. * پروسه هاي مرتبط با مشتريان، محصولات وکسب وکار دعاوي حقوقي، تغييرات در مقررات، مطالبات و...موجب افزايش زيان‌هاي عملياتي مي شود. * آسيب به دارايي هاي فيزيکي * تغييرات در محيط تجاري و اشکالات و خطاهاي سيستمي ريسک هاي مذکور يا از سوي بانک پذيرفته ميشود ويا بانک ازآنها اجتناب مي‌کند. در صورت پذيرفته شدن اين نوع ريسک ها بانک بايد ميزان سرمايه لازم جهت مقابله با اين نوع ريسک ها را فراهم کند.
10-3- ريسک قوانين و مقررات ريسک مقررات به علت تغييرات در قوانين مختلف در يک جامعه اقتصادي بوجود مي آيد. پيش از اين در بحث مربوط به ريسک سياسي به ريسک ناشي از تغييرات قوانين اشاره شد، در عين حال ريسک سياسي داراي دامنه شمول گسترده تري مي باشد و در اينجا به علت اهميت ريسک ناشي از تغيير قوانين و مقررات، عنواني مجزا به آن اختصاص داده شده است. تغييرات در قوانين، شرکت هاي توليدي و نهادهاي مالي را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد.
10-3- ريسک قوانين و مقررات به عنوان مثال، تعيين غير علمي سقف نرخ سود تسهيلات از طرف قانون گذاران، بانک ها را با مشکلات اساسي روبرو مي کند. از طرف ديگر مي دانيم که ارائه تسهيلات مالي و جذب منابع به صورت سپرده ها، از جمله فعاليت هاي مهم نظام بانکي تلقي مي شود. اين فعاليت ها در قالب قرارداد و طبق قوانين و مقررات جاري کشورها انجام مي شود. در صورت ضعف در طراحي قرارداد بانک ها، به طوري که حق و حقوق بانک ها و مشتريان در حالت هاي مختلف به صورت عادلانه لحاظ نگردد، ريسک حقوقي بانک ها بالا مي رود
11-3- ريسک نيروي انساني منظور از نيروي انساني، کارکناني هستند که مهارت هاي ويژه اي دارند. شرکت ها با از دست دادن پرسنل خود، برتري هاي خود را نيز از دست مي دهند. نيروي انساني اگر با شرايط بهتري در يک سازمان ديگر مواجه ً گردد، شرکت اول را ترك خواهد کرد، به همين دليل شرکت ها دائما برنامه هاي تشويقي را براي کارکنان خود اجرا مي کنند تا درصد از دست دادن آن ها تا حد ممکن کاهش يابد.
وظيفه اصلي بانک در مديريت نقدينگي ايجاد توازن بين تعهدات كوتاه مدت مالي و سرمايهگذاريهاي بلند مدت است. هدف مديريت ريسک اعتباري حمايت از سرمايهگذاريهاي بانک از فعاليت هاي اقتصادي و بهينه سازي نقدينگي عملياتي مي باشد