بسمه تعالی اصول حسابداری فصل اول: کلیات فصل دوم: تجزیه و تحلیل معاملات و عملیات مالی فصل سوم: ثبت رویدادهای مالی فصل چهارم: بسط معادله اساسی حسابداری فصل پنجم: گزارشگری رویدادهای مالی فصل ششم: عملیات حسابداری در موسسات بازرگانی فصل هفتم: تهیه صورتهای مالی با استفاده از کاربرگ  

فصل اول: کلیات تعریف حسابداری : حسابداری عبارت است از یک سیستم اطلاعاتی که از طریق شناسایی، ثبت، طبقه بندی، و گزارشگری رویدادهای مالی، اطلاعات لازم را در اختیار استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری قرار میدهد. سیستم حسابداری به صورت زیر است: رویداد مالی ----> پردازش (عملیات حسابداری) ----< گزارشهای مالی توجه: ورودی یک سیستم حسابداری رویداد مالی است.

استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری: تصمیم گیرندگان درون سازمان تصمیم گیرندگان برون سازمان

تصمیم گیرندگان درون سازمانی تصمیم گیرندگان درون سازمانی شامل مدیران اجرایی می باشد. مدیران اطلاعات حسابداری را برای برنامه ریزی، کنترل، هماهنگی و تصمیم گیری درباره عملیات موسسه نیاز دارند. با بزرگ شدن موسسات نظارت مستقیم مدیران بر فعالیت زیر مجموعه ای سازمانی، مشکل و حتی غیر ممکن گردیده است. از این رو مدیران ناچارند برای ارزیابی نتایج عملیات و وضعیت مالی به گزارش های مالی اتکا نمایند.

تصمیم گیرندگان برون سازمانی: سهامداران، سرمایه گذاران، بستانکاران، بانکها، تحلیگران مالی و اقتصادی، اتحادیه های کارگری مراجع مالی و اقتصادی دولتی می باشند. از انجاکه این دسته از استفاده کنندگان به اطلاعات حسابداری دسترسی مستقیم ندارند، نهادهای قانونی و انجمن های حرفه ای حسابداری جهت حمایت از منافع آنها ضوابط و مقررات حسابداری مالی را با دقت فراوان وضع می نمایند.

مفاهیم اساسی حسابداری و گزارشگری مالی طبقه بندی مفاهیم اساسی حسابداری: الف) مفروضات حسابداری ب) اصول حسابداری ج) اصول یا میثاق های محدود کننده

الف) مفروضات حسابداری Accounting Assumptions منشا و شالوده اصول حسابداری فرضیات حسابداری اند. هر کدام از فرضیات خود منشا یک یا چند اصل حسابداری می باشد:

تفکیک شخصیت Entity Assumption بر اساس فرض تفکیک شخصیت، برای هر موسسه شخصیتی مستقل از مالک (مالکان) آن و همچنین مستقل از سایر موسسات موجود در جامعه در نظر گرفته می شود. مثال: آقای یگانه یک باب فروشگاه و یک تعمیرگاه دارد. فروشگاه و تعمیرگاه هر یک شخصیت مستقل دارند. اگر آقای یگانه یک باب منزل و یک اتومبیل هم داشته باشد هیچکدام در صورتهای مالی تعمیرگاه یا فروشگاه ثبت نمی شوند. در دفتر فروشگاه فقط اموال فروشگاه ثبت می

فرض تداوم فعالیت Continuity Assumption عملیات موسسه در آینده قابل پیش بینی و تداوم است و قصد انحلال یا توقف فعالیت آن وجود ندارد. این فرض بدان معنی نیست که موسسه دارای عمر نامحدود است، بلکه حاکی از آن است که موسسه برای یک دوره زمانی کافی برای اجرای عملیات، انجام قرار داها و ایفای تعهدات خود، دوام و بقا خواهد داشت. بر اساس این فرض است که مبالغ پرداختی در یک دوره مالی کلا به حساب هزینه منظور نمی شود، بلکه بخشی از این پرداخت ها تحت عناوین مختلف دارایی به سالهای بعد منتقل می شود. طبقه بندی دارایها به جاری و بلند مدت (غیر جاری) بر این فرض مبتنی است. ثبت دارایی ها به بهای تمام شده نیز بر اساس فرض تداوم فعالیت صورت می پذیرد. اگر موسسه در حال فروش باشد، فرض تداوم فعالیت و اصل بهای تمام شده برای تهیه صورتهای مالی مصداق ندارد و اقلام صورتهای مالی به ارزش های جاری (بازار) در صورتهای مالی منعکس می شوند.

فرض دوره مالی Time Period Assumption نتایج واقعی عملیات موسسه را فقط می توان در پایان اجرای عملیات آن و پس از وصول مطالبات، فروش دارایی ها و اجرای تعهدات و پرداخت بدهیها به طور دقیق و قطعی تعیین کرد. اما استفاده کنندگان از اطلاعات مالی نمی توانند برای دریافت اطلاعات تا آن زمان تامل کنند. بنابراین عمر طولانی یک موسسه به دوره های زمانی مساوی کوتاه تر، معمولا یکساله، تقسیم می شود و برای هر دوره گزارشهای مالی جداگانه ای ارائه می گردد. به این دوره های زمانی اصطلاحا "دوره مالی یا حسابداری" می گویند. هر دوره مالی را که برابر یک سال باشد "سال مالی" می گویند. "توجه: انطباق سال مالی با سال تقویمی اجباری و الزامی نیست" بهتر است سال مالی به نحوی انتخاب شود که پایان آن مصادف با دوران پایین ترین سطح فعالیت موسسه طی سال باشد. زیرا در این صورت قسمت حسابدار ی فرصت مناسبی را برای اجرای عملیات حسابداری لازم در پایان سال مالی پیدا می کند.

فرض یا مبنای تعهدی Accural basis /Assumption براساس این فرض تعهدی، درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض تحمیل، بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه نقد مربوطه، شناسایی و ثبت می شوند. مبنای تعهدی در برابر مبنای نقدی است. در مبنای نقدی هر دریافت وجهی توسط شرکت که از ناحیه صاحبان شرکت و یا وام دهندگان نباشد به عنوان درآمدو هر پرداخت وجهی توسط شرکت که به اشخاص غیر صاحبان شرکت یا وام دهندگان صورت پذیرد به عنوان هزینه تلقی می شود.

فرض واحد پول Monetary unit Assumption آثار و نتایج کلیه معاملات و عملیات مالی موسسه باید بر حسب پول، اندازگیری و گزارش شود. از آنجا که پول وسیله مبادله و مقیاس مشترک اندازگیری ارزش در کلیه مبادلات اقتصادی است، در حسابداری نیز معاملات و عملیات مالی و رویدادهای دارای اثر مالی بر حسب واحد پول به عنوان مقیاس مشترک، اندازگیری و گزارش می شود. توجه: اموال مختلف را با مقیاس های مختلف می سنجند، مثلا زمین را بر حسب مترمربع، بنزین را بر حسب لیتر، سیمان را بر حسب کیلو. اما اگر ترازنامه ای تهیه کنیم که در آن هرکدام از اموال فوق با مقیاس های مذکور ارایه شده باشند آیا این ترازنامه قابل استفاده است؟مثلا آیا می توان گفت وضعیت مالی موسسه الف بهتر است یا وضع مالی موسسه ب؟ به دلیل همین محدودیتها است که در حسابداری، واحد پول (مثلا ریال) به عنوان مقیاسی که بین همه معاملات و عملیات مالی مشترک است، مبتای ثبت قرار می گیرد.

(ب) اصول حسابداری Accounting Principles قواعد کلی هستند که کلیه حسابداران به عنوان مبنای اجرای کار در کلیه مراحل اجرای عملیات حسابداری مورد استفاده قرار میدهند و عبارت اند از:

)اصل بهای تمام شده تاریخی Historical Cost Principle به موجب اصل بهای تمام شده تاریخی، تمام رویدادهای مالی به بهای تمام شده در تاریخ وقوع ثبت و در صورت های مالی منعکس می شوندو چنانچه بعدا ارزش پولی آنها افزایش یابد، این افزایش شناسایی و ثبت نمی شود.

به دلایل زیر قیمت جاری برآورد نمی شود: 1) بهای تمام شده در زمان تحصیل دارایی معرف ارزش عادله دارایی است. 2) بهای تمام شده بر معادلات فرضی مبتنی نیست و در نتیجه واقعی و قابل اندازگیری و تایید است. 3) سود و زیان حاصل از واگذاری دارایی باید در تاریخ فروش شناسایی شود و نمی توان بر فرض و پیش بینی مبتنی باشد.

اصل افشا حقایق Disclosure Principle اصل افشا ایجاب می کند که کلیه واقعیتهای با اهمیت مربوط به رویدادهای مالی موسسه به نحو مناسب و کامل افشا شود. براساس این اصل باید تمامی اطلاعاتی که به نحوی می تواند در تصمیم گیری استفاده کنندگان از اطلاعات مالی تاثیر گذار باشد، افشا شود. افشای اطلاعات می تواند در متن صورتهای مالی یا یادداشت های همراه آن صورت پذیرد.

اصل تحقق درآمد Revenue Realization Principle درآمدها بدون توجه به زمان دریافت وجه نقد مربوطه در زمان تحقق شناسایی می شوند.

اصل تطابق هزینه ها با درآمدها Matching Principle براساس اصل تطابق برای اندازگیری سود هر دوره باید هزینه های هر دوره را با درآمدهای همان دوره مقابله نمود.بنابراین هرگاه درآمدی در صورت سود و زیان یک دوره منعکس می گردد باید هزینه هایی که به آن درآمدها مربوط می شوند نیز در همان صورت سود و زیان منعکس گردند.

(ج) میثاق ها یا اصول محدود کننده میثاق های محدود کننده اصول حسابداری را در چارچوب خاصی محدود می سازند. این میثاق ها اثر تعدیل کننده بر حسابداری و گزارشگری مالی دارند:

فزونی منافع بر مخارج: هدف گزارشگری مالی فراهم کردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیری است. اما مخارج تهیه این اطلاعات نباید بر منافع آن فزونی یابد. بعبارت دیگر فراهم کردن اطلاعات حسابداری باید مقرون به صرفه باشد.

اصل اهمیت: می توان نسبت به برخی اقلام کم اهمیت اعمال دقیق حسابداری را انجام نداد. البته این به معنی عدم ثبت نیست. مثلا یک مداد تراش رو میزی که بیشتر از یکسال عمر مفید دارد را به لحاظ نظری باید موقع خرید به عنوان دارایی ثبت نمود و هر ساله مبلغی از آن را مستهلک کرد. اما به موجب اصل اهمیت می توان موقع خرید مدادتراش، کل بهای تمام شده را به عنوان هزینه ثبت نمود.

اصل محافظه کاری: در شرایط ابهام، برآورد به نحوی صورت گیرد که درآمدها یا دارایی ها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهی ها کمتر از واقع ارایه نشود.

خصوصیت صنعت: هر یک از صنایع مختلف چون شرکتها ی پیمانکاری، بیمه، کشاورزی و دامپروری دارای شرایط ویژه مربوط به خود می باشند و به منظور تهیه اطلاعات سودمندتر می توان روشهای حسابداری خاصی برای آنها در نظر گرفت

انواع واحدهای اقتصادی: الف) از نظر نوع مالکیت: (عمومی، تعاونی و خصوصی.) موسساتی که تحت مدیریت دولت هستند عمومی محسوب می شوند. واحدهایی که توسط عده ای از اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور رفع نیازمندیهای مشترک و بهبود وضع اقتصاد اعضا از طریق خودیاری، کمک و همکاری متقابل تشکیل شده اند و در مالکیت اعضا هستند را تعاونی گویند. کلیه واحدهایی که در مالکیت و مدیریت اشخاص حقیقی و حقوقی و خصوصی قرار دارند بخش خصوصی نامیده می شوند.

(ب) از نظر هدف فعالیت: (انتفاعی و غیر انتفاعی) موسساتی که هدف از تشکیل آنها کسب درآمد مادی (سود) نباشد، اعم از آنکه در مقابل کالاها یا خدماتی که ارایه می کنند وجهی دریافت کنند یا نکنند، موسسه غیر انتفاعی می گویند. مثلا: شهرداری ها، هلال احمر، وزارتخانه ها، انجمن های ادبی و علمی و فرهنگی . "موسسه های غیر انتفاعی شیوه خاص حسابداری نیاز دارند تا درآمدها، هزینه ها و بودجه آنها تنظیم گردد. موسساتی که با هدف کسب منافع مادی تشکیل شده اند، اعم از آنکه در مالکیت بخش عمومی باشند یا بخش خصوصی، موسسه انتفاعی محسوب می شوند.

(ج) از نظر نوع فعالیت: (خدماتی، بازرگانی و تولیدی) موسساتی مانند هتل ها، تعمیرگاه ها، درمانگاه ها و آموزشگاه ها که خدماتی را به مشتریان ارایه می کنند، موسسات خدماتی می گویند. موسسات بازرگانی، موسساتی هستند که به خرید و فروش کالا اشتغال دارند، بدون آنکه در کالای مورد مبادله تغییر شکلی دهند. موسسات بازرگانی دو نوعند: بنکداران و خرده فروشان موسساتی که مواد اولیه را تغییر شکل داده و به کالای دیگری تبدیل می کنند موسسات تولیدی نام دارند.  

فصل دوم: تجزیه و تحلیل معاملات و عملیات مالی هدف: آشنایی کلی با معادله اساسی حسابداری و عناصر تشکیل دهنده ان و قواعد کلی بدهکار و بستانکار کردن عناصر معادله اساسی حسابداری:

فرض کنید قصد شروع فعالیتی را دارید. 10,000,000 ریال از وجه نقد مربوط به خودتان را در محل خاصی قرار میدهید. چون فکر می کنید ممکن است کافی نباشد 5000,000 ریال هم از دوستتان قرض می گیرید. پولی که حالا در اختیار دارید عبارت است از 15,000,000 ریال. به این پول دارایی گویند. پس می توان فهمید که دارایی مجموع سرمایه و بدهی است.

دارایی = سرمایه + بدهی معادله فوق همواره در حسابداری برقرار است لذا به آن معادله اساسی حسابداری می گویند.

تعریف اجزای اصلی معادله اساسی حسابداری الف) دارایی اموال، مطالبات و سایر منابع اقتصادی متعلق به یک موسسه که در نتیجه معاملات، عملیات مالی یا سایر رویدادها ایجاد شده و قابل تقویم به پول و دارای منافع آتی است، دارایی نامیده می شود. دارایی ها منابع اقتصادی موسسه هستند که فعالیتهای اقتصادی با استفاده از آنها انجام می گیرد. موسسات بر حسب نوع و حجم فعالیتشان، دارایی های مختلفی دارند که از جمله آنها می توان وجه نقد، مطالبات موسسه از دیگران، موجودی کالا، اوراق بهادار، زمین، ساختمان، وسایل نقلیه و اثاثیه اداری را نام برد.

ب) بدهی ها: تعهداتی که یک موسسه در قبال اشخاص و موسسات دیگر دارد و از معاملات و رویدادهای گذشته ناشی شده است و باید از طریق پرداخت پول، تحویل کالا، انجام دادن خدمت یا انتقال سایر اقلام دارایی تسویه شوند، بدهی نامیده می شود. بدهی ها معمولا از طریق خرید نسیه دارایی ها، اخذ وامها، برقراری مالیات و ایراد خسارت به دیگران ناشی می شود.از جمله اجزای اصلی بدهی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

حساب های پرداختنی: به بدهی هایی که ر اثر خرید نسیه داراییها یا دریافت نسیه خدمات ایجاد شده باشد و در قبال آن سند تجاری تسلیم نشده باشد، حسابهای پرداختنی می گویند. اسناد پرداختنی: بدهی هایی هستند که در قبال آنها اسناد تجاری نظیر سفته، و چک تسلیم طلبکار شده باشد. پیش دریافت: به وجه دریافتی از مشتری قبل از تحویل کالا یا ارایه خدمات گویند. وام پرداختنی: مبالغی را که موسسه از اشخاص دیگر به عنوان وام دریافت می کند و تعهد می نماید که آن را در موعد معین یا به اقساط پرداخت کند، وام پرداختنی می گویند.  

سرمایه پایان دوره این چنین محاسبه می شود: ج) سرمایه حق مالی مالک یا مالکان یک موسسه نسبت به دارایی های آن، سرمایه نامیده می شود. در هر زمان با کسر کردن بدهی های یک موسسه از دارایی های آن، مبلغ سرمایه به دست می آید. "توجه: در شرکتهای سهامی برای نشان دادن حق مالی مالکان یا سهامداران به جای واژه سرمایه از واژه حقوق صاحبان سهام استفاده می شود" سرمایه پایان دوره این چنین محاسبه می شود: برداشت-(زیان دوره جاری) سود دوره جاری+سرمایه گذاری مجدد+سرمایه اول دوره = سرمایه پایان دوره

رویدادهای مالی رویدادهای مالی، رویدادهایی هستند که حداقل بر یکی از عناصر معادله اصلی حسابداری (دارایی، بدهی و سرمایه) تاثیر گذار باشد. در حسابداری تبحر در شناسایی رویداد مالی از سایر رویداد ها از اهمیت ویژهای برخوردار است.

آقای احمدی شرکت "الف" را تاسیس و مبلغ 600 میلیون ریال به عنوان سرمایه اولیه وارد شرکت نمود. (س) وی یک باب ساختمان به طور نقد خریداری کرد. (د) یک دستگاه خودرو به صورت نسیه خریداری کرد. (ب) ساختمان خریداری شده با یک قطعه زمین معاوضه شد. (د-د) یک نفر کارگر جدید با حقوق ماهیانه 2 میلیون ریال استخدام کرد.

مدیر عامل شرکت عوض شد. آقای احمد یک میلیون ریال برای مصارف شخصی برداشت.(س و د) مبلغ 20 میلیون ریال به صورت وام از بانک دریافت کرد. (د و ب) مبلغ 5 میلین ریال به صورت قرض به شرکت ج داد. (د-د) مبلغ 3 میلیون ریال از وجه قرض داده شده به شرکت ج از آن شرکت دریافت شد. (د-د)

تجزیه و تحلیل رویدادهای مالی حال می خواهیم تاثیر رویدادهای مالی را بر عناصر اصلی حسابداری با زبان حسابداری بیان نماییم. " زبان حسابداری یعنی زبان بدهکار و بستانکار" دوباره به معادله اساسی حسابداری نگاهی می اندازیم:

دارایی = سرمایه + بدهی به طور کلی افزایش عناصر سمت راست معادله (دارایی) را با بدهکار و کاهش آن را با بستانکار نشان می دهند. برعکس، افزایش عناصر سمت چپ معادله اساسی را با بستانکار و کاهش آن را با بدهکار نشان می دهند.

آقای احمدی شرکت "الف" را تاسیس و مبلغ 600 میلیون ریال به عنوان سرمایه اولیه وارد شرکت نمود. (س) صندوق (بد) و سرمایه (بس) وی یک باب ساختمان به طور نقد خریداری کرد. (د) ساختمان (بد) و صندوق (بس) یک دستگاه خودرو به صورت نسیه خریداری کرد. (ب) وسیله نقلیه (بد) و بدهی (بس) ساختمان خریداری شده با یک قطعه زمین معاوضه شد. (د-د) زمین (بد) و ساختمان (بس)

مبلغ 20 میلیون ریال به صورت وام از بانک دریافت کرد. (د و ب) صندوق (بد) و بدهی (بس) مبلغ 5 میلیون ریال به صورت قرض به شرکت ج داد. (د-د) صندوق (بس) و حسابهای دریافتنی (بد) مبلغ 3 میلیون ریال از وجه قرض داده شده به شرکت ج از آن شرکت دریافت شد. (د-د) صندوق (بد) و حسابهای دریافتنی (بس)

سه دستگاه خودرو جمعا به مبلغ 240 میلیون ریال خریداری نموده و 200 میلیون آن را نقدا پرداخت کرده است. صندوق (200 میلیون ریال) بس وسایل نقلیه (240 میلیون ریال) بد بدهی ها (40 میلیون ریال) بس مقدار اثاثیه اداری جمعا به مبلغ 40 میلیون ریال خریداری و 15 میلیون ریال آن را نقدا پرداخت نموده است و برای بقیه یک برگ چک 4 ماهه تسلیم فروشنده نموده است. اثاثیه اداری (40 میلیون ریال) بد صندوق (15 میلیون ریال) بس اسناد پرداختنی (25 میلیون ریال) بس

یکی از خودروهای خریداری شده را به مبلغ 80 میلیون ریال فروخت و در قبال آن 25 میلیون ریال وجه نقد و یک برگ چک 55 میلیون ریالی یک ماهه دریافت کرد. صندوق (25 میلیون ریال ) بد وسایل نقلیه (80 میلیون ریال) بس اسناد دریافتنی (55 میلیون ریال) بد آقای احمدی بابت افزایش سرمایه شرکت مبلغ 200 میلیون ریال دیگر هم به صندوق شرکت واریز کرد. صندوق (200 میلیون) بد سرمایه (200 میلیون) بس