فرايند تحليل سلسله مراتبي Analytic Hierarchy Process تصميم‌گيري در مديريت فرايند تحليل سلسله مراتبي Analytic Hierarchy Process

فهرست منابع [1] م. باقريان. تصميم‌گيري حكيمانه رويكردي جديد به الگوسازي در مديريت. مركز آموزش دولتي. 1380 [2] م. اسديان. فن تصميم‌گيري موفق در يك هفته. انتشارات شادرنگ. 1378 [3] م. حاضر. تصميم‌گيري در مديريت. مركز آموزش مديريت دولتي. 1377 [4] ف. نظري زاده. فرايند تجزيه و تحليل سلسله مراتبي. پروژه درس تحقيق در عمليات2. دانشگاه صنعتي مالك اشتر. 1379 [5] ح.قدسي‌پور. فرايند تحليل سلسله مراتبي AHP. مركز نشر دانشگاه صنعتي اميركبير(پلي تكنيك تهران). 1379 [6] ع. آذر،ع. رجب‌زاده. تصميم‌گيري كاربردي(رويكرد M.A.D.M). نشر نگاه دانش. 1381 [7] م. عباس زادگان. تصميم‌گيري در مديريت اجرايي. شركت سهامي انتشار1377

مقدمه تصميم‌سازي يكي از مهمترين مشخصه‌هاي انساني جوهر مديريت ساماندهي امر تصميم‌گيري- تئوريها و مدلها نقاط كانوني مدلهاي تصميم‌گيري‌ : اطلاعات، محيط، فرايند، موضوع و مخاطب فرايندهاي ذهني معمول

تاريخچه ديدگاه كلاسيك مديريت دهه 1950 به بعد سايمون(1960) و داركر(1954) مدلهاي بهينه‌سازي با استفاده از روشهاي رياضي، پس از انقلاب صنعتي دو دهه اخير، توجه محققين، به روشهاي تصميم‌گيري چند معياره يا MCDM Multiple Criteria Decision Making AHP در دهه 70 توسط دانشمندي هندي‌الاصل بنام توماس.ال. ساعتي پيشنهاد شد.

تعاريف، تقسيم‌بندي، رويكرد، حالتها تعاريف و مفاهيم پايه تعاريف، تقسيم‌بندي، رويكرد، حالتها

تعاريف و مفاهيم پايه تصميم قضاوت حل مشكل برنامه‌ريزي كارهاي روزمره به هر حال لازمه موفقيت، تصميم‌گيري آگاهانه، برنامه‌ريزي و حل مشكل

انواع تقسيم‌بندي‌ تصميم‌گيري برنامه ريزي شده و برنامه‌ريزي نشده تصميم‌گيري فردي و تصميم‌گيري سازماني تصميمات شخصي در برابر تصميم‌گيري تشكيلاتي تصميم‌گيري مقطعي در برابر تصميمات استراتژيك تصميمات تحقيقي در برابر تصميمات ناشي از موقعيتها بحراني تصميمات فرصت طلبانه در برابر تصميمات مشكل حل‌كن

رويكردهاي تصميم‌گيري متمركز يا غير متمركز فردي يا گروهي متمركز عدم درگير شدن مديران طراز اول در جزئيات فرصت ارزيابي مطالعات آماري و آمادگي حل مشكل بهبود قدرت تصميم‌گيري به مديران داخلي فردي يا گروهي فردي گروهي فرصت گردآوري داده‌هاي اطلاعاتي را گرد‌آوري و آزمودن راههاي مختلف و جديد معمولا گروه بهتر از فرد تصميم ‌مي‌گيرد تصميمات اخذ شده گروهي، بهتر جامه عمل به خود مي‌پوشانند.

انواع حالتهاي تصميم‌گيري فضاي تصميم‌سازي‌ به صورت پيوسته يا گسسته تك‌معياره يا چند‌معياره معيارها - كمي، كيفي و يا تلفيقي از هر دو

انواع حالتهاي تصميم‌گيري فضاي گسسته و حالت تك‌معياره و معيار كمي فضاي گسسته و حالت تك‌معياره و معيار كيفي فضاي گسسته و حالت چند‌معياره مشكلات: فقدان استاندارد براي اندازه‌گيري معيارهاي كيفي فقدان واحد براي تبديل معيارها(اعم از كمي و كيفي) به يكديگر

تصميم‌گيري چند معياره اجبار به تصميم‌گيري چند معياره روشهاي تصميم‌گيري چند معياره : مدلهاي تصميم‌گيري چند هدفه ( MODM) Multiple Objective Decision Making مدلهاي تصميم‌گيري چند شاخصه (MADM) Multiple Attribute Decision Making

تصميم‌گيري چند شاخصه (MADM) گزينه‌ها شاخص‌هاي چندگانه واحدهاي بي‌مقياس وزن شاخص‌ها

مقايسه MADM و MODM MODM MADM معيارها اهداف شاخص‌ها ضمني و ضعيف بيان شده‌اند صريح بيان شده‌اند ضمني بيان شده‌اند محدوديت‌ها كاملا مشخص غير مشخص (در داخل معيارها گنجانده شده‌اند) گزينه‌ها تعداد نامحدود (در نتيجه يك فرايند معلوم مي‌شوند) تعداد محدود، مشخص تعامل با تصميم‌گيرنده زياد كم نحوه استفاده طراحي در انتخاب و ارزيابي

انواع روشهاي مدل MADM

فرايند تحليل سلسله مراتبي Analytical Hierarchy Proccess

فرايند تحليل سلسله مراتبي يكي از كارآمدترين تكنيكهاي تصميم‌گيري بر اساس مقايسات زوجي بنا شده ماهيت ساده و در عين حال جامعي

خصوصيات يك سيستم پشتيباني تصميم‌گيري چند معياره مناسب امكان فرموله كردن مساله و تجديد نظر در آن را بدهد، گزينه‌هاي مختلف را در نظر بگيرد، معيارهاي مختلف را (كه عموما در تضاد نيز هستند) در تصميم‌گيري درنظر بگيرد، معيارهاي كمي و كيفي را در تصميم‌گيري دخالت دهد، نظرات افراد مختلف را در مورد گزينه‌ها و معيارها لحاظ كند، امكان تلفيق قضاوت‌ها براي محاسبة نرخ نهايي را بدهد، بر مبناي يك تئوري قوي استوار باشد

خصوصيات فرايند تحليل سلسله مراتبي امكان فرموله كردن مساله را بصورت سلسله مراتبي، فراهم مي‌كند. امكان در نظر گرفتن معيارهاي مختلف كمي و كيفي را در مساله دارد. گزينه‌هاي مختلف را در تصميم‌گيري دخالت مي‌دهد. امكان تحليل حساسيت روي معيارها و زير معيارها را دارد. بر مبناي مقايسات زوجي بنا شده‌است كه قضاوت و محاسبات را ساده مي‌كند. ميزان سازگاري و ناسازگاري تصميم را نشان مي‌‌دهد(از مزاياي ممتاز اين تكنيك) از يك مبناي تئوريك قوي برخودار است و بر اساس اصول بديهي (axioms) بنا نهاده شده‌است.

اصول فرايند تحليل سلسله مراتبي اصل 1 : شرط معكوسي - اگر ترجيح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد، ترجيح عنصر B بر عنصر A، برابر 1/n خواهد بود. اصل 2 : اصل همگني - عناصر A و B، بايد همگن و قابل مقايسه باشند.(ترجيح نمي‌تواند صفر يا بي‌نهايت باشد) اصل 3 : وابستگي- هر عنصر مي‌تواند به عنصر سطح بالاتر خود وابسته باشد و اين وابستگي مي‌تواند تا بالاترين سطح ادامه داشته باشد. اصل 4 : انتظارات- هرگاه تغييري در ساختمان سلسله مراتبي رخ دهد پروسة ارزيابي بايد مجددا انجام شود.

فرايند تحليل سلسله مراتبي مراحل انجام فرايند

ساختن سلسله مراتب سلسله مراتبي يك نمايش گرافيكي از مسئله پيچيده واقعي مي‌باشد در راس سلسله مراتبي هدف كلي مسئله و در سطوح بعدي معيارها و گزينه‌ها قراردارند داير و فورمن بيان مي‌كنند : هدف – معيارها – زير معيارها – گزينه‌ها هدف – معيارها – عوامل – گزينه‌ها هدف - .... سلسله مراتب ساختاري سلسله مراتبي وظيفه‌اي

ساختن سلسله مراتب سلسله مراتبي ممكن است ناقص يا كامل باشد.

توصيه‌هاي كلي در ايجاد سلسله مراتبي مشخص كردن هدف و اينكه سئوال چيست تعيين هدفهاي جزيي مشخص نمودن معيارهاي اهداف جزيي تعيين زيرمعيارهاي هر معيار تعيين عوامل و زير عوامل تعيين گزينه‌ها و خروجي‌ها در برخي مواقع بهتر است دو سلسله مراتبي ساخته شود. يكي براي سود و ديگري براي هزينه براي تصميم‌گيري‌هاي دو حالتي مي‌توان گزينه‌ها را انجام و عدم انجام در نظر گرفت.

فرايند تحليل سلسله مراتبي يك مثال – انتخاب يك اتومبيل

سلسله مراتب انتخاب بهترين ماشين سطح اول در سلسله مراتبي هدف را نشان مي‌دهد سطوح مياني سلسله مراتبي(در اين مثال يك سطح وجود دارد) شامل معيارها ميشوند سطح آخر گزينه‌ها (در اينجا اتومبيل‌هاي AوBوC)

Very Strongly Preferred محاسبه وزن ماتريس مقايسات زوجي وزن نسبي وزن نهايي ترجيحات (قضاوت شفاهي) مقدار عددي كاملا مرجح يا كاملا مهم و يا كاملا مطلوبتر Extremely 9 ترجيح يا اهميت يا مطلوبيت خيلي قوي Very Strongly Preferred 7 ترجيح يا اهميت يا مطلوبيت قوي Strongly Preferred 5 كمي مرجح يا كمي مهمتر يا كمي مطلوبتر Moderately preferred 3 ترجيح يا اهميت يا مطلوبيت يكسان Equally preferred 1 ترجيحات بين فواصل فوق 8 و 6 و 4 و 2

محاسبه وزن ابتدا اتومبيل‌ها از نظر قيمت، مصرف راحتي و مدل بطور جداگانه مقايسه شده و وزن هر كدام نسبت به اين معيارها مشخص مي‌گردد.(وزن‌هاي نسبي) وزن معيارها نيز نسبت به هدف تعيين شده و با تركيب آنها وزن نهايي اتومبيل‌ها مشخص مي‌گردد

روشهاي محاسبه وزن روش حداقل مربعات روش حداقل مربعات لگاريتمي Least Squares Method روش حداقل مربعات لگاريتمي Logarithmic Least Squares Method روش بردار ويژه Eigenvector Method روشهاي تقريبي (مجموع سطري، مجموع ستوني، ميانگين حسابي، ميانگين هندسي) Approximation Methods

مقايسات زوجي (براي مثال ما) مقايسه ماشينها از نظر راحتي – محاسبه وزن نسبي اتومبيل‌ها در زمينه راحتي مقايسات زوجي (براي مثال ما) اتومبيل C اتومبيل B اتومبيل A راحتي 8 2 1 6 2/1 6/1 8/1 قدم اول: جمع مقادير هر ستون : اتومبيل C اتومبيل B اتومبيل A راحتي 8 2 1 6 2/1 6/1 8/1 15 6/19 8/13 جمع هر ستون

مقايسه ماشينها از نظر راحتي – محاسبه وزن نسبي اتومبيل‌ها در زمينه راحتي قدم دوم : هر عنصر در ماتريس مقايسات زوجي را به جمع ستون خودش تقسيم كرده تا ماتريس مقايسه زوجي نرماليزه شود اتومبيل C اتومبيل B اتومبيل A راحتي 15/8 19/12 13/8 15/6 19/6 13/4 15/1 19/1 13/1 قدم سوم : مقدار متوسط (ميانگين) عناصر در هر سطر از ماتريس نرماليزه شده را محاسبه مي‌كنيم. اين مقدار متوسط يك تخمين از وزن‌هاي مورد نظر است مي‌بينيم كه در زمينه راحتي اتومبيل A (با ارجحيت 0.593)، برترين اتومبيل، اتومبيل B(با ارجحيت 0.341)، دومين و به دنبال آن اتومبيل C( با ارجحيت 0.066 )، قرار دارد

محاسبه ساير وزن‌هاي نسبي ماتريسهاي مقايسات زوجي

ماتريس 3 در 4 وزنهاي اتومبيل‌ها در هر معيار

وزن معيارها نسبت به هدف ماتريس مقايسه زوجي وزن نسبي معيارها نسبت به هدف (ماتريس 4 در 1)

محاسبه وزن نهايي با ضرب نمودن ماتريس وزنهاي اتومبيل‌ها در خصوص هر معيار(ماتريس 3 در چهار) و ماتريس اخير وزن معيارها در خصوص هدف (ماتريس 4 در 1 بالا) ، ماتريس 3 در 1 كه حاوي جواب مسئله مي‌باشد و اولويت‌هاي ما را نشان مي‌دهد، به شكل زير بدست مي‌آيد: چنانچه ملاحظه مي‌فرماييد، اتومبيل A، بهترين اتومبيل مي‌باشد.

سازگاري سيستم قضاوت سازگار : اگر A دو برابر B و B سه برابر C اهميت داشته باشد، چنانچه A شش برابر C اهميت داشته باشد، اين قضاوت را سازگار مي‌‌گوييم. در ماتريسهاي سازگار ستونهاي ماتريس تركيب خطي از يكديگرند بردار وزن در هر ماتريس سازگار از نرماليزه كردن عناصر هر ستون به دست مي‌آيد در عمل اينگونه نيست كه تصميمات و قضاوتهاي انسان همواره سازگار باشد فرايند تحليل سلسله مراتبي مي‌تواند سازگاري هر ماتريس (تصميم) را اندازه‌گيري و كنترل كند

سازگاري سيستم محدوده قابل قبول ناسازگاري در هر سيستم به تصميم‌گيرنده بستگي دارد اما در حالت كلي پروفسور ساعتي پيشنهاد مي‌كند اگر ناسازگاري تصميم بيشتر از 0.1 باشد، بهتر است تصميم‌گيرنده در قضاوتهاي خود تجديد‌نظر كند. علاوه بر محاسبه وزن در ماتريسهاي ناسازگار، محاسبه مقدار ناسازگاري نيز از اهميت بالايي برخوردار است نرخ ناسازگاري از طريق محاسبه مقادير ويژه ماتريس مقايسات زوجي انجام مي‌گردد نكته - چنانچه وابستگي دوطرفه باشد ديگر يك سلسله مراتبي نداريم و بجاي آن : يك شبكه (Network ) يا سيستم غير خطي ( Nonlinear System) يا سيستم با بازخورد ( Systems with Feedback) داريم.

فرايند تحليل سلسله مراتبي تصميم‌گيري گروهي

چرا تصميم‌گيري گروهي تصميم‌گيري در سازمان‌ها و ادارات عموما مشكل و پيچيده است. تقليل خطاي تصميم‌گيري بهبود و سرعت كارها يكي از ابزار‌هاي پشتيباني تصميم‌گيري گروهي فرايند تحليل سلسله مراتبي است Group Decision Support System (GDSS)

نكات تصميم‌گيري گروهي تشكيل گروه‌هاي تصميم‌ساز انجام فرايند تصميم‌گيري ساخت سلسله مراتبي انجام مقايسات زوجي قضاوت با اتفاق آراء قضاوت‌هاي شخصي مسايل خاص نابرابري قدرت افراد مخفي كردن يا تحريف كردن ترجيحات

فرايند تحليل سلسله مراتبي ملاحظات، جمع‌بندي و منابع

ملاحظات و مشخصات روش AHP احتياط! : ساختار شبكه يا بازخورد متقابل استفاده AHPاز روشهايي نظير تفكر گروهي، طوفان فكري و ... در تجزيه و تحليل ساختار مسئله AHP، از مقياس نسبي استفاده مي‌نمايد و در اين روش از ناسازگاري قضاوتها جلوگيري مي‌شود. AHP، را ميتوان بصورت تركيبي با برنامه‌ريزي خطي مورد استفاده قرارداد.

جمع‌بندي پشتوانه رياضي و منطقي قوي بسيار ساده و كاربردي تصميم‌گيري در محيط‌هاي پيچيده و فازي(Fuzzy ) پشتوانه رياضي و منطقي قوي بسيار ساده و كاربردي رعايت شرايط بكارگيري بسيار مهم است. معيارها مي‌توانند كمي، كيفي، نادقيق و مبهم باشند. بسياري از مقايسه‌ها نه بر اساس اطلاعات دقيق بلكه بر اساس درك و احساس تصميم‌گيرنده تعيين مي‌شود ارزيابي سازگاري كارايي دو برابر با بكارگيري منطق فازي