Matična ploča Motherboard – matična ploča Mainboard – osnovna ploča Glavna štampana ploča računara. Nazivi u upotrebi: Motherboard – matična ploča Mainboard – osnovna ploča Planeboard – ravna ploča

Smeštaj komponenti koje se nalaze u računaru Osnovne funkcije: Osnovne funkcionalne: Smeštaj komponenti koje se nalaze u računaru Omogućava njihovo električno i logičko povezivanje Priključenje komponenti koje nisu u računaru BIOS CMOS Baterija Čipovi Magistrale Interni priključci Eksterni priključci

BIOS -Basic Input Output System Inicira učitavanje operativnog sistema Omogućava da operativni sistem i korisnički programi komuniciraju sa komponentama računara BIOS program pokreće tzv. power-on self-test (POST), program za samotestiranje(skup dijagnostičkih programa). Za vrijeme 'podizanja' računara (booting) BIOS izvodi puno programskih zahvata kako bi pripremio računar za rad.

Za vrijeme 'podizanja' računara BIOS izvodi sljedeće operacije prvo utvrđuje radi li ispravno video kartica. provjerava radi li se o uključenju računala ili o ponovnom startovanju (reboot) računara. U slučaju reboot-a preskaču se mnoga provjeravanja. Ako se radi o uključivanju računara, BIOS provjerava RAM izvodeći čitaj/piši test na svakoj memorijskoj adresi. Provjerava komunikaciju s tastaturom i mišem. Zatim traži PCI sabirnicu, pa ako postoji, provjerava sve PCI kartice. Ako BIOS nađe neku pogrešku za vrijeme POST-a, onda ispisuje tekst o pogreški ili javlja nizom zvučnih upozorenja. BIOS prikazuje neke detalje o sistemu i to obično uključuje informaciju o: Procesoru, Disketi, tvrdom disku i o CD/DVD uređaju , Memoriji, sistemskom datumu, video prikazu

Savremena elektronska tehnologija omogućila je izradu integrisanih komponenti sa velikim brojem elektronskih elemenata. Ovakva integrisana komponenta je poznata pod imenom čip. Ova tehnologija omogućava da se cio procesor izradi u vidu čipa koji se zove MIKROPROCESOR.

Mikroprocesor

Procesor definiše tip računara. Procesor sa donje strane poseduje pinove (tanke žičice) koji služe za vezu sa matičnom pločom a na matičnoj ploči se nalazi priključak za procesor u koji se procesor utakne. Različiti modeli procesora poseduju različite rasporede pinova. Matične ploče se izrađuju namjenski za određeni model procesora, pa prema tome i priključak za procesor na matičnoj ploči mora da odgovara rasporedu pinova tog procesora.

CPU - Central Processing Unit Centralna procesorska jedinica Centralna: zato što je centralno mjesto za obradu podataka Procesorska: zato što obrađuje (procesuira) podatke Jedinica: zato što je to jedan čip (jedinica) koji sadrži veliki broj tranzistora Uređaj u računaru u kojem se izvršavaju instrukcije programa i izvode različite operacije nad podacima zove se PROCESOR. Ime je dobio po tome što se u ovom uređaju odvija proces obrade podataka.

OPERATIVNA MEMORIJA PROCESOR ULAZ IZLAZ Procesor je osnovni element svakog računara. Izvršava instrukcije sadržane u programima Instrukcije i podaci se redom učitavaju iz operativne memorije

U operativnoj memoriji se nalazi program koji se neposredno izvršava i podaci koji se neposredno koriste tokom izvršavanja programa. Kada računar izvršava program, tada se iz memorije donose jedna po jedna instrukcija u mikroprocesor i izvršava. Rezultati se iz mikroprocesora vraćaju u memoriju. Operacija uzimanja podataka iz memorije je poznata kao čitanje memorije, a operacija slanja podataka u memoriju kao upis u memoriju. Komunikacija mikroprocesora sa drugim uređajima ostvaruje se posebnim kanalom veza koji zovemo magistralom (bus).

Magistralom se prenose tri vrste informacija: Prenos podataka Prenos adrese Prenos upravljačkih i kontrolnih signala

Prenos podataka Prenos podataka se vrši iz mikroprocesora i u mikroprocesor. Na ovaj način se obezbjeđuje komunikacija mikroprocesora sa operativnom i spoljnom memorijom, kao i sa ulaznim i izlaznim uređajima. Ova dvosmjerna magistrala zove se magistrala podataka (data bus).

Prenos adrese Prenos adrese iz mikroprocesora i operativnu memoriju ili neki drugi uređaj. Broj bita u adresi određuje broj mogućih adresa, koje čine adresni prostor. Kanal kojim se prenosi adresa iz mikroprocesora u memoriju zove se adresna magistrala (address bus). To je jednosmjerni kanal od mikroprocesora do memorije ili drugog uređaja koji se pronalazi uz pomoć adrese.

Ovaj kanal se zove kontrolna magistrala (control bus) Prenos upravljačkih i kontrolnih signala od mikroprocesora ka uređajima i obrnuto. Broj ovakvih signala može biti različit, od jednog do drugog mikroprocesora i ovo se izražava kao posebna karakteristika mikroprocesora. Ovaj kanal se zove kontrolna magistrala (control bus) ROM RAM PROCESOR MAGISTRALA SLOTOVI

Da bi se izvršila neka instrukcija potrebno je pet taktova: Najvažnije karakteristike mikroprocesora jeste njegova brzina. Brzina procesora se definiše generator takta i iskazuje se u [MHz] megahercima ili [GHz] gigahercima (tj. Mjeri se u flopovima. Jedan flop znači jednu matematičku operaciju u sekundi.) Da bi se izvršila neka instrukcija potrebno je pet taktova: jedan da se učita instrukcija jedan da se dekodira jedan da se učita podatak jedan da se izvrši instrukcija jedan da se upiše razultat Brzina mikroprocesora se izražava u milionima instrukcija u sekundi. Na brzinu utiče i interni keš tj. lokalna memorija mikroprocesora. Smisao ove memorije jeste da se premosti veliki jaz između brzine mikroprocesora i operativne memorije.

Cash/keš memorija procesora Služi za brzi pristup podacima koje procesor često koristi Primarna (L1) – uvijek ugrađena u procesor Sekundarna (L2) – bila na matičnoj ploči do pojave Pentium II Tercijalna (L3) Kod procesora Itanium postoji i L4

Osnovne karakteristike medija i uređaja za pohranu podataka: Kapacitet (capacity) - količina podataka koja se može snimiti. Mjeri se megabajtima (MB) Vrijeme pristupa (access time) - vrijeme potrebno da upravljačka jedinica pristupi do memorisanog podatka na mediju. Mjeri se u milisekundama (ms). Brzina prenosa (transfer rate) - količina podataka koja se u jednoj sekundi može prenijeti s medija u glavnu memoriju i obrnuto. Mjeri se megabajtima u sekundi (MB/s)

Da bi računar mogao da rješava neke zadatak, moramo mu saopštiti odgovarajuće programe i podatke. Rad računara se sastoji u automatskom prelasku s jedne operaciju na drugu, sve dok se ne izvrše sve operacije predviđene programom. Uređaj u kome se čuvaju programi i podaci zove se MEMORIJA. Često se kaže da je to operativna ili unutrašnja memorija računara.

Memorija

Prema vrsti, postoje dva osnovna tipa: ROM (Read Only Memory) Sadržaj ove memorije procesor može samo da ‘čita’ Čuva podatke i kada je računar isključen. RAM (Random Access Memory) Memorija sa direktnim pristupom- operativna memorija Procesoru omogućeno i čitanje i upis podataka Svoju funkciju vrši samo kada je računar uključen tj. svi podaci se brišu kad se isključi računar.

ROM (Read Only Memory) Memorija za čitanje, tj. memorija u koju se podaci mogu upisivati samo jedanput i čitati onoliko puta koliko želimo služi za smještanje podataka koji su uvijek jednaki i nepromijenjeni malog je kapaciteta (npr. 128kB) podatke upisuje proizvođač računara

RAM (Random Access Memory) upisno-ispisna memorija, tj. memorija u koju se podaci mogu upisivati i iz nje čitati onoliko puta koliko želimo U RAM memoriji se nalaze programi koji se neposredno izvršavaju, kao i podaci nad kojima se vrši obrada. kapacitet se najčešće kreće u granicama od 64 do 512MB vrijeme pristupa memoriji 5-10s

Može biti DIPP (Dual Inline Pin Package) SIPP (Single Inline Pin Package) SIMM (Single Inline Memory Module)

Prema funkciji može biti: Main (glavna) Cash Video -VRAM (Video RAM) Buffer

Main (glavna) - Memorija sa kojom je procesor u stalnoj komunikaciji Main (glavna) - Memorija sa kojom je procesor u stalnoj komunikaciji. Prema načinu rada postoje: dinamička i statička Cash - Nalazi se u/uz procesor i povezana je sa njim direktnom i brzom komunikacijom Video - Koristi se za generisanje video prikaza. Procesor šalje podatke, video kartica ih interpretira i prosljeđuje monitoru. Ima dva dodatna ulaza: prema glavnoj memoriji i monitoru, što značajno povećava brzinu rada Buffer - Međumemorija za privremeni smještaj podataka dok se proces ne završi. Resterećuje glavnu memoriju i oslobađa procesor

Osnovne karakteristike memorija: Vrsta (tip) memorije Radni takt (MHz) Brzina pristupa (ns) Kapacitet (MB ili GB ili TB) - kapacitet memorije zavisi o količini memorijskog prostora koju može adresirati procesor ugrađen u računar.

Kapacitet memorije Za predstavljanje standardnih znakova: slova, brojeva i specijalnih znakova u kompjuteru služe tzv. BROJNI SISTEMI ili KODOVI.

ASCII cod Za predstavljanje binarnih znakova 0 i 1 u standardne znakove koriste se različiti sistemi a najpoznatiji su ASCII cod (aski kod) (American Standard Code for Information Interchange – Američki standardni kod za izmjenu informacija.) ASCII cod sadrži 128 standardnih i 128 grafičkih znakova ukupni 256. Np. U ASCII kodu A=0 1 0 0 0 0 0 1 B=0 1 0 0 0 0 1 0 C=0 1 0 0 0 0 1 1

BIT i BAJT Najmanja jedinica memorije je BIT i u njoj imamo jedan binarni znak 0 ili 1. Niz od 8 bita (binary digit) zove se BAJT (byte) . 1 BAJT = 8 BIT-a Kapacitet memorije izražavamo u broju bajtova. Kapacitet memorije na PC računarima može 640 KB, 1 MB, 4 MB, 8 MB, 16 MB, 32MB, 64 MB, 128 MB, 256 MB, 1GB …

Mjere kapaciteta kilobajt (KB) hiljadu 103 megabajt (MB) milion 106 gigabajt (GB) bilion 109 terabajt (TB) trilion 1012

Mašinski jezik je kod koji se koristi za predstavljanje programskih instrukcija.

HDD (Hard Disk Drive) prvi HDD je napravio IBM i bio je kapaciteta 5MB prvi PC HDD je bio kapaciteta 10MB po ceni od preko 100$ po MB, dok današnji HDD su kapaciteta preko 100GB po ceni od 1 centa po MB savremeni hard-diskovi su kapaciteta od 160GB do 1000GB 80GB, 120GB 160GB, 200GB, 250GB, 320GB, 500GB, 640GB, 1000GB

Način rada – magnetne glave Magnetne glave lebde iznad ploča na vazdušnom jastuku dok se ploče okreću konstantnom brzinom od 7200 obrtaja u minuti (rpm) i tako upisuju i čitaju podatke. Zbog svoje osjetljivosti na spoljašnje uslove disk je zatvoren u metalno kućište.  magnetna glava čita i zapisuje podatke razmak glave od ploče je mikroskopska, cca 25 nm (ljudska kosa ≈ 100 000 nm) zrnce prašine magnetni disk razmak između glave i ploče ljudska kosa

Logička organizacija snimljenih podataka Sektor Trag Cilindar

Tragovi koncentrične kružnice (>10 000) podijeljene u sektore (>1 000) Sektori najmanje adresibilne jedinice (512 byte-a) prije: jednak broj sektora u svim tragovima danas: različit broj Cilindar tragovi koji se nalaze tačno jedan ispod drugog na različitim pločama čini cilindar.

Postoji mogućnost da na disku bude više sektora nego raspoloživih adresa Klaster(cluster) – najmanji adresibilni prostor sastavljen od više susjednih sektora iste staze Veličine klastera su 2048, 4096,8192, 16384 i 32768 B zavisno od veličine diska (broj sektora po klasteru (4:64))

Povezivanje hard diska

FAT (File Allocation Table)– tabela sa raspoloživim adresama Svaki operativni sistem ima definisan maxsimalan broj adresa kojima može pristupiti FAT (File Allocation Table)– tabela sa raspoloživim adresama FAT16 – do 216 adresa=65.536 (DOS do Win95) FAT32 – do 232 adresa=4.294.967.296 (Win98 i noviji) NTFS (New Technology File System) - Razvijen za Windows NT, 2000, XP, Vista, Win 7. Sistem ima sposobnost samooporavljanja. Ima mogućnost šifrovanja naziva datoteka i foldera

Da bi se omogućilo čuvanje velikih količina podataka i programa uvodi se posebna memorija koja se zove SPOLJNA MEMORIJA.

Eksterni HDD Osim diskova koji se nalaze u kućištu računara postoje i eksterni diskovi koji se priključuju na USB port.

Flopy disk (FDD) Unutar flopy diskete  nalazi se kružni dio metalne plastike na koji se zapisuju i čitaju podaci pomoću flopy uređaja. Kod flopy diskete podaci se zapisuju u stazama i sektorima. Unutar FDD-a se nalaze glave za čitanje i pisanje podataka, te druga malo veća pomoću koje se brišu podaci, takođe postoji i motor koji miče te glave. za disketne jedinice rezervisana su slova A: i B:.

3,5” diskete – 1,4 MB 5,25” diskete – 1,2 MB ZIP – diskete 100, 250, 750 MB JAZ – kasete 1 i 2 GB

CD (compact disk),DVD (digital video device) logička organizacija podataka u vidu spirala jeftina proizvodnja Upis podataka: laserski snop se usmjerava na površinu diska sloj za snimanje se zagrijava i mijenja hemijsku strukturu stvaraju se udubljenja, jame, rupe (pit) CD DVD

Čitanje podataka: laserski snop, slabijeg intenziteta nego kod upisa, usmjerava se na površinu diska od koje se reflektira kada naiđe na neko udubljenje reflektira se daleko slabijim intenzitetom nego s okolnih površina. različiti intenzitet reflektiranog snopa interpretira se kao logička nula i jedinica

fizički iste veličine i debljine kao i CD kapacitet – 4.7 GB CD (Compact Disk) CD-ROM (Read-Only Memory) CD-R (Recordable) - sloj za upis podataka trajno mijenja hemijsku strukturu i fizikalna svojstva CD-RW (Re-Writable) -sloj za upis podataka – ima dva stanja (kristalno i amorfno) što mogućuje ponovno upisivanje podataka podaci samo s jedne strane kapacitet - 650MB (74 min), 700MB (80 min) brzina prenosa podataka > 40X (1X=150 KB/s) DVD (Digital Video device/Versatile Disk) DVD-ROM (Read-Only Memory) DVD-R (Recordable) DVD-RW (Re-Writable) pojavio se 1997. godine fizički iste veličine i debljine kao i CD kapacitet – 4.7 GB