PRESENTATION OF MONTENEGRO Negotiating Team for the Accession of Montenegro to the European Union Working Group for Chapter 12 – Food safety, veterinary and phytosanitary policy Bilateral screening: Chapter 12 PRESENTATION OF MONTENEGRO Brussels, 28. 01. 2013

Working Group for Chapter 12 Opšti higijenski zahtjevi za hranu Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary policy Working Group for Chapter 12 Opšti higijenski zahtjevi za hranu Bilateral screening: Chapter 12 Presentation of Montenegro Ljiljana Milovanović Brussels, 30.01.2013 M O N T E N E G R O Negotiating Team for the Accession of Montenegro to the European Union

Opšta struktura pravne osnove Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Opšta struktura pravne osnove Zakon o bezbjednosti hrane (Sl.list CG br.14/07); Zakon o veterinarstvu (Sl.list CG br.30/12); Pravilnik o higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog ili biljnog porijekla (Sl list CG 14/09); Pravilnik o posebnim higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog porijekla (Sl list CG 14/09); Pravilnik o načinu vršenja veterinarsko sanitarnog pregleda i kontrlole životinja prije klanja i proizvoda životinjskog porijekla (Sl.list SFRJ br.68/89); Pravilnik o mikrobioloskim kriterijumima (Sl.list CG br.53/12); Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja registra objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla (Sl.list CG br.23/2012); Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja registra i postupku upisa u registar odobrenih objekata (Sl.list CG br.43/09).  

Obaveze subjekata u poslovanju hranom i hranom za životinje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Obaveze subjekata u poslovanju hranom i hranom za životinje Zakon o bezbjednosti hrane propisuje opšte obaveze subjekata u poslovanju s hranom i to :  Odgovornost za bezbjednost hrane: Subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje dužan je da obezbijedi da u svim fazama proizvodnje i prometa u okviru djelatnosti koju obavlja budu ispunjeni zahtjevi utvrđeni ovim zakonom i propisima donijetim na osnovu ovog zakona. Subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje odgovoran je za bezbjednost hrane ili hrane za životinje u svim fazama proizvodnje i prometa.  Odgovornost za sledljivost hrane i hrane za životinje, sirovina, supstanci i materijala koji se ugrađuju u hranu i hranu za životinje; Odgovornost za povlačenje nebezbjedne hrane. HACCP  

Opšti higijenski zahtjevi za hranu ili hranu za životinje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Opšti higijenski zahtjevi za hranu ili hranu za životinje Zakon o bezbjednosti hrane propisuje da je subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje koji obavlja djelatnost primarne proizvodnje i pridruženih operacija: (transporta, skladištenja i rukovanja primarnim proizvodima, transporta živih životinja koje se koriste za proizvodnju hrane; transporta primarnih proizvoda biljnog porijekla, ribe i lovne divljači) Dužan da ispunjava opšte higijenske zahtjeve u skladu sa Pravilnikom o higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog ili biljnog porijekla (Sl list RCG 14/09)--- ANEX I Reg. 852/2004,

Opšti higijenski zahtjevi u primarnoj proizvodnji hrane Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Opšti higijenski zahtjevi u primarnoj proizvodnji hrane Pravilnikom o higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog ili biljnog porijekla (član 6-8) ANEX I Reg. 852/2004 definisani su higijenski zahtjevi u primarnoj proizvodnji hrane životinjskog ili biljnog porijekla sa pratećim djelatnostima i to: zaštita primarnih proizvoda od kontaminacije (vazduh, voda, zemljište itd); zaštita zdravlja i dobrobiti životinja, zaštita zdravlja bilja; održavanje životinja, objekata i opreme čistim i po potrebi dezinfekcija; upotreba vode za piće ili čiste vode; obuka osoblja; kontrola štetočina; rukovanje sa otpadom u skladu sa posebnim propisom; upotreba ljekova i dodataka hrani u skladu sa posebnim propisom; vođenje zapisa i evidencija. vodiči i priručnici good practices  

Opšti higijenski zahtjevi u proizvodnji i prometu Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Opšti higijenski zahtjevi u proizvodnji i prometu Zakon o bezbjednosti hrane propisuje da subjekat koji obavlja djelatnost proizvodnje i prometa hrane poslije primarne proizvodnje je obavezan da obezbijedi, u svim fazama proizvodnje i prometa hrane ispunjavanje opštih higijenskih zahtjeva u skladu sa Pravilnikom o higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog ili biljnog porijekla ANEX II Reg. 852/2004. kao i sve posebne higijenskie zahtjeve koji su propisani Pravilnikom o posebnim higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog porijekla Reg 853/2004.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Opšti higijenski zahtjevi u proizvodnji i prometu nakon primarne proizvodnje Pravilnikom o higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog ili biljnog porijekla (član 9-38) ANEX II Reg. 852/2004 propisani su opšti higijenski zahtjevi u svim fazama proizvodnje i prometa hrane koji se odnose na: Objekat (lokacija, krug objekta, prilazne puteve, raspored prostorija, sanitarne prostorije, ventilaciju, osvjetljenje i dr) Prostorije za proizvodnju i promet hrane (unutrašnje uređenje); Opremu; Transport; Snabdijevanje vodom i odvod otpadnih voda; Ličnu higijenu i obuku zaposlenog osoblja; Termičku obradu proizvoda; Hranu životinjskog porijekla (proizvodi, sirovine i sastojci); Pakovanja i ambalažiranja; Otpad od hrane životinjskog porijekla  

mikrobioloških kriterijuma; Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Zakon o bezbjednosti hrane propisuje i da je subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje dužan da pored opštih higijenskih zahtjeva obezbijedi ispunjavanje zahtjeva u pogledu: mikrobioloških kriterijuma; usaglašenosti temperaturnih režima sa zahtjevima u pojedinim fazama proizvodnje i prometa; održavanja lanca rashlađivanja; uzorkovanja i ispitivanja.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Sledljivost Zakon o bezbjednosti hrane propisuje i da je subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje dužan da obezbijedi sledljivost hrane i hrane za životinje, sirovina, materija i supstanci koje se ugrađuju u hranu i hranu za životinje i životinja koje služe za proizvodnju hrane u svim fazama proizvodnje i prometa. Subjekat mora da ima uspostavljen sistem i utvrđene postupke koji obezbjeđuju identifikaciju subjekata u poslovanju s hranom ili hranom za životinje koji ga snabdijevaju i koje on snabdijeva sirovinama, materijama i supstancama koje se ugrađuju u hranu ili hranu za životinje, životinjama koje služe za proizvodnju hrane i gotovim proizvodima u svim fazama proizvodnje i prometa.

Povlačenje nebezbjedne hrane iz prometa Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Povlačenje nebezbjedne hrane iz prometa Zakon o bezbjednosti hrane propisuje i da je subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje dužan je da kada sazna ili posumnja da hrana ili hrana za životinje koju je uvezao, proizveo ili stavio u promet ne ispunjava zahtjeve propisane za bezbjednost hrane ili hrane za životinje, bez odlaganja, pokrene postupak njenog povlačenja iz prometa u slučajevima kada više nije pod njegovom neposrednom kontrolom i obavijesti nadležni organ . Kada je hrana stigla do potrošača, subjekat je dužan da, na efikasan i precizan način, obavijesti potrošača o razlozima za povlačenje hrane i hrane za životinje i ako je neophodno, zahtijeva povraćaj isporučenog dijela, ukoliko druge mjere nijesu dovoljne. Subjekat u poslovanju hranom ili hranom za životinje u prodaji na malo, koji nije mogao da ima neposrednog uticaja na bezbjednost hrane ili hrane za životinje, dužan je da sarađuje i pruži raspoložive informacije vezane za sledljivost hrane ili hrane za životinje.

Analiza opasnosti i kritične kontrolne tačke HACCP Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Analiza opasnosti i kritične kontrolne tačke HACCP Zakon o bezbjednosti hrane propisuje da je subjekat u poslovanju s hranom ili hranom za životinje koji obavlja djelatnost proizvodnje i prometa hrane ili hrane za životinje dužan da uspostavi, održava i kontinuirano primjenjuje postupke koji se zasnivaju na HACCP principima. (osim u primarnoj proizvodnji)

Odobravanje i registracija objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Odobravanje i registracija objekata Zakon o bezbjednosti hrane utrvrđuje generalna pravila za odobravanje objekata za proizvodnju i promet hrane. Proizvodnju i promet hrane ili hrane za životinje mogu obavljati subjekti u poslovanju hranom samo u objektima koji ispunjavaju zahtjeve utvrđene zakonom i propisima donesenim na osnovu zakona i koji su upisani u registar objekata. Subjekat ne smije otpočeti obavljanje djelatnosti prije dobijanja rješenja nadležnih organa o odobravanju objekata. Zahtjev za odobravanje i registraciju objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla i hrane za životinje i propisana dokumentacija podnosi se nadležnom organu. Ispunjenost zahtjeva propisanih zakonom i propisima donijetim na osnovu zakona, na osnovu neposredno izvršenog pregleda za objekte koji se odobravaju utvrđuje Veterinarska uprava.

Postupak odobravanja objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Postupak odobravanja objekata Objekat za koji je utvrđeno da ispunjava propisane zahtjeve, upisuje se u registar odobrenih objekata na osnovu rješenja o ispunjenosti propisanih uslova za obavljanje djelatnosti. Izuzetno može se izdati uslovno rješenje za period do 180 dana od dana izvršenog pregleda za proizvodne objekte koji ispunjavaju opšte higijenske zahtjeve u pogledu objekta, prostorija, opreme, snabdijevanja vodom i energijom i uklanjanja otpada do ispunjavanja posebnih higijenskih zahtjeva. Pravilnikom o sadržaju i načinu vođenja Registra objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla (Sl.list CG br.23/2012) propisan je obrazac zahtjeva, dokumentacija koja se prilaže uz zahtjev kao i oblik, sadržaj, način vođenja i postupak upisa u Registar objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Odobravanje objekata Zakonom o bezbjednosti i Pravilnikom o opštim higijenskim zahtjevima definisano je da se odobravaju objekti u kojima se obavlja djelatnost proizvodnje i prometa: mesa domaćih papkara i kopitara, živine, lagomorfa, uzgajane divljači, divljači, mljevenog mesa, mesnih prerađevina, mehanički odvojenog mesa, proizvoda od mesa, topljene životinjske masti, čvaraka, tretiranih želudaca, bešike i crijeva, želatina, kolagena, živih školjki, bodljokožaca, plaštaša, morskih puževa, proizvoda ribarstva, žabljih bataka i puževa, mlijeka i proizvoda od mlijeka, jaja i proizvoda od jaja.

Registar odobrenih objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registar odobrenih objekata U Registar odobrenih objekata upisuju se u skladu sa pravilnikom objekti za: I. klanje i rasijecanje mesa domaćih papkara i kopitara; II. klanje i rasijecanje mesa živine i lagomorfa; III. klanje i rasijecanje mesa uzgajane divljači; IV. obradu i rasijecanje divljači; V. proizvodnju mljevenog mesa, mesnih prerađevina i (MOM-a); VI. proizvodnju proizvoda od mesa; VII. žive školjke: -otpremni centar; centar za prečišćavanje; VIII. proizvode ribarstva:brod fabrika; brod hladnjača; objekat na kopnu; prerada ribe; prodaja na veliko ribe;

Registar odobrenih objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registar odobrenih objekata IX. mlijeko i proizvode od mlijeka: sakupljanje sirovog mlijeka u sabiralištu za više od jednog proizvođača,– proizvodnju proizvoda od mlijeka; X. jaja i proizvode od jaja:– centri za pakovanje; proizvodnja tečnih jaja prerada jaja; XI. preradu žabljih bataka i puževa; XII. topljenu životinjsku mast i čvarke: -otkupni centar,-objekat za preradu; XIII. obradu želudaca, bešika i crijeva; XIV. preradu želatina; XV. proizvodnju kolagena; XVI. prepakivanje hrane životinjskog porijekla –samostalni objekti; prodaju na veliko proizvoda životinjskog porijekla u uslovima kontrolisane temperature i hlađenje.

Registracija objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registracija objekata Zakonom o bezbjednosti i Pravilnikom o opštim higijenskim zahtjevima definisano je da se registruju objekti u kojima se obavlja djelatnost proizvodnje i prometa: u primarnoj proizvodnji hrane životinjskog i biljnog porijekla s pratećim djelatnostima. Subjekat u poslovanju hranom u primarnoj proizvodnji hrane životinjskog i biljnog porijekla s pratećim djelatnostima podnosi zahtjev za registraciju objekta radi upisa u registar registrovanih objekata. Registrovani objekti se upisuju u registar registrovanih objekata na osnovu rješenja o registraciji. Svrha registracije je da se omogući nadležnim organima da znaju gdje su smješteni subjekti koji se bave hranom i koje aktivnosti obavljaju i da se na taj način omogući sprovođenje službenih kontrola. Zbog toga, registracija sadrži informacije o adresi preduzeća i aktivnosti koje se sprovode u objektu.  Pravilnikom o sadržaju i načinu vođenja Registra objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla (Sl.list CG br.23/2012) propisan je obrazac zahtjeva, dokumentacija koja se prilaže uz zahtjev kao i oblik, sadržaj, način vođenja i postupak upisa u registar objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla.

Registar registrovanih objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registar registrovanih objekata U Registar registrovanih objekata upisuju se objekti u kojima se obavljaju sledeće djelanosti: primarna proizvodnja hrane životinjskog porijekla sa pratećim djelatnostima i to: proizvodnja i sakupljanje sirovog mlijeka na gazdinstvu; proizvodnja i sakupljanje konzumnih jaja u prostorijama proizvođača; proizvodnja meda i pčelinjih proizvoda uključujući sakupljanje i pakovanje u objektu pčelara; uzgoj proizvoda ribarstva u uzgajalištima; uzgoj školjki; sabirarališta divljači; ribolovni plovni objekti osim objekata koji se odobravaju; i drugi objekti u kojima se obavlja djelatnost primarne proizvodnje hrane životinjskog porijekla.

Registar registrovanih objekata Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registar registrovanih objekata prodaja na malo proizvoda životinjskog porijekla, uključujući rukovanje odnosno obradu, pripremu, skladištenje i posluživanje na mjestu prodaje ili isporuke krajnjem potrošaču; prozvodnja proizvoda životinjskog porijekla na mjestu porijekla (poljoprivrednom gazdinstvu); prodaja na veliko hrane životinjskog porijekla za koju se ne zahtjevaju uslovi kontrolisane temperature; prevozna sredstva za prevoz hrane životinjskog porijekla sa temperaturnim režimom, ako je subjekat u poslovanju hranom registrovan za poslove prevoza.  

ODOBRENI OBJEKTI trenutno stanje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary ODOBRENI OBJEKTI trenutno stanje Pravilnik o posebnim higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog porijekla (Sl list RCG 14/09) usaglašen je sa Reg 853/2004. Ovaj pravilnik primjenjuju se na neprerađene i prerađene proizvode životinjskog porijekla. Pravilnikom o posebnim higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog porijekla propisani su uslovi i način ispunjavanja posebnih higijenskih zahtjeva za hranu životinjskog porijekla u svim fazama proizvodnje zaključno sa transportom i distribucijom ne isključujujući propisane opšte higijenske zahtjeve, zahtjve za zdravlje životinja i javno zdravlje; dobrobit i identifikaciju životinja; zahtjeve za sledljivost i upravljanje otpacima životinjskog porijekla.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Trenutno stanje Objekti za proizvodnju hrane su registrovani odnosno odobreni na osnovu ranije važećih propisa o utvrđivanju uslova za obavljanje djelatnosti (posjeduju tzv. Veterinarsko-sanitarne saglasnosti za rad) i predmet u zvanične kontrole. Svi objekti su nakon donošenja pravilnika o postupku registracije i odobravanja (2012) razvrstani u odnosu na djelatnost koja se u njima obavlja i unijeti u registre Veterinarske uprave.

I. Meso domaćih papkara i kopitara Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary I. Meso domaćih papkara i kopitara broj objekata kategorija djelatnost Vrsta životinja 4 I, V, VI, XIII SH, CP, MM, PP B,O,C,P 5 B,O,C 1 I, V, XIII SH, CP, MM I SH 14 Ukupno : 25

I. Meso domaćih papkara i kopitara Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary I. Meso domaćih papkara i kopitara U registar odobrenih objekata Veterinarske uprave upisano je 25 objekata za klanje i rasjecanje mesa papkara (samo jedan objekat je u državnom vlasništvu) U Crnoj Gori je karakteristično postojanje većeg broj malih klanica u kojima se vrši klanje papkara i uglavnom prodaja se vrši na lokalnom tržištu kroz sopstvene maloprodajne objekte. Određeni broj objekata većih kapaciteta ispunjava infrastrukturne zahtjeve u pogledu objekta, prostorija i opreme u velikoj meri zahvaljujući investicijama uloženim u prethodnih par godina odnosno od perioda donošenja novih higijenskih pravila. Međutim, objekti manjeg obima klanja još uvijek nijesu u mogućnosti da unaprijede postojeće stanje ali posjeduju minimum uslova i ne prepoznaju se kao objekti visokog rizika.

I. Meso domaćih papkara i kopitara Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary I. Meso domaćih papkara i kopitara

II. Meso živine i lagomorfa Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary II. Meso živine i lagomorfa broj objekata kategorija djelatnost vrsta životinja 5 II SH , CP A Ukupno : 5

II. Meso živine i lagomorfa Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary II. Meso živine i lagomorfa U registar odobrenih objekata Veterinarske uprave upisano je 5 objekata za klanje i rasjecanje mesa živine (privatno vlasništvu) U Crnoj Gori je karakteristično postojanje većeg broj malih klanica u kojima se vrši klanje živine uglavnom prodaja se vrši na lokalnom tržištu kroz sopstvene maloprodajne objekte. Određeni broj objekata većih kapaciteta ispunjava infrastrukturne zahtjeve u pogledu objekta, prostorija i opreme u velikoj meri zahvaljujući investicijama uloženim u prethodnih par godina odnosno od perioda donošenja novih higijenskih pravila. Međutim, objekti manjeg obima klanja još uvijek nijesu u mogućnosti da unaprijede postojeće stanje ali posjeduju minimum uslova i ne prepoznaju se kao objekti visokog rizika. Živina (tovni pilići) uzgajaju se u registrovanim gazdinstvima i prodaju direktno klanicama za živinu (posluju po sistemu ugovorene usluge uzgoja do preuzimanja od strane klaničara) a postoji i određeni broj zaokruženih proizvodnih cjelina ( sopstvena farma i klanica za živinu).

IV. Obrada i rasijecanje divljači Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary III. Klanje i rasijecanje mesa uzgajane divljači IV. Obrada i rasijecanje divljači III. Klanje i rasijecanje mesa uzgajane divljači Nema odobrenih objekata u Crnij Gori . IV. Obrada i rasijecanje divljači Nema odobrenih objekata u Crnij Gori.

V. Mljeveno meso, oblikovani proizvodi od mesa i MOM Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary V. Mljeveno meso, oblikovani proizvodi od mesa i MOM U registar Veterinarske uprave upisano 3 objekta u kojma se obavlja ova djelatnost kao samostalna djelatnost. broj objekata kategorija djelatnost vrste životinja 3 V CP,MM,MP B,O,P Ukupno: 3

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VI. Proizvodi od mesa broj objekata kategorija djelatnost vrsta životinja 4 I, V, VI, XIII SH ,CP, MM ,PP B,O,C,P 5 SH, CP, MM, PP B,O,C 31 VI CP, PP Ukupno: 40

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VI. Proizvodi od mesa U registar odobrenih objekata Veterinarske uprave upisano je 40 objekata za proizvodnju proizvoda od mesa. U 9 objekata se uz djelatnost klanja i rasjecanja mesa vrsi i proizvodnja proizvoda od mesa. U 31 objekatu se obavlja samo djelatnost rasjecanja mesa i prerada mesa- proizvodnja proizvoda od mesa. U najvećem broju ovih objekata vrši se proizvodnja dimljenih suhomesnatih proizvoda (pršut, kobasica, pecenica, vrat, suvo ovčije meso, ... ). Ovi proizvodi su tipični za ovaj region (Cetinja i Njeguša) koji ima posebne geografske karakteristike (planinsko područje i blizina mora i tradicionalno se proizvode dugi niz godina. U poslednjem periodu, 10-ak godina unazad dosta objekata je dograđeno i rekonstruisano i povećani su proizvodni kapaciteti. U ostalim objektma pored ove grupe proizvoda proizvode se i drugi proizvodi od mesa (bareni i kuvan proizvodi, konzerve od mesa i dr.).

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VI. Proizvodi od mesa

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VI. Proizvodi od mesa

VII. Žive školjke Sadašnja situacija: Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VII. Žive školjke Sadašnja situacija: Klasifikacija proizvodnih oblasti nije urađena. U registar odobrenih objekata Veterinarske uprave upisana su 2 objekata u kojima se obavlja djelatnost prijema, pranje, čišćenja, sortiranja, ambalažiranja i pakovanje živih školjki namijenjenih za ishranu ljudi prje stavljanja u promet (otpremni centar). Ovi objekti su u vlasnistvu subjekata u poslovanju hranom koji su registrovani za uzgoj skoljki.

VIII. Proizvodi ribarstva Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VIII. Proizvodi ribarstva broj objekata kategorija djelatnost vrste 2 VIII PP Konzervisana riba Dimljena riba 4 FFPP Svježi proizvodi ribarstva 8 ZV Brod hladnjača 24h Ukupno: 14

VIII. Proizvodi ribarstva Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary VIII. Proizvodi ribarstva U registar Veterinarske uprave upisano je ukupno 14 objekata i to: 2 objekta za preradu ribe: proizvodnja konzervi ribe; proizvodnja dimljenih proizvoda od ribe. 4 objekta na kopnu za svjezu morsku ribu; 8 brodova hladnjaca. Na listi objekata odobrenih za izvoz na trziste EU su 4 objekta. svježe izlovljena morska riba.

IX. Proizvodnja proizvoda od mlijeka Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary IX. Proizvodnja proizvoda od mlijeka broj objekata kategorija djelatnost vrsta životinja 10 IX Mlijeko, fermentisani proizvodi od mlijeka i sir B 18 sir B, O,C Ukupno: 28

IX. Proizvodnja proizvoda od mlijeka Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary IX. Proizvodnja proizvoda od mlijeka U sektoru proizvodnje proizvoda od mlijeka - u registar Veterinarske uprave upisano je 28 objekata. U 10 objekata obavljaja se djelatnost proizvodnje mljijeka, fermentisanh proizvoda. U 18 objkata vrsi se samo prozvodnja sira. Najzastupljenija je proizvodnja sireva sa zrenjem do 60 dana. Takođe se prizvodi i sirevi bez zrenja ( sir beli u kriškama, i kajmak). Kapcitet objekata je od 500l/dan do 30000l/dan. U registar objekata nije upisan ni jedan otkupni centar. Sakupljanje mlijeka se vrsi svakodnevno za potrebe proizvodnje. Trnutno se otkup vrsi sa oko 3000 registrovanih gazdinstava.

X. Jaja i proizvodi od jaja Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary   X. Jaja i proizvodi od jaja U registar odobrenih objekata upisano je 5 objekata koji su u sklopu većih farmi živine i u kojima se vrsi sakupljanje, pakovanje, skladištenje i deklarisanje jaja. Ne postoji ni jedan samostalni objekat za pakvanje jaja kao ni jedan objekat za proizvodnju tečnih jaja (melanž) i preradu jaja. Preostale manje farme (kapaciteta od 500/3000 koka nosilja) posjeduju prostorije za pakovanje jaja.

XI Preradu žabljih bataka i puževa Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary XI Preradu žabljih bataka i puževa Nema objekata u kome se obavlja djeatnost prerade žabljikh bataka i puževa.  XII Topljena životinjska mast i čvarci   Obavlja se djelatnost u sklopu objekata u kojima se vrši klanje papkara (svinja). XIII Obrada želudaca, bešika i crijeva; Obrada želudaca, bešika i crijeva se obavlja u sklopu objekata u kojima se vrši klanje papkara. XIV Preradu želatina XV Proizvodnju kolagena; Nema objekata u kome obavlja djeatnost prerade želatina i proizvodnja kolagena.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary XVI. Opšte djelatnosti   U registar odobrenih objekata Veterinarske uprave upisano je ukupno 133 objekata za prepakivanje i skladištenje proizvoda životinjskog porijekla u uslovima kontrolisane temperature i to: Prepakivanje hrane životinjskog porijekla –6 objekata; Prodaju na veliko proizvoda životinjskog porijekla -127 objekata.

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary HACCP Trenutno stanje   Zakonom o bezbjednosti hrane definisana obaveza subjekata u poslovanju hranom da uspostave, održavaju i kontinuirano primjenjuju postupke koji se zasnivaju na HACCP principima. U većini objekata većih kapaciteta uspostavljen HACCP sistem. Obuke subjekata i nadležnih organa sprovedene u okviru projekata u Crnoj Gori (TAIEX,IPA, GTZ).

Registrovani objekti Trenutno stanje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registrovani objekti Trenutno stanje Realizovane aktivnosti u 2012: Usvojen Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja registra objekata za proizvodnju i promet hrane životinjskog porijekla u maju mjesecu 2012 godine (Sl.list CG br.23/2012); Dizajniranje registra registrovanih objekata; Analiza ranije izdatih dozvola u odnosu na djelatnosti; Dostavljanje obavjestenja i obrasca za registraciju subjektima koji obavljaju djelatnost koje podlijezu obavezi regstracije; Upis u registar registrovanih objekata; U registar registrovanih objekata Veterinarske uprave upisano je trenutno 341 objekat i to:

Registrovani objekti Trenutno stanje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registrovani objekti Trenutno stanje Proizvodnja i sakupljanje sirovog mlijeka na gazdinstvu Sastavni je dio registra-Centralne baze gazdinstava i zivotinja koji vodi Veterinarska uprava u skladu sa Zakonom o identifikaciji i registraciji životinja. struktura gazdinstava (mlijecne krave)   Broj životinja na gazdinstvu Broj gazdinstava ≥ 51 5 41-50 3 31-40 21-30 16 11-20 112 5-10 1529 3-4 3608 1-2 12860 18136 ukupno gazdinstava

Kvalitet sirovog mlijeka (2007 – 2011) Laboratorija za mljekarstvo Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Kvalitet sirovog mlijeka (2007 – 2011) Laboratorija za mljekarstvo Year Number of samples Fat, % Proteins, Lactose, Solids Non Fat, FPD, -C0 2007 63082 4.05 3.23 4.41 8.36 0.525 2008 62162 3.96 3.24 4.38 8.35 0.520 2009 55613 4.34 8.30 0.527 2010 51938 3.94 4.37 0.528 2011 53824 4.00 3.22 4.45 8.40 0.530

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Klasifikacija uzoraka sirovog mlijeka prema broju somatskih ćelija (2007-2011) Laboratorija za mlekarstvo Class Range % 2007 2008 % 2009 2010 2011 Extra 0 - 200.000 40.30 36.16 34.77 34.15 31.44 I 200.001 - 400.000 22.01 21.76 21.54 22.04 20.81 II 400.001 - 600.000 12.86 14.17 15.44 16.00 16.16 III 600.001 and more 24.83 27.9 28.25 27.81 31.59 100.00

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Klasifikacija uzoraka sirovog mlijeka prema ukupnom broju bakterija (2007-2011) Laboratorija za mlekarstvo Class Range % 2007 2008 % 2009 2010 2011 Extra 0 - 200.000 25.56 24.84 24.66 21.39 25.02 I 200.001 - 1 mil 22.74 23.2 23.64 21.36 19.36 II 1 mil. – 4,5 mil. 23.60 23.57 24.73 24.64 21.61 III 4,5 mil. and more 28.10 28.39 26.97 32.61 34.01 100.00

Registrovani objekti Trenutno stanje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registrovani objekti Trenutno stanje Proizvodnja i sakupljanje konzumnih jaja u prostorijama proizvođača 56 objekata za držanje koka nosilja-ukupni kapacitet 282.860 koka nosilja. Uzgoj proizvoda ribarstva u uzgajalištima 2 objekta za uzgoj morske ribe (brancin i orada) 13 objekata za uzgoj slatkovodne ribe (pastrmka i saran) Uzgoj školjki 12 uzgajalista Prodaja na malo proizvoda životinjskog porijekla 213 objekata za promet na malo mesa, ribe i drugih proizvoda akvakulture Prodaja na veliko hrane životinjskog porijekla bez kontrolisane temp. 45 objekata U registar objekata Ministarstva zdravlja upisano je 2065 objekata (proizvodnja, ugostiteljstvo, prodaja na veliko i prodaja na malo).

Registrovani objekti Trenutno stanje Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Registrovani objekti Trenutno stanje Aktivnost u toku Prozvodnja proizvoda životinjskog porijekla na mjestu porijekla (poljoprivredno gazdinstvo) Nacionalni propis-prozvodnja proizvoda životinjskog porijekla na mjestu porijekla radi snabdjevanja krajnjeg potrošača ili lokalnih maloprodajnih objekata koji direktno snadbijevaju krajnjeg potrošača (npr. sir proizveden i prodat u cijelosti na gazdinstvu ili na lokalnom tržištu krajnjim potrošačima); Strukture gazdinstava- najveći broj gazdinstava sa 1-3 muzna grla; Tradicija proizvodnje na gazdinstvima i prodaja krajnjem porošaču na mjestu proizvodnje, kroz turističku ponudu i na lokalnom tržištu (pijace, sajmovi). Proizvodnja meda i pčelinjih proizvoda. Prevozna sredstva za prevoz hrane životinjskog porijekla sa tem.režimom

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Planirane aktivnost Harmonizacija nacionalnog zakonodavstva sa paketom zakona o higijeni hrane EU. Donošenje i usvajanje strategije za unapređenje objekata, definisane aktivnosti koje treba preduzeti pri procjeni i kategorizaciji objekata. Kategorizacija objekata u kojima se obavlja djelatnost proizvodnje i prometa hrane životinjskog porijekla koji su predmet odobravanja prema stepenu usaglašenosti sa standardima EU. Izrada priručnika za subjekte u poslovanju hranom (TAIEX). IPA projekat” Razvoj službi za bezbijednost hrane u Crnoj Gori” izrađen je Prijedlog strategije za unapređenje objekata .

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary Planirane aktivnost Uspostavilanje nacionalnih pravila za sljedeće aktivnosti: Prerada proizvoda životinjskog porijekla na mjestu porijekla radi snabdjevanja krajnjeg potrošača ili lokalnih maloprodajnih objekata koji direktno snadbijevaju krajnjeg potrošača ; Direktno snadbijevanje, od strane proizvođača, malim količinama primarnih proizvoda krajnjeg potrošača ili lokalnih maloprodajnih objekata koja direktno snadbijevaju krajnjeg potrošača; Direktno snadbijevanje, od strane proizvođača, malim količinama živine i zečeva i kunića zaklanih na farmi do krajnjeg potrošača ili lokalnog maloprodajnog preduzeća koja direktno snadbijevaju krajnjeg potrošača; Lovci koji snadbijevaju malim količinama divljači direktno krajnjeg potrošača ili lokalnu maloprodaju. Klanje za ličnu upotrebu u domaćinstvima;

Chapter 12: Food safety, veterinary and phytosanitary HVALA NA PAŽNJI !