L07 (Master) Teoria e ofertës së punës në periudha afatshkurtra Prof L07 (Master) Teoria e ofertës së punës në periudha afatshkurtra Prof.dr. Avdullah Hoti 1 1

Stefan Qirici (2005): Ekonomiksi i punës, Morava, Tiranë, Kreu II Literatura Literatura: George Borjas (2002): Labor Economics, 2nd Ed., McGraw-Hill, 2002, Chapter 2 Sapsford, D. And Tzannatos, Z. (1993): The Economics of the Labour Market, The Macmillan Press Ltd. (1993), Ch.2 & Ch.3 Stefan Qirici (2005): Ekonomiksi i punës, Morava, Tiranë, Kreu II 2 2

Oferta e punës – kuptimi Njerëzit kanë resurse të ndryshme: Kapitali fizik -------------------- qiraja Kapitali financiar -------------- interesi ose fitimi Kapitali njerëzor – puna ----- paga Ekonomiksi i punës Studimi i vendimit: “si vendosin punëtorët për alokimin e kohës në mes të tregut dhe aktiviteteve të tjera” Puna është resurs i rrallë: Njerëzit vendosin se si ta përdorin atë resurs për të maksimizuar dobinë

Përcaktimi i ofertës të punës (1) Oferta e punës = Orët e punës që individët janë të gatshëm të ofrojnë në treg për çdo nivel page OP varet nga: POPULLSIA (Numri dhe përbërja demografike) PJESËMARRJA në forcën e punës ORËT E PUNËS CILËSIA E PUNËS (niveli arsimor i fuqisë punëtore) Lindjet Vdekjet Migracioni neto Popullsia Norma e pjesëmarrjes në forcën e punës Orët e punës Sasia e Cilësia e OFERTA TOTALE E PUNËS 4 4

Përcaktimi i ofertës të punës (2) Roli i ILO ne definimin e indikatoreve te tregut te punes Popullsia në moshë pune 16 - 64 vjeç Ata që nuk janë aktiv (N) Të punësuar (E) Ata që janë aktiv (FP) Të papunë (U) Pjesëmarrja në forcën e punës = (E+U) / Pop. 16-64 Norma e papunësisë = U / FP Por: - Papunësia e fshehur ose të papunët e dekurajuar - Puna part-time 5 5

Ndryshimet ne oferten e punes Eshte rritur OP e femrave (është zvogëluar për meshkuj) Përdorimi i teknologjisë Ndërrimi i qasjes në shoqëri ndaj punës së femrave Rritja e nivelit të arsimit të femrave Eshte shkurtuar koha e punës per jave: Rritja e produktivitetit nga përparimi teknologjik Por, edhe aplikimi i taksave progresive në pagë Ndryshimet strukturore demografike të popullsisë Moshat e vjetra rrisin papunësinë Politikat humanitare të qeverisë Benefitet për të papunët Paga minimale Papunësia strukturore është rritur Ndryshimet teknologjike të shpeshta viteve të fundit 6 6

Rritja ekonomike: Puna Dinamika e GDP-së Ne peridha afatgjata: faktorët e prodhimit Y = f (N, R, K, T) (Puna, Toka, Kapitali, Teknologjia) (per nje kompani ose per ekonomine si teresi): Ne periudha afatshkurtra: politikat ekonomike Ciklet e biznesit Në periudha afatshkurtra, vetëm N është fleksibile: R, K dhe T mbesin konstante Puna: faktor kyç i përcaktimit të produktit Funksioni i prodhimit ne periudha afatshkurtra: Si ndryshon Y (GDP) si rezultat i ndryshimit të N, duke mbajtur konstant R, K dhe T. Y = f ( N | R, K, T )

Pagat dhe efekti në OP Ka plot faktorë që ndikojnë në OP Faktorë kryesorë janë: Pagat Të ardhurat jo nga puna Puna jashtë tregut Konteksti ekonomik Kapitali Njerëzor Oferta e Punës Të ardh. jo nga puna Karakt. familjare Paga

Modelimi i ofertes se punes Modelit ‘punë-pushim’ per analizen e OP Efekti ne OP nga ndryshimi i: Pagës Të ardhurave jo nga puna Perdorimi i modelit per politikberje: Si ndikon ne OP rritja e: asistences sociale, benefiteve per te papunet, taksave? Përqëndrimi në periudha afatshkurtra

Preferencat e individëve Modeli mundëson definimin e: kurbave individuale të OP dhe kurbës të OP të tregut Supozimi i këtij modeli: individët janë racional: Max dobinë duke zgjedhur alter. më të mirë Model neoklasik: Përdorimi i teorisë së dobisë margjinale Një person konsumon mallra (G) dhe kohë të lirë (L) G = vlera në Euro e mallrave të konsumuara L = koha e lirë e shprehur në orë

Preferencat e individëve (2) Funksioni i dobisë: U = f (G, L) MUL dhe MUG Lëvizja nga pika C në B: ∆G/ ∆L = - (MUL) / (MUG) norma me të cilën një person është i gatshëm të japë pushimin për të konsumuar më shumë mallra, duke mbajtur dobinë konstante

Preferencat e individëve (3) Llojet e kurbave percaktohen nga preferencat e individeve per kombinimin ne mes te G dhe L Preferon pushimin Indiferent Preferon punës

Por, G dhe L kufizohen nga buxheti Buxheti: G = w*h + V Kufizimi buxhetor (1) Por, G dhe L kufizohen nga buxheti Buxheti: G = w*h + V w = paga h = orët e punës V = të ardhurat jo nga puna Sup.: w konstat pavaresisht orëve te punes Nëse java ka T orë pune atëherë: G = w (T – L) + V apo G = (wT + V) – wL Kosto oportune e kohës së lirë

Kufizimi buxhetor (2) Si ndërtohet drejtëza e buxhetit? (Fig. 2.6) Kombinimi i G dhe L duke marrë për bazë w dhe V Sup.: w=10 Euro/orë pune Orët në dispozicion: 7 ditë x 24 orë = 168 orë/javë Prej tyre, rreth 100 orë për punë ose pushim (L=100) Derivimi i vijës së buxhetit: Individi nuk ofron punë: I=0 pika A Individi ofron 100 orë pune: I=100x10=1000 pika B Bashkimi i pikave A dhe B jep vijën e buxhetit AB Nëse V=0 dhe w=15: vija e buxhetit bëhet më e pjerrët (drejtëza AC) Nëse V=1000 dhe w=10 kemi vijën e buxhetit DE

Kufizimi buxhetor (3)

Maksimizimi i dobisë (1) Individi tenton KI sa me larg origjines Por kufizohet nga: Paga (w) Koha (T) Te ardhurat (V) Kombinimi më i mirë: dobia max duke ditur kurbat e indiferences (preferencat) dhe kufizimin buxhetor (mundesitë) 16

Maksimizimi i dobisë (2) Pika X(50 H, 500 I) ne Fig.2.7 eshte unike: MRS=w Pjerrtesia e vijes se buxhetit => paga orare Te ardhurat shtese nga cdo ore shtese e punes Pjerrtesia e kurbes se indiferences => norma margjinale e zevendesimit (MRS) te te ardhurave (I) me kohen e lire (L) Sasine e te ardhurave qe individi sakrifikon per cdo shtese te oreve te kohes se lire qe ai deshiron te kete Bazuar ne keto supozime percaktohen rregullat e marrjes se vendimit: sa ore punon individi dhe sa ore shpenzon për kohe te lire me qellim te maksimizimit te dobise 17 17

Maksimizimi i dobisë (3) Rregullat e vendosjes: Nëse W>MRS Individi duhet te shtoje oret e punes 2. Nëse W<MRS Individi duhet te zvogeloje oret e punes kur 3. Nëse W=MRS Individi nuk duhet te zvogeloje ose rrise oret e punes 18 18

Çështjet për diskutim: Maksimizimi i dobisë Çështjet për diskutim: Çfare ndodh me oret e punes te ofruara ne treg kur: 1. ndryshojne te ardhurat jo nga puna? 2. ndryshon tarifa e pages orare te tregut? 19 19

ΔI efekti në h Situata fillestare: AB Sup.: individi fiton I sipas segmentit AC: Zhvendoset vija e buxhetit ne CD Arrihet kurbe me e larte e indiferences Pika Z (MRS=W) Cfare ndosh me L dhe H? L rritet: nga L1 ne L2 H bie: nga H1 ne H2 Rritja e te ardhurave rrit kohen e lire Efekti i te ardhurave = Ndryshimi ne h per shkak te ndryshimit ne I, duke mbajtur w konstante 20 20

Δw efekti në h Efekti i Δw ne L eshte i ndryshem tek individe te ndryshem Fig.2.9(1): W1: vija e buxhetit AB eshte tangene me I1 duke dhene V ku MRS=W W2: vija e buxhetit AC kalohet ne I2 kemi X ku MRS=W H rritet nga H1 ne H2 Fig.2.9(2): H zvogelohet nga H1 ne H2’ Konkluzion: kur W rritet, H mund te Rriten Fig.2.9(1) Zvogelohen Fig.2.9(2) 21 21

Ndryshimi i pages orare 22 22

Ndryshimi i pages orare Pse ndodh keshtu? Se pari: Rritja e W rrit koston oportune te kohes e lire Teoria e kerkeses: cmimi i L rritet => bie kerkesa per L MBIZOTERON EFEKTI I ZEVENDESIMIT: Se dyti: rritja e W nenkupton se me H te njejte rritet Y Pasi L eshte e mire normale, rritet kerkesa per L Kur rritet L zvogelohet H MBIZOTERON EFEKTI I TE ARDHURAVE Konkluzion: kur W rritet, H mund te rritet ose zvogelohet varesisht se cili efekt mbizoteron 23 23

Kurba e ofertes per pune individuale Fig.2.11: 5 vija të buxhetit dhe 5 kurbat të indiferences W rritet duke dhene vija me te pjerreta te buxhetit Prej U1 ne U2 dhe U3, individi ofron me shume pune Efekti i zevendesimit Prej U3 ne U4 dhe U5, ofrohen me pak H Efekti i te ardhurave 24 24

Kurba e ofertes per pune individuale Fig.2.12: kurba e ofertes per pune individuale Lidhja ne mes W dhe H Rritja e W nga W1 ne W2 dhe W3 rrit H: kurba pozitive Rritja e W nga W3 ne W4 dhe W5 zvogelon H: kurba e brylezuar Secili individ ka kurben e vet te ofertes per pune Levizja neper kurbe: Ndryshimi i pages Zhvendosja e kurbes: Ndryshimi i faktoreve tjere pervec pages 25 25

Kurba e ofertës për punën “backward bending” Preferohet pushimi IE >SE Përse është e tillë? Preferohet puna SE >IE H IS = Income Effect SE = Substitution Effect

Evidenca: të dhënat makro WORKING TIME (avg per day; employed person) and HOURLY WAGE European Countries, 1998/2001- (source data Eurostat (2003)* 25 DK 20 SE UK NL FI FR 15 10 PT 5 SI HU SK RO 4:00 4:14 4:28 4:43 4:57 5:12 5:26 5:40 5:55 6:09 * Important note: Comparability of TU data only between countries inside a box. Because lack of comparability between data above figure must be considered only as illustrative. WORK TIME + Travel time as part of work

Kurba e ofertes per pune individuale ELASTICITETI i punes: si ndryshon oferta e punes se individit kur ndryshon paga: ESL= Δ H / Δ W (në përqindje) Varesisht prej vlerave te ESLkemi: ESL= 0 joelastike ESL= +∞ krejtesisht elastike ESL= 1 elasticitet unik 0< ESL< 1 relativisht joelastike +∞ > ESL > 1 relativisht elastike Zhvendosjen e kurbes e shkaktojne: Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna Rritja e tyre e zvogelon H dhe zhvendos kurben majtas Ndryshimi i hartes se kurbave te indiferences: Permiresimi i kushteve te punes rrit H dhe zhvendos kurben djathtas 28 28 28 28

Pyetjet për diskutim Si matet oferta e punës? Diskutoni ndryshimet në ofertën e punës në dekadat e fundit. Shpjegoni funksionin e dobisë: U=f(G, L) Çfarë është dobia margjinale? Shpjegoni kufizimin buxhetor përmes Diskutoni modelin neoklasik ‘punë-pushim’. Si arrihet maksimizimi i dobise? Shpjegoni MRS=W Cili eshte efekti ne H nga rritja e W kur te ardhurat jo nga puna mbeten konstante? Shpjegoni efektin e te ardhurave? Shpjegoni efektin e zevendesimit? 29 29 29 29