نقش آزمايشگاه در تشخيص و كنترل بيماري‌هاي منتقله از آب و غذا (آشنايي با روشهاي صحيح تهيه و نگهداري و حمل نمونه)
نقش آزمايشگاه در شرايط out break يافتن داروهاي موثر بر درمان يافتن الگوي تغيرات عامل جديد تشخيص منابع آلودگي پيگيري سير out break
باكتريهاي تحت مراقبت منتقله از آب وغذا باكتريهاي تحت مراقبت منتقله از آب وغذا شيگلوز سالمونلوز آميبياز اسهال استافيلوكوكي اسهال ناشي از O157H7 بوتوليسم التور
براي تشخيص صحيح نمونه بايد درست تهيه شده باشد نمونه بايد درست نگهداري شده باشد نمونه بايد درست ترانسپورت شده باشد نمونه بايد با روشهاي استاندارد مورد آزمايش قرار گيرد
روشهاي نمونه گيري نمونهگيري با سوآپ‌هاي مقعدي نمونه‌برداري از مدفوع
نمونهگيري و انتقال نمونه‌هاي مدفوع مشكوك: نمونهگيري مدفوع در مراحل آغازين در بيماري روده‌اي، يعني زماني كه عوامل بيماري‌زا معمولاً به بيشترين تعداد در مدفوع وجود دارد و پيش از شروع با آنتي‌بيوتيك انجام شود.
نمونه‌هاي مدفوع يا سوآپ مقعدي از بيماران واجد شرايط ذيل گرفته مي‌شود: در زمان نمونهگيري اسهال آبكي (وبا) يا اسهال خوني (ديسانتري) داشته باشد. در زمان نمونهگيري بيش از 4 روز از شروع بيماري نگذشته باشد. درمان ضدميكروبي براي اسهال دريافت نكرده باشد.
نمونهگيري با سوآپ‌هاي مقعدي سوآپ را با فروبردن در محيط ترانسپورت مرطوب كنيد. به اندازه 3-2 سانتي‌متر داخل اسفنكتر ركتوم فروبرده و بچرخانيد. سوآپ را بيرون كشيده و مطمئن شويد كه مدفوع به سوآپ چسبيده. سوآپ را بلافاصله به محيط ترانسپورت منتقل نماييد. اگر نمونه از نظر بيش از يك عامل بيماري‌زا بررسي شود. بايد حداقل دو سوآپ مدفوع يا مقعدي از بيمار گرفت و هر دو سوآپ را در يك لوله ترانسپورت قرارداد.
نمونهگيري مدفوع ظرف نمونهگيري عاري از مواد ضدعفوني يا شوينده باشد. درب ظرف محكم بسته شود و نشتي نداشته باشد. از لگن دستشويي نمونه‌برداشته نشود (به دليل آغشته بودن لگن به مواد ضدعفوني وعوامل عفوني ) مدفوع بدون ماده نگهدارنده ،در يخچال نگهداري شود. نمونه‌هايي كه به فاصله دو ساعت از نمونهگيري گذشته باشد و كشت داده نشود بايد در محيط انتقال قرارداد.
قراردادن مدفوع در محيط انتقال مقدار كمي از مدفوع با فروبردن سوآب سرپنبه‌اي (cotton-tipped) يا سوآپ سراستري (polyester-tipped) به درون مدفوع و چرخاندن برداشت. درصورت مشاهده بلغم (Mucus) يا سلول‌هاي پوششي روده كوچك نمونه گرفته شود و در محيط انتقال قرارداد. سوآپ را به ته لوله محيط انتقال برانيد و بخش بالايي چوب را بشكنيد. در پوش لوله را محكم ببنديد. لوله را در يخچال يا cold box قرار دهيد.
محيط انتقال (Cary blair) - محيط انتقال كري‌بلر براي انتقال بسياري از عوامل بيماري‌زاي روده‌اي مثل شيگلا، ويبريو كلرا و اشرشياكلي O157H7 ميتوان بكار برد. - pH محيط كري‌بلر 4/8 است كه مناسب‌ترين pH براي ويبريو مي‌باشد. - در بعضي از محيط‌هاي كري‌بلر نياز به افزودن كلريدكلسيم است. در هنگام آماده كردن كري‌بلر مقدار آن بايد به اندازه‌اي باشد كه حداقل 4 سانتِي متر روي هر سوآپ را بگيرد. مقدار 6-5 سي‌سي در لوله‌هاي 13*100 . - كري‌بلر را تا يك سال به شرطي كه حجمش كاسته نشود آلوده نگردد يا تغيير رنگ ندهد ميتوان استفاده نمود.
نگهداري پس از نمونهگيري اگر نمونه‌ها در عرض 48 ساعت به آزمايشگاه مي‌رسد در دماي 4 درجه سانتي‌گراد نگهداري شود. ميتوان نمونه‌ها را در دماي 70- درجه تا مدت طولاني نگهداري نمود. نمونه‌هاي مشكوك به وبا را در دماي معمولي هوا هم ميتوان انتقال داد. اگر لازم بود كه تا مدت طولاني‌تري نگهداري نمود، نگهداري در يخچال بهتر است.
آماده كردن نمونه‌ها براي ارسال: نام بيمار و تاريخ نمونهگيري نوشتن اطلاعات بيمار بر روي برگه درصورت ارسال نمونه‌ها از طريق هواپيما، مقررات International Air Transport Association (IATA) رعايت شود.
انتقال درب لوله‌ها را محكم ببنديد تا از نشت آن پيشگيري شود. در ظرف ضد آب قرار دهيد. در قوطي‌هاي عايق همراه با بسته‌هاي يخ (ice-pack) قرار دهيد و ارسال نماييد.
ديگر محيط‌هاي انتقال محيط Amies و Stuart استوارت جهت انتقال شيگلا و اشرشيا. آب پپتونه قليايي APW جهت انتقال ويبريوكلرا و تنها هنگامي كه كري‌بلر در دسترس نباشد. (بيش از 6 ساعت نمي‌توان مورد استفاده قرار داد). محيط Buffered Glycerol Saline (BGS) جهت انتقال شيگلا. معايب اين محيط : 1. تنها به مدت يكماه پس از تهيه قابل استفاده است. 2. به دليل مايع بودن احتمال ريختن يا نشت آن هنگام انتقال وجود دارد. محيط آبگوشت تيوگليكولات با pH= 8.5 براي نگهداري كمپليوباكتر براي مدت طولاني به محيط كري‌بلر برتري دارد.
اگر هيچ گونه محيط انتقالي در دسترس نيست؛ به خصوص در موارد اپيدمي التور فروبردن تكه‌اي از كاغذ صافي يا گاز جراحي يا پنبه در مدفوع و قراردادن آن در كيسه پلاستيكي ميتوان نمونه را ارسال كرد . در كيسه بسته شود و ترجيحاً چند قطره نرمال سالين اضافه شود. اين روش جهت نمونه‌هاي شيگلا- اشرشيا كلي O157H7 مناسب نيست.
انتقال نمونه مدفوع از نظر انگل‌ها (انتاموبا هيستولتيكا): ميزان نمونه حداقل 5 گرم قسمت‌هايي كه حاوي خون و موكوس باشند انتخاب شود. نمونه نبايد با ادرار، باريم، بيسموت و يا روغن آلوده شود. نمونه را نبايد در جاي گرم نگهداري نمود. حداكثر تا مدت يك ساعت بعد از نمونه‌برداري (بدون نگهداري در يخچال) آزمايش نمود. عموماً نگهداري در يخچال توصيه نمي شود ولي ميتوان نمونه را با حداقل 3 برابر حجم از محلول نگهدارنده مخلوط كرده و به مدت چند هفته نگهداري نمود.
محلول نگهدارنده 50 ميلي‌ليتر فرمالين تجارتي 34 درصد را با 450 ميلي‌ليتر آب مقطر رقيق كنيد و محلول نگهدارنده فرمالين 10 درصد (فرمالدئيد 4/3 درصد) را تهيه نماييد.
آزمايش مدفوع از نظر ويروس اهداف: تشخيص ويروس پوليو، آنتروويروس‌ها، روتاويروس‌ها، آدنوويروس‌ها. ميزان نمونه: 8-4 گرم مدفوع يا حدود 5 ميلي‌ليتر زمان جمع‌آوري نمونه: بيشترين تعداد ويروس در 4 روز اول بيماري مي‌باشد. در مورد ويروس دو نمونه از بيمار با فاصله 48-24 ساعت جمع‌آوري نمود. نگهداري: در يخچال 8-2 درجه انتقال: ترجيحاً در محفظه سرد 8-2 درجه منتقل شود.
جداسازي ويبريوكلرا از منابع آبي: نمونه مورد آزمايش: آب حدود يك ليتر، فاضلاب 8-4 گرم (حدود 5 ميلي‌ليتر) زمان جمع‌آوري: در طي موارد اپيدمي‌هاي مشكوك به وبا وسايل مورد نياز: 1. ظروف تميز 2. سديم كلريد 3. كاغذ pH متر 4. سوآپ مور 5. آب پپتونه قليايي
(Moor Swabs) سوآپ مور سوآپ‌هاي مور (Moor Swabs) را ميتوان با بريدن قطعات گاز پارچه‌اي تهيه كرد (15 سانتي‌متر پهنا و حدود 100 سانتي‌متر درازا) از طول آنها را به فرم لوله‌اي محكم چندين بار مي‌پيچانيد و مركز آن را به سيم مفتولي متصل مي‌كنيم، سوآپ‌ها را در كاغذهاي قهوه‌اي بسته‌بندي كرده و اتوكلاو مي‌نمايند.
روش عمل براي آب: يك ليتر در بطري يك ليتري استريل جمع‌آوري كنيد سپس 2 قاشق چايخوري نمك به آن اضافه كنيد و pH را تقريباً به 9 برسانيد و سريعاً به آزمايشگاه انتقال دهيد. براي فاضلاب: نمونه ها را در يك ظرف جمع‌آوري شده و با سرم فيزيولوژي استريل رقيق و سپس به آزمايشگاه منتقل شود. روش ديگر استفاده از سوآپ مور است. سيم متصل به سوآپ مور محكم به نخ نايلوني ماهي‌گيري بسته شود سپس سوآپ را در فاضلاب يا آب مورد آزمايش غوطه‌ور كرده براي يك تا دو روز در محلول بماند. سوآپ‌ها را خارج كرده و آنها را از سيم جدا نماييد. سريعاً آنها را در 500-250 سي‌سي آب پپتونه قليايي با 9-5/8=pH در شيشه دهان گشاد مخلوط كرده و ظروف را به آزمايشگاه منتقل كنيد. نگهداري: در يخچال 8-2 درجه . اگر انتقال با تأخير صورت مي‌گيرد آن را به محيط كشت انتقالي تلقيح كنيد.
نمونه‌برداري از سبزيجات حدود نيم كيلو سبزي كه فاقد گل و لاي باشد را در كيسه پلاستيكي تميز نمونه‌برداري نموده و به آزمايشگاه ارسال مي نمايند. در آزمايشگاه سبزيجات از گل و لاي اضافه به وسيله آب مقطر شسته شده به قطعات ريز بريده مي‌شود و در آب پپتونه تلقيح مي‌شود.
باآرزوي سلامت براي همه