شاخصهای بهداشتی و روند تغییرات آن در ایران

شاخصهای جمعیتی شاخصهای باروری شاخصهای مرگ و میر شاخصهاي مهاجرت

نسبت بچه ها به زنان child-woman ratio تعداد بچه های 4-0 ساله به تعداد زنان 49-15 ساله ( × 100) در كشورهايي كه دسترسي به آمارهاي مربوط به مواليد وجود ندارد يا اينكه اطلاعات موجود از اعتبار مورد نياز برخوردار نباشد براي تضمين سطح باروري از روش (نسبت كودك به زن)استفاده مي كنيم. اين شاخص در سال 1365 در ايران برابر با 858 كودك بوده است. يعني به ازاي هر 1000 نفر زن در سنين باروري 858 نفر كودك زير 5 سال وجود داشت.

میزان خام تولد(میزان خام باروری) crude birth rate(CBR) تعداد تولد زنده در یک سال به متوسط جمعیت همان سال(× 1000 )

ميزان باروري عمومي General Fertility Rate (GFR) در فرمول قبلي افرادي كه قابليت باروري ندارند مثل كودكان،سالمندان،مردان را در محاسبه دخالت داديم(مخرج كسر)به همين دليل به آن ميزان مواليد ناخالص گفتيم. براي خالص سازي فوق بايد در مخرج كسر زنان سنين باروري را قرار دهيم يعني 49-15 سال را. پس اين شاخص از تقسيم كل نوزادان زنده متولد شده در يك سال به متوسط جمعيت زنان واقع در سنين باروري به دست مي آيد(× 1000 ).

ميزان باروري اختصاصي سني Age Specific Fertility Rate (ASFR) اگر در محاسبه شاخص باروري عمومي به جاي كل زنان سنين باروري يك گروه مثلا 19-15 سال را در نظر بگيريم و در صورت كسر تعداد مواليد زنده همان سن را قرار دهيم اين شاخص به دست مي آيد. به اين ترتيب براي محاسبه ميزان باروري اختصاصي سني 19-15 سالگي = تعداد مواليد زنده گروه سني 19-15 ساله بر جمعيت زنان 19-15 ساله به دست مي آيد. چون گروههاي سني 49-15 سال 5 گروه سني است پس 7 گروه سني خواهيم داشت. بنابراين 7 باروري اختصاصي سني خواهيم داشت. در كشور ما سن باروري را از 10 سال محاسبه مي نمايند پس در اين نوع محاسبه 8 ميزان باروري اختصاصي سني خواهيم داشت.

ميزان باروري كلی Total Fertility Rate(TFR) شمار كل فرزنداني است كه يك زن در طول دوران باروري خود از 15 تا 49 سالگي به دنيا مي آورد. در واقع ميزان باروري كل برابر مجموع باروريهاي اختصاصي سني مي باشد.چون دوران باروري يك زن از 15 تا 49 سالگي (در ايران 10تا49)مي باشد پس اين دوران 35سال (در ايران 40سال)خواهد شد.

چون هر زن در هر گروه سني 5سال توقف مي نمايد پس ميزان باروري كل برابر خواهد بود با 5برابر مجموع باروري هاي اختصاصي سني تقسيم بر هزار چون براي يك زن محاسبه مي شود در مخرج كسر 1000 قرار مي دهيم. اين شاخص در سال 1993 در نوار غزه 9/7 ،در اتيوپي 5/7،در آمريكا2 ،در روسيه 7/1 ،در ژاپن5/1 و در اسپانيا 2/1 بود. در سرشماري 1365 ميزان خام مواليد در ايران برابر با 7/45 در هزار و ميزان باروري عمومي 3/214 در هزار بوده است. TFR در ایران از 1/5 به 15/2 رسیده است.

ميزان تجديد نسل ناخالص Gross Reproductive Rate (GRR) اين ميزان در يك نسل هزار نفری از زنان عبارت است از محاسبه تعداد دختراني كه هر كدام از زنان نسل مورد نظر در طول دوران باروري خود به دنيا مي آورد. نسبت دخترزايي x ميزان باروري كل=ميزان تجديد نسل ناخالص

ميزان تجديد نسل خالص Net Reproductive Rate (NRR) از ضرب احتمال بقا( نسبت باز ماندگی) در سنين مختلف باروري در احتمال دخترزايي ضربدر ميزان باروري كل به دست مي آيد. اگر اين عدد برابر يك باشد نشان دهنده اين است كه جانشين امكان پذير بوده و هر مادري در طول باروري خود يك دختر به دنيا آورده است.اگر بزرگتر از يك باشد جانشين امكان پذير بوده و هر مادري بيش از يك دختر به دنيا آورده است.اگر كمتر از يك باشد جانشين امكان پذير نبوده و هر مادري كمتر از يك دختر به دنيا آورده است .

ميزان خام مرگ و مير Crude Death Rate (CDR) كسري است كه صورت آن از تعداد كل متوفيات يكسال معين و مخرج آن از جمعيت ميانه همان سال تشكيل يافته است.اين ميزان را در هزار ضرب مي نماييم.

ميزان مرگ و مير اختصاصي سني نسبت تعداد درگذشتگان سن مذكور به ميانگين جمعيت همان گروه سنی. اين شاخص در مقايسه با قبلي ارزش بيشتري دارد.معمولا سنين كمتر از 5 سال و بالاتر از 65 سال شاهد ميزانهاي بالاي مرگ و مير مي باشد.

ميزان مرگ و مير كودكان Infant Mortality Rate(IMR) تعداد مرگ و مير اطفال كمتر از 1 سال به تعداد مواليد زنده به دنيا آمده در همان سال ( × 1000)

میزان مرگ و میر مادران Maternal Mortality Rate(MMR) تعداد مرگ مادران ناشی از عوارض بارداری و زایمان دریک سال به تعداد تولدهای زنده همان سال(× 100000)

میزان مرگ و میر نوزادان Neonatal Mortality Rate(NMR) تعداد مرگ نوزادان( 28 روز اول زندگی) در یک سال به تعداد تولدهای زنده در همان سال(× 1000)

میزان میرایی حول تولد Perinatal Mortality rate تعداد مرگ از هفته 28 جنینی تا 7 روز اول پس از تولد تقسیم بر ( تعداد مرگهای جنینی + تعداد تولدهای زنده)(× 1000)

ميزان مهاجرت به داخل(محاجر پذيري) تعداد افراد وارد شده به منطقه طي يك سال تقسيم بر جمعيت ميانه سال در 1000

ميزان مهاجرت به خارج(مهاجر فرستي) تعداد افراد خارج شده از منطقه طي يك سال تقسيم بر جمعيت ميانه سال در 1000

ميزان مهاجرت خالص ميزان مهاجر پذيري منهاي ميزان مهاجر فرستي اگر مثبت باشد جمعيت منطقه افزايش و اگر منفي باشد جمعيت منطقه كاهش مي يابد.

ميزان وابستگي(Dependency Ratio) ميزان وابستگي يا بار تكفل يا ميزان سرباري: عبارت است از ايجاد ارتباط ممكن بين يك فرد فعال و تعداد افراد بيكاري كه از نظر اقتصادي به فرد ياد شده متكي هستند در واقع محاسبه تعداد اشخاص غير فعالي است كه يك فرد فعال از نظر تامين مخارج زندگي بايد مسئوليت آنها را به دوش خود بكشد. افرادي كه هزينه زندگي آنان را اشخاص ديگري بايد تامين نمايند افراد سربار و يا وابسته ناميده مي شوند. مثل←زنان خانه دار،كودكان و دانش آموزان و دانشجويان جزءاين دسته هستند.

ميزان وابستگي(Dependency Ratio) ( جمعیت زیر 15 سال + جمعیت 65 سال و بالاتر) تقسیم بر جمعیت 64-15 ساله( × 100)