پژوهش ساخت اجتماعی و ساخت اجتماعی پژوهش مروری بر یک رساله سید حسین کاظمی دانشجوی دکتری رفتار- دانشگاه تربیت مدرس Email: hoseinkazemi2003@gmail.com انجمن مدیریت دولتی ایران دی ماه 1391

آزادی تلاش خردمندانۀ آدمی در جستجوی علت حادثه هاست هربرت مارکوزه

Science wars

پایان دنیا نکته دوم نکته اول

علم برتر است یا غیرعلم؟ مشکل استقراء (هیوم) مشاهدات پیشین با هر تعداد، ضامن تکرار مشاهده بعد نیستند. Doomsday theory اگر تا کنون چنین بوده، دلیل نمی شود که تا ابد چنین باشد.

مشکل دوم استقراء مشکل اول برای اثبات مشکل ساز است نه برای همپل و پوپر در استقرا با پدیده های مختلف سروکار داریم که فقط این پدیده ها هم اسم هستند تفاوت فرایند و فراورده (جوهر) استقرا قرار بود جمع توصیف ها باشد نه اینکه تبیین کند Induction Trend

زلزله پایان دنیا سقف فرو می ریزد ما می دویم چرا این حرکات رخ داد؟ حرکت دوم حرکت اول چرا این حرکات رخ داد؟

Typology of explanation General Particular Logic of position Material Institutional Psychological Ideational Logic of interpretation Source: adapted from Parsons, 2007

تبیین های مادی در اینجا فرض بر این است که هر عمل انسانی را می توان با توجه به همه عوامل مادی که انسان را احاطه کرده اند تبیین کرد (رجوع به بیرون) این عوامل عبارتند از: ویژگی های جسمانی مانند قدرت فیزیکی اقلیم جفرافیایی، مانند آفتابی بودن و شرجی بودن عوامل مادی که انسان درون خودش می یابد ولی به طبیعت مربوط نیستند مانند فقر و غنا، توزیع خوراک، توزیع پوشاک

تبیین های نهادی در اینجا برای اینکه بفهمیم چرا فلان عمل از انسان صادر می شود باید سراغ انچه برویم که انسان ساخته و عامل خود را از بدو تولد در آن یافته است (یعنی نهادها) (رجوع به بیرون) این عوامل عبارتند از: نهادهای اجتماعی مانند خانواده، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، حقوق، اخلاق، دین و مذهب قواعد اجتماعی این نهادها (social rules)، مانند قواعد عرفی، اخلاقی، مذهبی، زیبایی اندیشانه و مصلحت اندیشانه

تبیین های نگرشی عمل یک فرد به جهت باورهای اوست، یا به جهت احساسات و عواطف او یا هر دوی آنها (در اینجا رجوع به درون افراد است) نکته: چرا چنین نگرش هایی داریم؟ به سبب تعلق فرد یا عضویت وی در گروه های خاص. لذا به سبب تفاوت گروه هایی که فرد متعلق به آنهاست عوامل نگرشی برای هر شخص منحصر به فرد می شوند.

تبیین های روانشناختی در اینجا هم به سراغ درون فرد می رویم، اما نه آنهایی که فرد به واسطه تعلق در گروه های اجتماعی دارد بلکه عواملی که بر حسب ساختار ساخته شده انسان در او هست و از آن روان اوست. عواملی که در همه وجود دارند، ثابت و مشترک هستند. این عوامل عبارتند از: سنخ ها یا تیپ های روانی آدمیان کارکردها سنخ روانی: وحدت ساختار روانی ما را به کثرت عملی تبدیل می کنند.

Typology of explanation Positivism General Particular Logic of position Material Institutional Psychological Ideational Logic of interpretation Social constructionism

شروع ساخت گرایی اجتماعی در واقع می توان گفت یکی از نقاط عطف رشد این رویکرد در دوره معاصر، کتاب ساخت اجتماعی واقعیت 1966 برگر و لوکمان بوده است. آنان در این کتاب به نحوه ساخته شدن یک امر توسط انسان و سپس جدا شدن و ماهیت مستقل یافتن آن از سازنده آن به نحوی که سازنده آن را واقعیتی بیرونی می پندارد می پردازند.

سه مرحله ساخت اجتماعی اين نويسندگان سه مرحله اصلي را براي ساخت اجتماعي برمي شمرند: بروني سازي، عيني سازي، و دروني سازي. مانند اينکه ممکن است عملکرد ضعيف يک مدير به خاطر جنسيت خانم او باشد. مانند اين باور که چون اين نامزد پست مديريت، خانم است، عملکرد ضعيفي خواهد داشت. مانند بديهي پنداشتن و مسلم دانستن رابطه معکوس جنسيت مونث با عملکرد.

ادعاهای ساخت گرایی اجتماعی هدف کشف و دستیابی به حقایق عینی برای پژوهش نه تنها هدف خوبی نیست بلکه در مواقعی می تواند مضر هم باشد. انسان دو رو دارد، صورت ماده و صورت معنا. به عبارتی پشت و رو دارد و انگیزه و هدف انسان در یک رفتار قابل تبیین با تبیین های مادی نیست (به سبب تسری روش های علوم طبیعی به علوم انسانی).

ساخت اجتماعی نظریه انحراف در سازمان موضوع رساله: ساخت اجتماعی نظریه انحراف در سازمان

حوزه موضوع در این مطالعه آن دسته از رفتارهایی را مد نظر دارم که در نیمه تاریک سازمان رخ می دهند و از آنها با عناوینی چون رفتارهای منحرف، رفتارهای ضد اجتماعی، رفتارهای ضدکارکردی، بزهکاری سازمانی و حتی رفتاری انحرافی مثبت یاد می کنند. همانند دیگر رفتارهای فرانقش (رفتارهای شهروندی سازمانی)، تا کنون (به خصوص در دهه اخیر) تاثیر و تاثر رفتارهای منحرف با بسیاری از متغیرهای سازمانی بررسی شده است.

مسئله و سؤال اصلی پژوهش چرایی اختلاف معنای رفتارهای منحرف در نظر افراد در موقعیت های سازمانی پویایی های شکل گیری، حفاظت و اصلاح نظریه انحراف در سازمان (در سه سطح سازمان، گروه، و فرد) از نگاه ساخت اجتماعی چگونه است؟ مسئله سؤال اصلی

اهدافم از این مطالعه چیست؟ ارایه رهیافتی جایگزین برای مطالعه رفتارهای منحرف در سازمان پیگیری روند تزریق نظریه انحراف سازمان به افراد و تفسیر افراد از این نظریه شناسایی و بررسی روش ها و ابزارهای گروه های مختلف سازمان در حفظ نظریه انحرافشان مطالعه نقش روایت ها در شکل دهی، حفظ و اصلاح نظریه انحراف در سطح گروهی اهداف

چگونه می خواهم به این مسئله پاسخ گویم؟ برای مطالعه روند ساخت اجتماعی نظریه انحراف در سازمان از روش قوم نگاری استفاده خواهم کرد. هر چند روش اصلی کماکان قوم نگاری است و داده ها از این طریق به دست می آیند، اما برای سطح گروهی، با استفاده از روش معنابخشی وایک (بر مبنای روایت ها) داده ها تحلیل می شوند. برای سطح فردی نیز از روش معنا-بخشی دروین (بر مبنای روش شرایط-شکاف- ایده-نتایج) استفاده خواهد شد تا نحوه واکنش نظریه انحراف فرد در مواجهه با موارد نامتعارف مشخص شود.

رویکردهای موجود در پیشینه افرادی که تا کنون رفتارهای انحرافی را بررسی کرده اند در چند دسته عمده قرار می گیرند: آنهایی که رفتارهای منحرف را محصولات عینی و فی نفسه دارای معنا می دانند و برای آن انواعی قائلند (ارائه گونه شناسی های مختلف از این رفتارها شاهد این امر است، مانند رابینسون و بنت، 1995). رویکرد رفتارگرا آنهایی که رفتارهای منحرف را فی نفسه دارای معنا نمی دانند و این رفتارها را صرفا منفی نمی دانند. رویکرد تفسیری

یکی از گونه شناسی های رویکرد رفتارگرا جزئي عمده سازماني انحراف توليدي ترک زودهنگام استراحت­هاي طولاني و بيش از حد کند کاري عامدانه اتلاف منابع انحراف اموالي سرقت اموال رشوه­ گرفتن دروغگويي در مورد ساعات کار دزدي از شرکت بين فردي انحراف سياسي پارتي­بازي و جانبداري شايعه­پراکني در مورد همکاران مقصر خواندن و سرزنش کردن همکاران رقابت غيرسودمند خصومت شخصي آزار جنسي سوء استفاده کلامي دزدي از همکاران به خطر انداختن همکاران گونه شناسي رفتارهاي منحرف در محيط کار (مأخذ: رابينسون و بنت، 1995، 565)

نقد مطالعات رویکردهای موجود: مطالعات رویکرد رفتارگرا رویکرد رفتارگرا معنای رفتار را در خود رفتار می داند و نه در اذهان افراد (هر چند قائل به ارزش ها و نظرات مدیریت برای تشخیص این رفتارهاست). این رویکرد تغییرپذیری مبانی بازشناسی رفتارهای منحرف را در نظر نمی گیرد.

نقد مطالعات رویکردهای موجود: مطالعات رویکرد تفسیری رویکرد تفسیری به رغم چارچوب خوب، اما مطالعات همسو با رویکردش نداشته است: مطالعات این رویکرد که تا کنون انجام شده اند عمدتاً کمّی هستند هر چند مطالعات این رویکرد قائل به متغیر بودن معنای رفتارهای منحرف هستند اما معمولاً به جای اتخاذ چنین موضعی، روی به چندجانبه نگری می آورند

جمع بندی انتقادات 1- مطالعات نه چندان اندک صورت گرفته، رویکردی رفتارگرایانه به مطالعه رفتارهای منحرف داشته اند. بدین معنی که مبنای مطالعات و تقسیم بندی های آنها در این حوزه، بر مبنای وضعیت قضاوتی یک رفتار از نظر یک گروه خاص (عمدتاً مدیریت) بوده است. بدین روی در این مطالعات، همیشه نقش قضاوت اجتماعی (نظریه انحراف) ثابت فرض شده (مثلاً آنچه مدیر می گوید) یا نادیده گرفته می شود؛ درست همانگونه که نقش ذهن و نیت در مطالعات رفتارگرایان نادیده گرفته می شد. 2- انتقاد دیگر این است که مطالعات پیشین عمدتاً مبتنی بر پیش فرض همسویی و سازگاری ارزش ها در سطوح مختلف (جامعه، سازمان، گروه، فرد) هستند.

رویکرد مطالعه حاضر

فرایند ساخت دنیای اجتماعی از نظر برگر و لوکمان (1966) Socialization Social control Legitimation Externalization Objectifation Internalization Social realm Behaviors Deviance Theory Therapy Nihilation

مدل تاثیر نقش آفرینان بر ساخت دنیای اجتماعی ميزان قدرت قوي ضعيف ساخت اجتماعي مثبت منتفع شده سازمان وابستگان مردم منفي هماوردان پیمانکاران منحرفان مردم يا پيمانکاران اشنايدر و اينگرام (1993، 336)

با سپاس از توجهتان