اندازه گیری وقوع بیماری ها

در عصر حاضر كسي نمي‌تواند منكر این واقعیت باشد كه آمار نقشي لاینفک در زندگي روزمره ما بازي مي‌كند. اخبار روزانه رسانه‌هاي گروهی با گزارشی از وضع هوا به پایان مي‌رسند و در طول اخبار، به جریان های بازار بورس و سهام اشاره مي‌شود و روزنامه‌ها خبر از افزایش نرخ اجناس مي‌دهند و... آمار به عنوان پايه يك روش و راه موثر در بررسی مسائل موجود، در بسیاری از زمينه‌هاي علمي از جمله جامعه شناسي، کشاورزی، فيزيك و نیز پزشکی به‌ كار گرفته مي‌شود. در دانش امروزي، معمولا سعی مي‌شود كه اطلاعات موجود در يك زمينه خاص، در قالب اعداد نمایش داده شود تا به هنگام تجزیه و تحلیل اطلاعات، فهم بهتری از پدیده مورد مطالعه به‌ دست آمده و امکان مقایسه فراهم گردد. در يك جمله آمار مجموعه‌اي از روشهای جمع آوری، تهيه و تنظیم و تجزیه و تحلیل اطلاعات است كه براي كسب يك يا چند نتیجه به خدمت گرفته مي‌شود.

اعداد نماينده واقعي مشاهدات بوده و غيرواقع يا غلط نباشند براي اينكه از اطلاعات جمع آوري شده طی آمار گيري‌ها نتايج مناسب و مطلوب به‌ دست آيد بايد: اعداد نماينده واقعي مشاهدات بوده و غيرواقع يا غلط نباشند به نحو مفيدي تهيه و تنظيم شوند به نحو صحيح تجزيه و تحليل گردند قابل نتيجه گيري صحيح باشند آمار توصیفی: به طور كلي، روش‌هايي را كه به وسيله آنها مي‌توان اطلاعات جمع‌ آوري شده را تنظيم كرده و خلاصه نمود، آمار توصيفي مي‌ناميم.

جمعيت مجموعه از افراد يا اشيا كه مي‌خواهيم يك يا چند خصوصيت مشترك آنها را مورد بررسی قرار دهيم، جمعيت يا جامعه آماري مي‌ناميم. مثال: جمعیت بیماران مبتلا به ایدز ایران جمعیت افاغنه ساکن دشتستان جمعیت موش های فاضلاب شهر بوشهر

جمعيت جمعيت نمونه معمولا زمانی كه جمعیت آماری بسیار گسترده باشد، مطالعه ويژگي‌هاي مورد نظر، مستلزم صرف هزینه و وقت زيادي مي‌باشد و در بسیاری از مواقع، اين امر اصولا امکان پذیر نیست. بنابراین در چنین موردی، براي مطالعه ویژگی مورد نظر، به قسمتی از جمعیت آماری اکتفا مي‌كنيم. قسمتي از جمعيت كه طبق قاعده و ضوابط خاصي، براي مطالعه خصوصيتي از جمعيت انتخاب مي‌شود، يك نمونه از جمعيت مي‌ناميم. مثال: برای بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ایدز ایران، نمونه 1000 نفری جهت بررسی شیوع سوء تغذیه در جمعیت افاغنه ساکن دشتستان، نمونه 400 نفری نکته نمونه وقتي مفيد و قابل قبول است که بتواند نماينده خوبي براي كل جمعيت مورد مطالعه باشد.

متغير فاکتوري است که تغيير مي کند و قابل اندازه گيري است. نمونه نمونه جمعيت جمعيت خصوصیت مورد مطالعه، از فردی به فرد دیگر، يا از یک شيء به شيء دیگر در جمعیت آماری تغيير مي‌كند، كه آن را اصطلاحا متغير مي‌ناميم. متغير فاکتوري است که تغيير مي کند و قابل اندازه گيري است. سن، جنس، تعداد CD4، نمره کیفیت زندگی و ... سن، جنس، درآمد، سواد، قد، وزن، Hb، HCT و ... مثال:

از نظر میزان دقت اندازه گیری مقیاس ها به چهار دسته تقسیم می شوند. مقياسهاي اندازه‌گيري متغير متغير نمونه نمونه جمعيت جمعيت پس از شناسایی متغیرها باید به سراغ اندازه گیری آن ها برویم. در حقیقت  زمانی که متغیرهای تحقیق، شناسایی شدند، مشخص می‌گردد که اندازه‌گیری همه آن ها (مقیاس اندازه‌گیری) به یک صورت ممکن نیست. از نظر میزان دقت اندازه گیری مقیاس ها به چهار دسته تقسیم می شوند. نکته مقیاس اندازه گیری متغیر تعیین کننده نوع آنالیز آماری است که می توانیم انجام دهیم.

مقياس اسمي: افراد همانند از نظر صفت ويژه، در يک دسته قرار مي‌گيرند. ملاک طبقه‌بندي در اين نوع مقياس، بر ويژگي‌هاي مشترک افراد يا رويدادها مبتني است. مثال: محل تولد، رنگ پوست، جنسیت، گروه خونی، وضعیت تاهل توجه داشته باشيد كه: اعداد اعطا شده نیز در واقع كد آن طبقات هستند. بين این نوع متغیرها رابطه رياضي وجود ندارد اطلاعات با مقیاس اسمی را نمی توان به صورت معنی دار از کم به زیاد مرتب نمود.

مقياس ترتيبي مقياسي است که افراد يا اشيا را از لحاظ صفت ويژه، رتبه‌بندي مي‌کند. بین گروهها از نظر متغیر مورد نظر برتری وجود دارد مثال: شدت درد: خفيف، متوسط، شديد. رتبه فرد در آزمون سراسری نمی توانیم بگوییم کسی که رتبه او در کنکور 1 است دو برابر بیشتر از کسی که رتبه 2 دارد نمره گرفته است یا قوی تر است. تنها چیزی که می توانیم بگوییم این است که یکی از دیگری قوی تر است. توجه داشته باشيد كه: اعداد اعطا شده تنها براي مقايسه به كار مي‌روند (<=>) نمي‌توان با آنها چهار عمل اصلي را انجام داد.

مقياس فاصله اي: درجه حرارت، IQ، نمرات آگاهی و نگرش اين نوع مقياس نه تنها ترتيب اشيا را نمايان مي‌کند، بلکه فاصله بين آنها را نيز مشخص مي‌سازد. مثال: درجه حرارت، IQ، نمرات آگاهی و نگرش توجه داشته باشيد كه: در اين نوع مقياس، ما یک مبدا قراردادي داریم. فاصله 20-10درجه سانتی گراد به اندازه فاصله 40-30درجه است اما روزی که درجه حرارت 40 است هوا، دو برابر روزی که درجه حرارت 20 است گرم تر نیست. <=> و +/-

مقياس نسبتي: دقيق‌ترين مقياس اندازه‌گيري است. اين مقياس، داراي صفر حقيقي مي‌باشد؛ يعني نقطه اي در مقياس که نمايان‌گر فقدان کامل ويژگي مورد اندازه‌گيري است. نسبت‌ها در نقاط مختلف اين نوع مقياس، قابل مقايسه‌اند. مثال: سن، تعدادگلبول های قرمز، قد، وزن امکان انجام کلیه عملیات های ریاضی <=> ، +/- و

} } متغير متغير متغير نمونه نمونه جمعيت جمعيت اسمی رتبه ای متغير‌هاي کیفی متغير } فاصله ای نسبتی متغير‌هاي کمی

متغیر های کمی 1 – کمی پیوسته: کمیتی که بتواند بین دو مقدار خود تمامی اعداد حقیقی ممکن را بگیرد. مثال: طول قد، وزن، فشارخون 2- کمی گسسته: کمیتی که مقادیر آن شامل مجموعه شمارش پذیری از اعداد و یا زیر مجموعه ای از آن را اختیار کند مثال: تعداد دفعات اسهال کودک در یکسال، تعداد بیماران مبتلا به سل اسمیر مثبت

مقياسهاي اندازه‌گيري متغير نمونه جمعيت داده اطلاعاتي كه از مطالعه يك متغير به دست مي‌آيند، معمولا شامل انبوهي عدد يا علامت مي‌باشند كه آنها را داده مي‌ناميم. معمولا به داده‌هاي جمع آوري شده كه انبوهي عدد است و هيچ نوع پردازشی روي آنها انجام نشده است داده خام مي‌گويند. داده خام

خلاصه كردن و توضيح داده‌ها به وسيله تنظيم جداول و رسم نمودارها. مقياسهاي اندازه‌گيري متغير نمونه جمعيت داده مواردي كه در ارتباط با يك مجموعه از داده‌هاي مي‌بايستي مد نظر قرار داد، ‌عبارت‌اند از: خلاصه كردن و توضيح داده‌ها به وسيله تنظيم جداول و رسم نمودارها. محاسبه مقادير عددي، براي دست يابی به معيارهايي كه تمركز و يا پراكندگي داده‌ها را نشان دهد.

شاخصهاي آماري شاخصهاي مركزي شاخصهاي پراكندگي شاخص هایی که مرکز داده ها (نقطه تمرکز صفت) را مشخص کنند شاخصهاي مركزي شاخصهاي پراكندگي شاخص هایی که پراکندگی داده ها را حول شاخص های مرکزی محاسبه کنند

شاخصهاي مركزي ميانگين (Mean) ميانه (Median) نما(Mode)

شاخص هاي پراكندگي دامنه تغييرات (Range) واريانس (Variance) انحراف معيار (Standard Deviation) ضريب تغييرات (Coefficient of Variation)

تقسیم یک کمیت بر کمیت دیگر یک واژه کلی است نسبت (Ratio): تقسیم یک کمیت بر کمیت دیگر یک واژه کلی است نسبت جنسی، نسبت شانس، خطر نسبی تناسب (سهم) (proportion) تقسیم یک کمیت بر کمیت دیگر به گونه ای که اولی زیر مجموعه دومی باشد 57% موارد آنفلوانزا سال 1392 شهرستان جم در مردان اتفاق افتاد 10% موارد مالاریا سال 1392 شهرستان کنگان در کودکان اتفاق افتاد 60% موارد ایدز شهرستان گناوه در معتادان تزریقی اتفاق می افتد

میزان تقسیم یک کمیت بر کمیت دیگر به گونه ای که اولی زیر مجموعه دومی باشد و زمان در آن مد نظر قرار گرفته باشد

میزان بروز تراکم بروز

میزان شیوع

کاربردهای میزان های بروز و شیوع میزان شیوع میزان بروز اندازه گيري حجم بيماري در جامعه تعيين نياز هاي مربوط به مراقبت هاي بهداشتي در جامعه جهت مقايسه بين جوامع ميزان شیوع براي بيماري هايی که دوره طولانی محاسبه می گردد. تعيين احتمال گسترش يك بيماري خاص در يك دوره زماني مشخصي مثلا يك سال جستجوي عوامل ایجاد بيماري ميزان بروز براي بيماري هايي كه دوره كوتاهي دارند محاسبه می گردد. اندازه گيري ميزان شيوع آسان تر و ارزان تر از ميزان بروز است. در اندازه گيري ميزان بروز ابتدا بايد جمعيتي را مشخص كرد، آنها را در يك دوره زماني معين تعقيب (پيگيري) نمود تا موارد بروز اشكار شوند.

شانس و نسبت شانس(Odds & Odds Ratio) شانس یا بخت احتمال وقوع یک پیامد به عدم وقوع آن نسبت افرادي كه با يك عامل بيماري زا يا عامل خطرزا مواجهه شده و بيمار شده اند به تعداد افرادي كه با همان عامل مواجهه شده ولي بيمار نشده اند. نسبت شانس درواقع معادل نسبت شانس در مواجهه يافته ها به شانس در مواجهه نيافته ها است.

مواجهه يافتگي تعداد افراد مواجهه يافته و بيمار شده تعداد افراد مواجهه يافته و بيمار نشده تعداد افراد مواجهه نيافته و بيمار شده بيماري - + ب الف مواجهه يافتگي د ج تعداد افراد مواجهه نيافته و بيمار نشده      

اگر نسبت شانس برابر يك شود معناي آن اين است كه شانس رخداد بيماري در گروه مواجهه يافته برابر گروه مواجهه نيافته است، و يا به تعبيري ديگر افراد چه با اين عامل خاص مواجهه شوند و چه مواجهه نشوند شانس يكساني براي بيمار شدن دارند. هرچه مقدار بدست آمده براي نسبت شانس از يك بزرگتر باشد نشان دهنده افزايش بيشتر شانس رخداد بيماري در مواجهه با آن عامل در مقاسيه با عدم مواجهه است. اگر مقدار نسبت شانس كمتر از يك باشد نشان دهنده اثر محافظتي مواجهه با آن عامل خواهد بود.

خطر و خطر نسبي (Relative risk) احتمال وقوع پیامد در یک دوره زمانی خاص نسبت افرادي كه با يك عامل بيماري زا يا عامل خطرزا مواجهه شده و بيمار شده اند به کل افراد مواجهه یافته با همان عامل خطر نسبی یک نسبت است احتمال ابتلا يا مرگ در مواجهه يافته ها به همان خطر در مواجهه نيافته ها خطر بروز بيماري در فرد مواجهه یافته با يك عامل، چند برابر فردي است كه با آن عامل مواجهه نيافته است.

تعداد افراد مواجهه يافته و بيمار شده تعداد افراد مواجهه يافته و بيمار نشده تعداد افراد مواجهه نيافته و بيمار شده بيماري - + الف+ب ب الف مواجهه يافتگي ج+د د ج ب+د الف+ج تعداد افراد مواجهه نيافته و بيمار نشده      

همانند ميزان بروز، خطر نسبي را نمي توان در يك مطالعه مقطعي اندازه گيري كرد. اگر مقدار خطر نسبي برابر يك شود معناي آن اين است كه احتمال بروز بيماري در گروه مواجهه يافته برابر گروه مواجهه نيافته است، و يا به تعبيري ديگر افراد چه با اين عامل خاص مواجهه شوند و چه مواجهه نشوند احتمال يكساني براي بيمار شدن خواهند داشت. هرچه مفدار بدست آمده خطر نسبي از يك بزرگتر باشد نشان دهنده افزايش بيشتر احتمال بروز بيماري در مواجهه با آن عامل در مقایسه با عدم مواجهه، همين طور استحكام بيشتر رابطه آنها است. اگر مقدار خطر نسبي كمتر از يك باشد نشان دهنده اثر محافظتي مواجهه با آن عامل در بروز بيماري خواهد بود.

خطر منتسب Attributable risk خطر منتسب نيز يك نسبت است و عبارت از تفاضل ميزان بروز بيماري در گروه مواجهه يافته ها از ميزان بروز پيامد در گروه مواجهه نيافته هاست، مشروط بر اين كه علل ديگري به جز علت تحت بررسي اثرات مشابهي در دو گروه داشته باشند. Attributable risk= Risk Difference

خطر منتسب جمعيت يا جزء منتسب جمعيت (Attributable fraction risk in population سهمی از بار بیماری که منتسب به یک مواجهه است اگر مواجهه از بين برود، ميزان بروز پيامد در كل جمعيت كاهش پيدا مي كند. براي برآورد اين اندازه از روش زير استفاده مي شود جزء منتسب جمعیت ميزان بروز بيماري مورد نظر در كل جمعيت بروز بيماري در گروه مواجهه نيافته ها