عوامل روانی اجتماعی موثر بر سلامت نیروی کار مهدی اصغری
مقدمه زندگی ماشینی امروزه باعث افزایش بیماریهای روانی شده است. 20%کارگران از نوعی ناراحتی روحی رنج میبرند. عوامل متعددی برای افزایش اختلالات روانی ناشی از کار عنوان شده است که از همه مهمتر مشکل تطابق انسان با کار است. علاوه بر علل ناشی از کار محیط زندگی امروزه/خستگی مفرط/شیوه زندگی/ مشکلات مادی و اجتماعی/ شهرنشینی/اعتیاد و سایر ناهنجاریهای رفتاری در ایجاد اختلالات روانی موثر است.
استرس شغلی یکی از مشکلات فزاینده بهداشت حرفه ای شاغلین میباشد. یکی از دلایل عمده هزینه های سلامت و بهره وری میباشد. هر انسانی در طول زندگی کاری خود مواردی از استرس شغلی را تجربه میکند. موارد خفیف ان بر راندومان کاری میتواند اثر مثبت داشته باشد ولیکن موارد شدید ان بر بازدهی کاری اثر منفی دارد.
استرس شغلی استرس شغلی میتواند اثرات سوء روانی و فیزیولوژیک بدنبال داشته باشد. استرس شغلی میتواند بربهره وری کاری/ زندگی شخصی و روابط بین فردی افراد تاثیر سوء بگذارد. فاکتورهای شغلی متعددی میتواند باعث استرس در محیط کار شود.
تعریف استرس استرس مجموع واکنش های جسمی/ روحی روانی ذهنی و رفتاری است که ارگانیسم انسان در برابر عوامل درونی یا بیرونی بر هم زننده ثبات و تعادل طبیعی و درونی بدن نشان میدهد. استرس یا فشار درونی را میتوان حاصل محرک هایی دانست که عکس العمل فرد را برای سازگاری بر می انگیزد. استرس شغلی استرسی است که فرد معینی بر سر شغل مشخصی دستخوش ان میگردد. بسته به تجربه فرد شاغل میزان قدرت و ضعف او در مواجهه با شرایط موجود و شخصیت او ممکن است دچار مشکلاتی شود که شامل مشکلات روانی/جسمانی و رفتاری می باشد.
Job Demand Control Model
استرسورهای شغلی عوامل و ویژگیهای شغلی که ممکن است باعث استرس شود 1/ ویژگیهای نقش 2/ ویژگیهای شغل محوله 3/ جو و ساختار سازمانی 4/ پیشرفتهای شغلی 5/ خصوصیات محیط کار و نوبت کاری
وِیژگیهای نقش ناسازگاری نقش ابهام نقش عدم وجود منابع کافی جهت انجام کار عدم وجود توانایی کافی جهت انجام کار
ویژگیهای شغل محوله بار زیاد کمی وکیفی کار بار کم کمی و کیفی کار پذیرفتن مسئولیت زندگی سایر افراد قدرت کم تصمیم گیری
جو سازمانی عدم وجود ارتباط کافی اختلاف بین فردی تعارض با اهداف سازمان تغییر در سازمان
پیشرفتهای شغلی پذیرفتن مسئولیت جدید فراتر از میزان اموزش فقدان فرصت پیشرفت بیکاری
خصوصیات محیط کار مواجهات فیزیکی مواجهات شیمیایی مواجهات ارگونومیکی سر و صدا بوها خطرات ایمنی محیط کار کثیف
عوامل اجتماعی و فردی در استرس جدول هولمز راهه رویدادهای اتفاق افتاده برای فرد نمره میدهند مثبت یا منفی نمره ها جمع شده و هر چقدر نمره بالاتر باشد میزان و شدت استرس وارده بیشتر خواهد بود. اگر جمع نمره بین 200 تا 300 باشد 50% این افراد بیمار میشوند. اگر جمع این نمره بیشتر از 300 باشد 79% افراد به خطر میافتد.
سنجش استرس زندگی (جدول هولمز/راهه 33ایتم) ارزش نمره وقایع زندگی ردیف 100 مرگ همسر 1 73 طلاق 2 65 متارکه در زناشویی 3 63 دوره زندانی 4 مرگ عضو نزدیک خانواده 5 53 حادثه یا بیماری شخصی 6 50 ازدواج 7 47 اخراج از کار 8 45 بازنشستگی 9
نوبت کاری در کشورهای صنعتی 15تا20 % از نیروی کار در کارهای نوبتی و یا شیفت شب اشتغال دارند. عوامل موثر بر کارگر نوبت کار حمل ونقل به کار مواجهه های فیزیکی مواحهه های شیمیایی عوامل ایمنی دسترسی به غذا محیط اجتماعی دسترسی به مراقبت طبی
بیماریهای مرتبط با استرس بیماریهای قلبی عروقی کارگران دارای بیش از یک شغل ناسازگاری نقش رضایت شغلی اعتماد نفس تیپ شخصیتی فشار خون افزایش کلسترول توتال و کاهش کلسترول مفید
بیماریهای مرتبط با استرس بیماریهای گوارشی زخم معده اختلالات گوارشی کولیت اولسراتیو سندرم روده تحریک پذیر یبوست اختلال اشتها
بیماریهای مرتبط با استرس سایر بیماریها دیابت سر درد اسم کمر درد کاهش میل جنسی خستگی روحی و جسمی بیماریهای پوستی
پیشگیری و مدیریت استرس اولین قدم شناسایی عوامل استرس زای محیط کار/ عوامل استرس زای اجتماعی و عوامل زمینه ساز فردی میباشد. قدم دوم رفع عوامل استرس زا میباشد. قدم سوم پیشگیری از بروز اثرات ناشی از استرس است.
پیشگیری و مدیریت استرس پیشگیری و مدیریت استرس و کاهش عوارض ان با 1/ اقدامات فردی 2/ اقدامات سازمانی 3/ مهندسی اجتماعی
پیشگیری و مدیریت استرس اقدامات فردی شیوه های مداخله در استرس و کاهش یا حذف اثار استرس این شیوه ها در داخل محیط کار یا خارج از ان به کار بسته میشود تا 1/ منبع و منشاء استرس را از میان بردارند 2/ اثر ان را کاهش دهند 3/ بر ارزیابی فرد از عامل استرس زا تاثیر بگذارند و ان را تغییر دهند. 4/ با کمک این شیوه ها فرد بتواند بر احساس ناراحتی های درونی خود چیره شود و از شدت انها بکاهد. هدف کلی از این اقدامات اموزش دادن مهارتهای تازه ای به افراد است تا توانایی خود را بالا برده و بتوانند با سامان دادن محیط خود استرس را کاهش دهند.
پیشگیری و مدیریت استرس اموزش رکن اساسی راههای مداخله در استرس میباشد. انواع اموزش در فیلد استرس شغلی 1/ اموزش فردی برای مقابله با استرس 2/ اموزش مدیران در باره اهمیت طراحی شغل 3/ اگاهی دادن به کارکنان در خصوص علل شغلی اختلالات روانی
شیوه های فردی مقابله با استرس شهامت اموزی از بین بردن ناسازگاری تصمیم گیری و مهارت حل مشکل اموزش مهارت بین فردی مدیریت زمان مشخص کردن هدف و اولویتها
شیوه های سازمانی مقابله با استرس کاهش فشار و بار کار سازماندهی مجدد وظایف محوله جهت تصمیم گیری و خلاقیت کارگر بهبود روابط سازمانی گسترش برنامه های مساعدت کارگران و اگاهی سرپرستان از استرس مشاوره فردی و گروهی بهبود شرایط محیطی/ایمنی و ارگونومی محیط کار