MEĐUNARODNE FINANSIJE   MEĐUNARODNE FINANSIJE prezentacija- Prof.dr Bogdana Vujnović - Gligorić

OBAVEZNA LITERATURA OBAVEZNA LITERATURA: Dragoljub Stojanov, Međunarodne finansije - osnove teorije i politike, Sarajevo, Svjetlost, 2000.   DOPUNSKA LITERATURA: Radovan Kovačević, Međunarodne finansijeBeograd, Ekonomski fakultet, Beograd, 2014. Predrag Kapor, Međunarodne poslovne finansije, Beograd,V izdanje, Megatrend univerzitet, Beograd, 2012. Budimir Stakić i Slobodan Barać, Međunarodne finansije, Beograd, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010. file:///C:/Users/hp/Downloads/US%20-%20Me%C4%91unarodne%20finansije.pdf

Pravila ocjenjivanja Osnov Broj bodova PREDAVANJA Prisustvo 10 Interaktivnost Test I 40 Usmeni U K U P N O: 100 Predloženi datumi testa: TEST Redovni -Vanredni Predloženi datumi ispita:

SADRŽAJ Platni bilans Metode korekcije deficita platnog bilansa Sistemi deviznih kurseva Teorije deviznih kurseva Devizno tržište i konvertibilnost Razvoj međunarodnog monetarnog sistema Problemi međunarodne likvidnosti Međunarodni monetarni mediji Regionalna međunarodna monetarna politika Međunarodne finansije u uslovima globalizacije svjetske ekonomije

Platni bilans (Tekući račun)

POJAM PLATNOG BILANSA PLATNI BILANS odražava internu privrednu situaciju pojedine nacionalne privrede i njene ekonomske odnose sa inostranstvom U platnom bilansu zemlje se registruju sve ekonomske transakcije koje rezident izvrši sa nerezidentima (lice sa prebivalištem u inostranstvu) u toku određenog vremenskog perioda Sve što se uveze treba platiti, a sve što se izveze naplatiti, pri čemu svaka zemlja nastoji da više izvozi nego što uvozi, jer je tada njen bilans plaćanja pozitivan, odnosno u suficitu. Platni bilans predstavlja pregled transakcija zemlje sa inostanstvom za period od godinu dana Platni bilans registruje stvarno izvršene spoljnotrgovinske transakcije. Bitna je samo ispostavljena faktura i ta faktura je osnov knjiženja u platnom bilansu. Sve transakcije nisu monetizovane (pokloni, dio interkompanijskih transfera u okviru sistema multinacionalne kompanije i sl.) Neke će se transakcije naknadno realizovati (krediti, izvoz robe i sl.) Tradicionalno i konvencionalno, bilans efektivnih međunarodnih plaćanja i primanja između rezidenata i nerezidenata nazivamo deviznim bilansom

STRUKTURA PLATNOG BILANSA PLATNI BILANS u neposrednoj je vezi sa računima društvenog proizvoda zemlje DEVIZNI BILANS čine računi finansijskih tokova u privredi Devizni bilans uvažava i momenat plaćanja, odnosno naplate. U devizni bilans ulaze samo oni tokovi koji predstavljaju devizni priliv i odliv određene zemlje sa drugim zemljama u određenom vremenskom periodu Za razliku od platnog bilansa u kojem se evidentiraju potraživanja i obaveze prema inostranstvu (svi prihodi i rashodi) nastali u određenom periodu, devizni bilans registruje samo naplaćena potraživanja i plaćene obaveze (drugim riječima, samo dospjela primanja i plaćanja). Obračunski bilans iskazuje stanje potraživanja i obaveza rezidenata jedne zemlje prema inostranstvu u datom momentu Rezident - fizička osoba koja trajno boravi u BiH i koja ima dopuštenje boravka u BiH za razdoblje duže od jedne godine (preduzetnici, individualne i državne agencije, građani). Nerezidenti (turisti, radnici na privremenom radu u inozemstvu, diplomati stranih vlada, konzularno i drugo osoblje, podružnice stranih firmi) Ekonomske transakcije rezidenata sa nerezidentima registruju se u platnom bilansu kao debitne i kreditne stavke Kreditne transakcije znače priliv deviza U transakcije koje doprinose prilivu deviza ili sticanju kupovne snage u inostranstvu spadaju: izvoz robe i usluga jednostrani transferi uvoz kapitala izvoz monetarnog zlata

STRUKTURA PLATNOG BILANSA U transakcije koje djeluju na smanjenje kupovne snage zemlje u inostranstvo, odnosno koje vode odlivu deviza spadaju: uvoz roba i usluga jednostrani transferi izvoz kapitala i uvoz monetarnog zlata U okviru tzv. tekućeg platnog bilansa ponuda deviza dolazi od kreditnih transakcija U okviru bilansa kapitalnih transakcija ponuda deviza dolazi od debitnih transakcija Debitne transakcije bilansa kapitalnih transakcija formiraju ponudu deviza zato što uvoz kapitala predstavlja ustvari izvoz hartija od vrijednosti Tekuće transakcije registruju devizni priliv i odliv Kapitalne transakcije predstavljaju transfer kupovne snage između rezidanata i nerezidenata i odražavaju u dužničko-povjerilačke odnose među zemljama

Šema platnog bilansa I TEKUĆI RAČUN 1. ROBA 1.1. Izvoz robe 1.2. Uvoz robe 2. USLUGE 2.1. Izvoz usluga 2.2.Uvoz usluga 3. DOHODAK 3.1. Prilivi od rada od kapitala 3.2. Izdaci 4. TEKUĆI TRANSFERI 4.1.Priliv tekućih transfera, doznake,penz,pomoć,pokloni) 4.2. Odlivi II KAPITALNI I FINANS. RAČUN A. KAPITALNI RAČUN 1. Kapitalni transferi (transfer vlasništva nad nekom fiksnom aktivom bez odgovarajuće nadoknade i oprosta dugova) 2. Patenti i licence B. FINANSIJSKI RAČUN 1.Direktne strane investicije 1.1. Domaće u inostranstvo 1.2. Strane u BiH 2. Investicije u HOV 3. Finansijski derivati 4. Ostale investicije 4.1. Potraživanja 4.2. Obaveze 5.Međunarodne monetarne rezerve III NETO POGREŠKE I PROPUSTI

Debitne stavke (-) Kreditne stavke (+) I A. Uvoz robe B. Uvoz usluga A. Izvoz robe B. Izvoz usluga II A. Unilateralni transferi -odlivi A. Unilateralni transferi - prilivi III A. Povećanje ulaganja dugoročnog kapitala u inostranstvo B. Smanjenje ulaganja inostranog kapitala u zemlju A. Smanjenje ulaganja dugoročnog kapitala u inostranstvo B. Povećanje ulaganja dugoročnog kapitala u zemlju IV A. Povećanje odliva kratkoročnog privatnog kapitala u inostranstvo B. Smanjenje priliva kratkoročnog privatnog kapitala u zemlju A. Smanjenje odliva kratkoročnog privatnog kapitala u inostranstvo B. Povećanje prilliva kratkoročnog privatnog kapitala u zemlju V A. Povećanje odliva i smanjenje priliva kratkoročnog službenog kapitala A. Smanjenje odliva i povećanje priliva kratkoročnog službenog kapitala

JEDNOSTARNI TRANSFERI Jednostrane transakcije – transferi, razlikuju se od najvećeg dijela uobičajenih dvostranih transakcija po tome, što one ne predstavljaju razmenu, već ustupanje vrednosti bez nadoknade. U transfere spadaju: donacije iz inostranstva, pošiljke u i iz inostranstva, novčani transferi, inostrane penzije, bespovratni krediti i slično. Iako su ove transakcije u obliku kapitala, one se registrujuu tekućem bilansu, jer ne zahtjevaju protiv uslugu, kao što je to, npr: kod klasičnog kredita – kamata.

KAPITALNE TRANSAKCIJE TRASFER kupovne snage između rezidenta i nerezidenta predstavlja međunarodno kretanje kapitala BILANS kapitalnih transakcija predstavlja pregled neto – promjena dugovanja i potraživanja zemlje prema inostranstvu u toku jedne godine Sa vremenskog aspekta kratkoročno i dugoročno kretanje kapitala Oblici kretanja dugoročnog kapitala: a) Direktne investicije motivisane sticanjem vlasništva, kontrole i upravljanja b) Portfolio investicija je ulaganje kapitala u vrijednosne papire (dividenda) i c) dugoročni krediti za finansiranje spoljnotrgovinskih transakcija

KRATKOROČNI KAPITAL Međunarodno kretanje kratkoročnog kapitala može biti autonomno i kompenzirajuće Za autonomno kretanje (motiv su prihodi): spoljno trgovinski krediti poslovi arbitraže (razlike u kamatama) i špekulativno kretanje kapitala (promjene kursa) Podsticaj za arbitražne poslove postoji dotle dok je razlika kamatnih stopa veća od razlike između promtnog i terminskog deviznog kursa valute zemlje plasmana

Međunarodne monetarne rezerve MMR- sredstva međunarodnih plaćanja kojima zemlja raspolaže i koje može brzo, efikasno i bez ikakvih ograničenja upotrijebiti za izmirenje svojih obaveza prema inostranstvu. One registruju projmene u potraživanjima i dugovanjima centralne banke jedne zemlje u odnosu na centralne banke drugih zemalja. Obuhvataju: zlato, rezerve inostranih valuta, rezervnu poziciju i kredite MMFa, kao i specijalna prava vučenja. Ne zna se koliki tačno treba da bude nivo monetarnih rezervi (30,40 do 70% tekućih pla ćanja prema inostranstvu u toku jedne godine). Nivo monetarnih rezervi zavisi od velikog broja faktora:stanja u nacionalnoj i svjetskoj ekonomiji, platnobilansne pozicije, obima spoljnog duga, stepena razvijenosti međunarodne monetarne saradnje, tipa deviznog kursa koji se primenjuje, realnosti njegovog nivoa, spoljnotrgovinskog i deviznog režima... Držanje monetarnih rezervi podrazumijeva odre đene troškove.

BILANS MONETARNIH REZERVI Monetarne rezerve predstavljaju jedan od izvora međunarodne likvidnosti nacionalnih privreda Međunarodna likvidnost podrazumjeva sposobnost zemlje da finansira kratkoročne obaveze prema inostranstvu to jest da finansira deficit platnog bilansa i podržava devizni kurs vlastite valute vlastitim monetarnim rezervama ili kratkoročnim zaduženjima u inostranstvu Greške i propusti zbog problema oko registracije spoljnotrgovinskih transakcija Bilans neto – imovinske pozicije predstavlja pregled stanja ukupnih dugovanja i potraživanja zemlje prema inostranstvu

PLATNI BILANS NACIONALNE PRIVREDE Povezanost između spoljne trgovine i nacionalne privrede Deficit platnog bilansa može da bude dopunski faktor razvoja domaće ekonomije, ali može da bude i limitirajući faktor njenog razvoja B i H je imala trgovinski deficit oko šest milijardi KM u 2010. godini. Uzroci deficita trgovinskog bilansa su mnogobrojni: neadekvatna ekonomska politika nestabilna politička situacija slab priliv stranih investicija tehnološka zastarjelost opreme usporena tranzicija nekonkurentna proizvodnja itd.

PLATNI BILANS NACIONALNE PRIVREDE Projekcija platnog bilansa u BiH Izvor: Globalni okvir fiskalnog budžeta

HORIZONTALNO PRESJECANJE PLATNOG BILANSA

HORIZONTALNO PRESJECANJE PLATNOG BILANSA Princip dvojnog knjigovodstva ima za posljedicu i sljedeće: - saldo svakog podbilansa je jednak u iznosu saldu ostatka platnog bilansa, samo sa suprotnim predznakom. To znači da ako je, recimo, tekući bilans u deficitu 5 milijardi evra, kapitalni bilans mora biti u jednakom suficitu, i obrnuto. U ekonomskim analizama ravnoteže platnog bilansa, najbitnija je upravo horizontalna podjela platnog bilansa na tekući i kapitalni. Pri tome, kapitalni bilans pokazuje na koji način se finansira deficit tekućeg bilansa, ili na koji način je plasiran (investiran) suficit tekućeg bilansa. Dugoročno posmatrano, poželjno je da zemlja ostvaruje ravnotežu tekućeg bilansa. Ipak, to često nije moguće, pogotovo u zemljama u razvoju, kojima nedostaje kapital, pa ga moraju uvoziti (ostvarivati suficit kapitalnog bilansa, što podrazumijeva i jednak deficit tekućeg bilansa) kako bi podigli nivo investicija i ubrzali ekonomski rast. Zato je u srednjem roku dopustivo postojanje deficita tekućeg računa, ukoliko se on finansira prilivom dugoročnog kapitala. Drugim riječima, u srednjem roku je poželjna ravnoteža bazičnog bilansa. Ako to nije slučaj, ako je i bazični bilans u deficitu, tj. ukoliko se deficit tekućeg računa finansira kratkoročnim kreditima ili odlivom (smanjenjem) monetarnih rezervi, zemlja ima ozbiljan problem neravnoteže platnog bilansa. Treba imati u vidu da ovakvo stanje ne može potrajati dugo, jer se devizne rezerve brzo troše, a za dodatno zaduživanje postoji gornji limit, nakon kojeg investitori, zbog rizika od bankrota dužnika, nisu spremni da dalje pozajmljuju kapital.

VERTIKALNO PRESJECANJE PLATNOG BILANSA Kreditne (potraživanja) + priliv deviza Debitne (obaveze) – odliv deviza

Jednostrane i dvostrane transakcije PB Pored podjele na tekuće i kapitalne transakcije, korisno je razlikovati dvostrane i jednostrane transakcije. Dvostrane transakcije su one kod kojih postoji tok robe ili sredstava u oba smjera, dok su jednostrane one koje ne stvaraju povratnu obavezu. Većina transakcija je dvostrana: izvoz robe podrazumjeva da će uslijediti naplata, uvoz podrazumejva plaćanje, uzimanje zajma podrazumjeva otplatu u narednim periodima, kupovina firme u inostranstvu podrazumjeva plaćanje prethodnom vlasniku itd. Jednostrane transfere drugačije nazivamo transferima. Primjer jednostranih transakcija su doznake, pokloni i pomoć (donacije), jer su to transakcije kod kojih primalac nema obavezu kontračinidbe.

5 osnovnih tipova transakcija - knjiženja u platnom bilansu 1. Razmjena robe za finansijske transakcije BiH izvozi100 mil. Eur robe u Švicarsku. Švicarski uvoznik plaća račun u uk. iznosu 2. Razmjena robe/usluga za drugu robu/uslugu BiH izvozi 50 mil.eur robe u Njemčku u zamjenu za 50 mil.eur usluga Platni bilans Švicarske TR- uvoz robe -100 mil. KFR –smanj. Švic.potraž od BiH +100 mil Platni bilans BiH TR –izvoz robe +100 mil KFR – smanj.obav. Bh banke prema Švic. -100 mil. Platni bilans BiH TR –izvoz robe +50 mil - uvoz usluga -50 mil. Platni bilans Njemačke TR- uvoz robe -50 mil. - izvoz usluga +50 mil

5 osnovnih tipova transakcija - knjiženja u platnom bilansu 3. Razmjena jedne finansijske transakcije za drugu fin.transakciju BiH investitor se odluči da kupi mjenicu Norveške u vrijednosti 10 hilj.eur koju plaća sa svog računa u slovenačkoj banci 4. Transfer robe ili usluge bez povratnog toka BiH pokloni robu od 30 mil eur humanitarnoj org. u Vijetnamu. Platni bilans Norveške KFR –poveć.ob.po osn.HOV prema BiH. + 10 hilj. - poveć.potraž.prema bh banci -10 hilj. Platni bilans BiH KFR – poveć.invest.u HOVNorveške -10 hilj. - povećanje obaveza BiH banke +10 hilj. Platni bilans BiH TR –izvoz robe +30 mil - odliv tekućeg transfera -30 mil. Platni bilans Vijetnama TR- uvoz robe -30 mil. - Priliv tekućeg transfera +30 mil

5 osnovnih tipova transakcija - knjiženja u platnom bilansu 5. Transfer finansijske imovine bez suprotnog toka BiH plaća kamatu, profit i dividendu investitorima u Švicarsku 50 mil.eur-a sa svog računa u bh banci i prenosi tu svotu na rn državljanina Švicarske Platni bilans Švicarske TR- Priliv doh.od kapitala +50 mil. KFR –poveć.potraž prema slov.banci -50 mil Platni bilans BiH TR –odliv dohotka od kapitala -50 mil. KFR – poveć.obav. Bh banke prema Švic. +50 mil.

PLATNI BILANS NACIONALNE PRIVREDE Zadaci: Primjer 1: Bh preduzeće je od američkog preduzeća kupilo ljekove u vr. 100 hilj $. Rok plaćanja 3 mjeseca - tekući račun- uvoz robe -100 hilj. -fin.račun- ostale investicije – obaveze +100 hilj. Primjer 2: U roku dospijeća bh preduzeće je uzelo dug.kredit od američke banke od 200 hilj. $ i plaća ljekove američkom preduzeću -fin.račun- ostale investicije – obaveze +200 hilj. -fin.račun- ostale investicije – obaveze -100 hilj. -finansijski račun- imovina -100 hilj. Primjer 3: Bh preduzeće investira preostale $ u mjenice u SAD finans. račun-investicije u dužničke HOV- imovina -100 hilj. finansijski račun –ostale investicije-imovina +100 hilj

PLATNI BILANS NACIONALNE PRIVREDE Primjer 4: Po prestanku 3 mjeseca bh preduzeće prima na svoj račun glavnicu i kamate od 100500 $ finans. račun-investicije u dužničke HOV- imovina -100 000 Tekući račun – prihodi od kapitala +500 finansijski račun –ostale investicije-imovina +100500 Primjer 5: Poslovno putujemo u SAD sa američkom avio kompanijom- plaćamo kartu 900 $, a prenoćište 800$. Plaćanje vršimo sa američkom karticom. tekući račun – usluga -1700 finansijski račun –ostale investicije-imovina +1700 Primjer 6: Odlučimo se da ostatak novca koji imamo na banci prenesemo na svoj dolarski račun kod NLB u B.Luci -nema promjena. Primjer 7: Dolare u banci zamijenimo za KM - nema promjena Primjer 8 NLB proda dolare banci CBBiH Rezerve -98800 USD finansijski račun –ostale investicije-imovina +98800

METODE KOREKCIJE PLATNOG BILANSA

FINANSIRANJE I PRILAGOĐAVANJE PLATNOG BILANSA Rad međunarodnog monetarnog sistema baziranog na pravilima igre zlatnog standarda Ciljevi ekonomske politike: puna zaposlenost relativna stabilnost cijena privredni rast Neravnoteža platnog bilansa ograničavajući faktor razvoja: iscrpljuju se devizne rezerve eksterna nelikvidnost

KORIGOVANJE PLATNO-BILANSNOG DEFICITA Metode za uravnoteženje i prilagođavanje platno bilansnog deficita: Metod platno bilansnog prilagođavanja: deflacija (nezaposlenost eliminiše deflaciju) i devalvacija Trgovinska i devizna kontrola Finansiranje deficita platnog bilansa zaduženjem u inostranstvu Finansiranje deficita platnog bilansa vlastitim monetarnim rezervama Prilagođavanje zahtjeva relokaciju resursa, promjenu strukture proizvodnje, strukture izvoza i uvoza, stimuliranje i destimuliranje, i sl. Korekcija debalansa monetarnim rezervama je najpravednija. Optimalni nivo monetarnih rezervi je onaj nivo kojim su marginalni troškovi akumuliranja rezervi jednaki marginalnoj korisnosti monetarnih rezervi Odnos štednje i investicija (strukturni poremećaj).

PRILAGOĐAVANJE PLATNOG BILANSA Cilj ekonomske politike većine zemalja nije uravnoteženje platnog bilansa nego doziranje deficita platnog bilansa. Govorimo o metodama prilagođavanja (doziranja) platnog bilansa, a ne o metodama uravnoteženja platnog bilansa. Metode prilagođavanja platnog bilansa: metode koje djeluju na principima tržišnih zakonitosti metode administrativnog karaktera Administrativne metode prilagođavanja platnog bilansa obuhvataju mjere devizne kontrole i deviznih ograničenja, te mjere trgovinske kontrole i administrativnog protekcionizma.

B I L E T E R A L I Z A M To je specifičan način spoljnotrgovinske razmjene između dvije zemlje. Bileteralizam se zasniva na principima devizne kontrole i ekonomisanja devizama. Pojavio se između I i II svjetskog rata (Ekonomska kriza 1929. – 1933.). Bileteralizam je ekonomski odnos između dvije zemlje (trgovinski sporazumi, kliring, platni sporazumi, itd.)

SISTEMI DEVIZNIH KURSEVA

DEVIZNI KURS I NACIONALNA PRIVREDA Devizni kursevi odražavaju odnose ponude i potražnje deviza, odnosno stanje platnog bilansa. Sistemi deviznih kurseva bave se pitanjem izražavanja kurseva u određenoj formi – varijanti. Shodno teoriji o sistemu fluktuirajućih deviznih kurseva, on se formira slobodno na osnovu djelovanja ponude i potražnje deviza. U sistemu fiksnih kurseva: kurs takođe predstavlja odraz ponude i potražnje deviza, on se formira na unaprijed određenoj visini. Ponuda i potražnja deviza su promjenljive veličine (dnevne, nedeljne, mjesečne, itd.).

REALNI DEVIZNI KURS Kod realnih deviznih kurseva pregled konkurentske sposobnosti se iskazuje objektivno. Dobar je putokaz za racionalnu ekonomsku politiku. Realni devizni kursevi podstiče racionalnu alokaciju nacionalnih resursa. On je osnov za racionalnu aktivnu i pasivnu politiku izvoza i uvoza roba.

POTCIJENJENA VALUTA Potcijenjena valuta direktno stimuliše izvoz i povećava konkurentsku sposobnost izvoznika na međunarodnom tržištu. Potcijenjena valuta stimulativno djeluje na relokaciju resursa u pravcu eksportnih industrija. Ona vodi prelijevanju nacionalnog dohotka u inostranstvo i upućuje zemlju da živi ispod svojih mogućnosti. Devalvacija nacionalne valute pred početak turističke sezone u namjeri da podstaknu priliv stranih turista. Nerealan devizni kurs vodi ka neekonomskoj alokaciji nacionalnih resursa i neekonomskoj raspodjeli nacionalnog dohotka. Ugrožava ciljeve ekonomske politike – (međunarodna kretanja kapitala – špekulacije, i sl.).

FORMIRANJE DEVIZNIH KURSEVA Devizni kursevi se formiraju na deviznom tržištu pod uticajem ponude i potražnje deviza. Ponuda i potražnja deviza odražavaju stanje platnog bilansa (deficit ili suficit). Transakcije koje involviraju transfer kupovne snage u inostranstvu: uvoz roba i usluga plaćanje na ime kamata i dividendi jednostrani transferi – davanja izvoz kapitala (formira potražnju za devizama) Nema jedinstvene svjetske valute, nacionalna valuta zakonsko sredstvo plaćanja. Potražnja za devizama varira inverzno (obrnuto) sa cijenom – deviznim kursem. Potražnja za devizama je funkcija deviznog kursa slično kao što je potražnja za bilo kojom robom funkcija cijene takve robe.

FORMIRANJE DEVIZNIH KURSEVA Izmjena dispariteta između domaće i ino cijene dovodi do formiranja nove potražnje za devizama. Porastom nacionalnog dohotka dolazi do porasta uvoza koji formira veću potražnju za devizama (BiH). Ponuda deviza dolazi od aktivnih stavki platnog bilansa: izvoz roba i usluga primanja na ime kamata i dividendi jednostrani transferi – primanja uvoz kapitala Centralna banka svojim mjerama može podržavati i održavati određeni nivo deviznog kursa, kao i mjere devizne kontrole.

FORMIRANJE DEVIZNIH KURSEVA Uticaj promjene kupovne cijene novca (inflacije) na devizni kurs Primjer: Ako početkom 2014 godine kurs iznosi 1eur=1,95583 KM, a inflacija u BiH iznosi 8 % a u Evrozoni 2%, onda po teoriji pariteta kupovne snage početkom 2015 g.devizni kurs treba da iznosi oko 2,070406 Km za euro. Kurs u budućem per.= Kurs na početku perioda x (indeks cijena u stranoj zemlji/ indeks cijena u domaćoj zemlji) Kb= 1,95583 x (108/102) = 2,070406 Napomena: indeks cijena se računa tako što se broju sto doda inflacija.

FORMIRANJE DEVIZNIH KURSEVA Uticaj kamatne stope na devizni kurs Porast kamatne stope u SAD u odnosu na nepromjenjenu u BiH uticaće na to da investitori obe zemlje ulažu u fin.instrumente denomirane u dolarima da bi ostvarili veći prinos na ulaganja. Krajnji rezultat je porast deviznog kursa. Primjer: Ako kamatna stopa na američke obveznice iznosi 5% a na bh 2% onda će investitori imati podsticaj da prodaju bh obveznice i da tim KM pribave dolare kojim će kupiti američke obveznice. Razumljivo je da će cijena dolara (devizni kurs) rasti jer se povećava potražnja za dolarima.

FORMIRANJE DEVIZNIH KURSEVA Ukoliko rast kursa nastaje odlukom monetarne vlasti (CB ili vlade) – onda se smanjenje vrijednosti nacionalne valute naziva devalvacija, a ako kurs raste na deviznom tržištu onda je riječ o depresijaciji (deprecijaciji) Pad deviznog kursa označava porast vrijednosti domaće valute; ako monetarna vlast odluči da snizi kurs , to je revalvacija, a ako se pad ostvari djelovanjem tržišnih snaga , to je apresijacija (ili aprecijacija) Promjena vrijednosti kursa računa se na sljedeći način: Promjena vrijednosti kursa = (sadašnji kurs/ novi kurs-1)x100 Primjer: Sadašnji kurs 1eur = 1,95583 KM, a novi 1 euro=2, onda je vrijednost KM promjenjena za -2,2085 (1,95583/2-1)x100

UTICAJ DEVALVACIJE NA DEVIZNI KURS Nacionalna privreda se može zaduživati u inostranstvu sve dotle dok njen privredni potencijal garantuje uredno otplaćivanje duga. Devalvacija nacionalne valute: smanjuje potražnju djeluje u pravcu podsticanja izvoza formiranja dopunske ponude deviza, itd. Obim devalvacije nacionalne valute zavisi od elastičnosti izvoza i uvoza prema cijenama.

FLUKTUIRAJUĆI DEVIZNI KURSEVI Uvijek vode uravnoteženju ponude i potražnje deviza – platnog bilansa. Formira se na takvom nivou da pokrene djelovanje relevantnih elastičnosti. Porastom uvoza u sistemu fluktuirajućih deviznih kurseva dolazi do: porasta kursa strane valute depresijacije (pada) nacionalne valute poskupljenja uvoza Rezidenti mogu finansirati uvoz sve dok im nije ugrožena likvidnost. Nema intervencije Centralne banke kod sistema fluktuirajućih kurseva.

FIKSNI DEVIZNI KURS Fiksni devizni kursevi garantuju određenu deviznu sigurnost. On je cijena strane valute izražene u domaćoj valuti u jednom fiksnom iznosu. Bio je trajan i stabilan u vrijeme zlatnog standarda. Mogućnost korekcije fiksnog deviznog kursa samo u uslovima fundamentalne neravnoteže platnog bilansa (IMF). Današnja praksa dozvoljava češću izmjenu fiksnog deviznog kursa, a time se približavaju fluktuirajućem deviznom kursu. Bitne komponente fiksnih deviznih kurseva su: valutni pariteti i kupovna snaga. Valutni paritet predstavlja odnos nacionalne valute prema konvencionalno izabranom zajedničkom imenitelju ($, zlato, SDR, i sl.). Paritet valute predstavlja spoljnu vrijednost valute (inostranstvo), a kupovna snaga predstavlja unutrašnju vrijednost valute.

FIKSNI DEVIZNI KURS Prema teoriji pariteta kupovne snage devizni kurs će se formirati na nivou koji je određen kupovnom snagom nacionalne valute. Valuta precijenjena i dolazi do depresijacije vrijednosti nacionalne valute. Oscilacije deviznog kursa oko pariteta prema standardima IMF – 1971. do plus ili minus 1 % (Sporazum u Simtsonian institutu 1971. godine) do plus ili minus 2,25 %. Intervencije Centralne banke sa monetarnim rezervama ili mjere devalvacije od strane države.

DEVIZNO TRŽIŠTE I KONVERTIBILNOST

POJAM I ZNAČAJ DEVIZNOG TRŽIŠTA Da bi se međunarodni platni promet mogao odvijati, moraju postojati institucionalne osnove za konverziju valuta i uspostavljanje finansijskih relacija između rezidenta i nerezidenta. U tu svrhu formiraju se specijalizirane institucije u vidu deviznih tržišta (konverizija valuta, odvijanje međunarodnog platnog prometa) Devizno tržište je institucija tržišne privrede na kojoj se u dosta definisanim uslovima ostvaruje promet deviza. Definicija deviznog tržišta uključuje tokove deviznih sredstava u okvirima nacionalne privrede i cirkulaciju deviznih sredstava u okvirima nacionalne privrede i cirkulaciju deviznih sredstava u ekonomskim odnosima sa inostranstvom. Vertikalni devizni tok (banke – klijenti) Drugi devizni tok u okviru bankarskog aparata Treći devizni tok označava cirkulaciju deviza prema inostranstvu (plaćanje) Zaštita od kursnih rizika (promtno i terminsko tržište)

USLOVI ZA FUNKCIONISANJE DEVIZNOG TRŽIŠTA Prvi uslov koji mora biti ispunjen da bi se formiralo slobodno devizno tržište je postojanje spoljne konvertibilnosti valute. Spoljna konvertibilnost podrazumjeva pravo deviznih nerezidenata da potraživanja stečena u domaćoj valuti konvertuju na domaćem ili inostranom tržištu. Spoljna konvertibilnost pretpostavlja da su ispunjeni sljedeći uslovi: 1. unutrašnja privredna stabilnost koja se odlikuje privređivanjem uz relativno nisku stopu inflacije i nezaposlenosti, 2. postojanje spoljne ravnoteže koja se ogleda u ravnoteži platnog bilansa, 3. postojanje pariteta domaćih i inostranih cijena, 4. liberalizovan robni i platni promet sa inostranstvom, 5. postojanje dobro organizovanog bankarskog aparata i odgovarajućih kadrova.

PROMTNO I TERMINSKO DEVIZNO TRŠITE Na promtnom (dnevnom) tržištu devize se kupuju s ciljem podmirenja iz međunarodnih ugovora po osnovu tekućih i kapitalnih transakcija (rok za isporuku deviza 2 dana) Standardni rokovi dospjeća terminskih transakcija su: jedan, dva, tri i šest mjeseci Na terminskom deviznom tržištu centralna banka nije u obavezi da interveniše s ciljem održavanja kurseva u granicama limita. Na terminskom deviznom tržištu kursevi mogu fluktuirati u skladu sa ponudom i potražnjom.

SUBJEKTI DEVIZNOG TRŽIŠTA 1. POSLOVNE BANKE Da bi poslovna banka stekla pravo poslovanja na deviznom tržištu, mora udovoljiti sljedećim zahtjevima: aktivnost trgovanja devizama mora biti dozvoljena od monetarnih organa, banka treba da obavlja sva plaćanja u ime svojih komitenata putem mreže korespodenata u inostranstvu, plaćanja treba da imaju takav obim da opravdaju troškove trgovanja devizama, solidnost banaka je jedan od osnovnih uslova za prijem u krug poslovnih partnera, raspolaganje deviznim sredstvima kod korespodenata u inostranstvu je bitan uslov koji omogućava trgovina devizama i da bi uspješno zadovoljavala nalog klijenata i svoje potrebe, banka mora raspolagati sposobnim kadrom za deviznu trgovinu. Međubankarska devizna tržišta formiraju poslovne banke.

SUBJEKTI DEVIZNOG TRŽIŠTA 2. CB BiH Aktiva CB BiH

Pasiva CBBiH

SUBJEKTI DEVIZNOG TRŽIŠTA 3. TRGOVCI I BROKERI A) TRGOVCI DEVIZAMA U bankama se trgovinom deviza bave specijalizovani stručnjaci – dileri Moraju biti osposobljeni BROKERI Pojavljuju se na međunarodnom tržištu i deviznim berzama Za svoj rad ostvaruju proviziju Brokerske kuće

TEHNIKA POSLOVANJA NA DEVIZNOM TRŽIŠTU Poslovanje na deviznom tržištu počinje izračunavanjem kurseva raznih valuta prema nacionalnoj valuti Radi lakšeg i bržeg dijaloga kotiraju se samo dvije posljednje cifre kursa (£ prema $ 24050/60) Kotiraju se samo 50/60, što znači da je trgovac spreman kupiti £ za $ po kursu 24050, a prodati po kursu 24060. Ukoliko partneri postignu sporazum, dogovaraju se o mjestu isplate

POSLOVANJE BANAKA Osnovni motiv poslovanja banaka na deviznom tržištu sastoji se u plaćanju i naplaćivanju računa za svoje klijente. Pored poslovanja za klijente, banke se javljaju na deviznom tržištu za vlastiti račun Zahvaljujući postojanju deviznih kurseva na različitim deviznim tržištima, banke su u situaciji da arbitriraju i izaberu onu varijantu kupovine i prodaje deviza koja im donose najveći profit. Poslovi istovremene kupovine i prodaje deviza na raznim deviznim tržištima nazivaju se arbitražnim poslovima. Ukoliko banka kupuje devize za klijenta, govorimo o arbitraži za izravnavanje i cilj je pokrivanje vlastitih potreba po najpovoljnijem kursu. Pod diferencijalnom arbitražom podrazumjevamo pravi arbitražni posao izračunat na zaradi iz razlike kurseva na pojedinim deviznim tržištima

SWAP - POSLOVI Primjer: Istovremena kupovina i prodaja deviza koju vrši isti partner, ali sa različitim rokovima dospjelosti naziva se swap – poslovi. Swap – transakcije primjenjuju se prvenstveno za pokriće deviznog rizika u međunarodnim transakcijama na tržištu novca, tj. posuđivanja i pozajmljivanja stranih valuta. Primjer: Devizna arbitraža gdje se radi o novcu dospjeća 90 dana uzetom u Švicarskoj po stopi od 5% i plasiranom u Njemačkoj po stopi od 7%. Pretpostavimo: francuska banka želi iskoristiti razlike između kamatnih stopa i napraviti arbitražni posao. Banka će posuditi 10 miliona CHF od bilo koje banke – Švicarskoj, a zatim prodati te CHF na deviznom tržištu deviza za Eur. Francuska banka je tada u stanju da posudi ovaj iznos u Eur njemačkoj banci sa dospjećem od 90 dana po stopi od 7 % itd.

ŠPEKULATIVNI POSLOVI Osnova špekulativnih poslova je pretpostavka da će u toku vremena doći do razlike u deviznim kursevima. Špekulant očekuje da će uslovna cijena FF porasti u odnosu prema belgijskom i kupuje veći iznos FF. Ukoliko dođe do porasta tečaja špekulant prodaje FF uz profit Međutim, da se može očekivati pad cijena FF, špekulant će ih prodati na terminskom tržištu. Ako u roku dospjelosti na terminskom tržištu dođe do stvarnog pada kursa na promtnom tržištu, on će kupiti FF koje će potom isporučiti na terminskom tržištu i ostvariti zaradu. Špekulacija može biti stabilizirajuća i destabilizirajuća.

POKRIVANJE KURSNIH RAZLIKA Osnovni cilj učestvovanja trgovca na terminskom deviznom tržištu je osiguranje spoljnotrgovinskih transakcija razlika promjene deviznih kurseva. Hedžeri ne žele na deviznom tržištu pokriti rizike koji mogu rezultirati iz spoljnotrgovinskih transakcija. Oni se žele osloboditi kursnih rizika koji su povezani sa direktnim investicijama u inostranstvu, odnosno raspolaganjem određene imovine u inostranstvu Hedžing – poslovi, hedžer nastoji realizovati određen prihod kojim bi kompenzirao eventualni gubitak do kojeg može doći usljed promjene deviznokursnih odnosa među pojedinim valutama.

HEDŽING POSLOVI Hedžing posao se sastoji od dva dijela Anticipiranja gubitka koji se ne mora ostvariti i Realizacije prihoda kojim bi se takav gubitak pokrio – da se ostvari pokriće Hedžing poslovi mogu se odvijati preko deviznih tržišta ili preko tržišta novca Suština hedžing – posla sastoji se u ostvarenju realnog prihoda kojim se želi pokriti potencijalni gubitak. Primjer Neto potraživanja se predviđaju 1.04.2014godine u iznosu £ 500.000 u aprilu 2015. uz devizni kurs £/$ 2,50 neto potraživanja iznosi $ 1.250.000 U međuvremenu £ devalvira i da novi devizni kurs bude £/$ 2,4

HEDŽING POSLOVI gubitak $ 50.000 £ 500.000 x $ 2,4 = 1.200.000 gubitak $ 50.000 hedžer prodaje $ 500.000 po kursu od £/$ od 1.04.2014. godine 1.04.2014. hedžer prodaje £ 500.000 po £/$ 2,5 = 1.250.000 1.04.2015. hedžer kupuje £ 500.000 na deviznom tržištu po kursu £/$ 2,40 = 1.200.000 1.04. hedžer izvrša obavezu isporuke koje je prodao još 1.04.2014. godine i dobija: $ 1.250.000 ostvaruje dobitak $ 50.000 kompenzira gubitak izazvan devalvacijom $ 50.000 funte od neto – efekat 0

VALUTNA KONVERTIBILNOST U okviru trinagularni aranžmana (trinagularizma) potraživanja stečena izvozom u jednu zemlju mogu se koristiti za finansiranje dugovanja prema trećoj zemlji. Trinagularizam predstavlja način spoljnotrgovinske razmjene između tri zemlje koji je praćen liberalizacijom robnog i platnog prometa među njima. Kad produktivnosti dostigne produktivnost regije, tada cijene nacionalne privrede korespodiraju cijenama spoljnotrgovinskih partnera, onda su ispunjeni uslovi da nacionalna privreda ima uravnoteženu robnu razmjenu. Valutni multilateralizam predstavlja visok stepen na putu valutne evidencije ka konvertibilnosti koji omogućava takvo spoljnotrgovinsko kominiciranje između nacionalne privrede i regiona koje je praćeno liberalizovanim robnim i platnim prometom. Valutni multilaterizma otvara mogućnost za djelovanje robne i devizne arbitraže.

VALUTNA KONVERTIBILNOST Cijene su relativno usklađene, a stepen i struktura privrednog razvoja su na približnom ili istom nivou. Kada nacionalna privreda dođe u stanje unutarnje i spoljne ravnoteže, odnosno ravnoteže platnog bilansa, u uslovima liberalizovanog robnog i platnog prometa, ona može svoju valutu proglasiti konvertibilnom. Valuta postaje konvertibilna kada zemlja obavjesti IMF da prihvata obaveze iz člana VIII Statuta IMF-a. Pod konvertibilnošću valute se podrazumijeva mogućnost zamjene – prodaje valute za valutu. Unutrašnja konvertibilnost označavala je mogućnost rezidenta da svoja domaća potraživanja konvertuje u zlato, a preko zlata u bilo koju drugu valutu (napuštena).

RAZVOJ MEĐUNARODNOG MONETARNOG SISTEMA

POSLJEDICE VELIKE EKONOMSKE KRIZE 1929 -1932 GODINE Već 1930. godine postalo je jasno da je jedna od odgovornih premisa zlatnog standarda, deflacionisanje i inflacionisanje domaće privrede u interesu održavanja spoljne ravnoteže, postala neprihvatljiva. Puna zaposlenost, privredni rast i monetarna stabilnost postali su prioritetni ciljevi ekonomske politike svih zemalja. Široka primjena trgovinskih restrikcija i devizne kontrole dovela je do toga da je čitav sistem međunarodne trgovine i plaćanja postao više predmet političkih, a manje ekonomskih razmišljanja. Sistem fluktuirajućih deviznih kurseva, koji se razvio sa svjetskom ekonomskom krizom u uslovima opšte nesigurnosti i neizvjesnosti podsticao je kretanje špekulativnog kapitala (kursne razlike). Dnevne fluktuacije deviznih kurseva bile su toliko velike da ih čak ni formirani stabilizacioni fondovi nisu mogli kompenzirati.

CILJ NOVOG MEĐUNARODNOG MONETARNOG SISTEMA Sistem fluktuirajućih deviznih kurseva nije bio prihvatljiv: podsticao je destabilizirajuće kretanje kratkoročnog kapitala, i potencirao rizik subjekata koji učestvuju u međunarodnoj trgovini i investiranju. Novim međunarodnim monetarnim sistemom trebalo je obezbijediti: stabilnost, što predstavlja funkcionisanje sistema fiksnih deviznih kurseva, nezavisnost nacionalnih monetarnih i fiskalnih politika multilateralizam kao doprinos ekspanziji i konvertibilnosti valuta.

MEĐUNARODNI MONETARNI FOND (INTERNATIONAL MONTARY FUND - IMF) Odluka o osnivanju IMF donijeta je 01.05.1944. godine na monetarnoj i finansijskoj konferenciji UN, održanoj u BRETTON WOODSU, (kod Bostona – SAD), a sazvanoj na inicijativu predsjednika Roozevelta (SAD). Fond je počeo sa radom 01.03.1947. godine. IMF je osnovan radi usaglašavanja međunarodnih bilansa plaćanja i da pruža kratkoročne novčane pomoći, kao i da organizuje međuvladine konsultacije u vezi sa nekim od ovih problema. IMF ne obezbjeđuje sredstva za ekonomski napredak i razvoj.

CILJEVI IMF Ciljevi međunarodnog monetarnog fonda sadržani su u članu 1 Sporazuma o osnivanju Međunarodnog monetarnog fonda. Oni se sastoje u: unapređenju monetarne kooperacije, podsticanju ekspanzije i uravnoteženog rasta međunarodne trgovine. Pri tome ona treba da doprinosi unapređivanju i održavanju visokog nivoa zaposlenosti, realnog dohotka i razvoju produktivnih resursa svih zemalja, unapređenju stabilnosti deviznih kurseva, održavanju deviznih aranžmana između zemalja i izbjegavanju konkurentskih devalvacija, uspostavlljanju multilateralnog sistema plaćanja za tekuće transakcije i eliminaciji deviznih restrikcija koje ometaju razvoj svjetske trgovine, pružanje mogućnosti zemljama da koriguju platnobilansnu neravnotežu finansiranjem i upotrebom Fondovih resursa uz izbjegavanje mjera koje mogu biti destruktivne za nacionalni i internacionalni prosperitet.

BRETTON-WOODSKI SISTEM Prema članu 2 stav 1. zemlje članice su bile dužne formirati paritet svoje valute u zlatu kao u zajedničkom imenitelju svih valuta, ili U dolaru SAD na bazi njegovog pokrića prema stanju 01.07.1944. godine, kada je 35 dolara = jedna unca čistog zlata odnosno 1 dolar = 0, 888671 grama zlata Bretton-Woodski zlatno dolarski standard odnosno novčani sistem u centru je imao zlato ( kod CB-zemalja članica) , a dolar kao centralnu svijetsku valutu oko koje kruže sve ostale nekonveratibilne valute svijeta

RASPAD BRETTON-WOODSKOG REZERVNOG SISTEMA Vladavina dolara je, znači, omogućila vladavinu engleskog jezika i prevlast angloameričkog uticaja u poslovnom, pa i političkom miljeu svijeta Uvrstivši se legalno – zakonski kao svjetska rezervna valuta u čijoj pozadini je stajala moć i snaga američke privrede, naročito ojačana tokom II Svjetskog rata postaje osnovno sredstvo međunarodne likvidnosti. Ovako koncipiran bretonvudski valutni sistem je uspješno funkcionirao 20-tak godina. Međutim, tokom njegovog djelovanja događale su se svakojake promjene u svijetskoj privredi koje su uzrokovale slabljenje a potom raspada bretonvudskog sistema, a to su: neprekidno rastući deficit američkog platnog bilansa, te shodno tom kriza američkog dolara, kriza novčanih funkcija zlata, kriza fiksih deviznih kurseva i uvođenje specijalih prava vučenja (SDR).

KONAČNA DEMONETIZCIJA ZLATA Obavlja se na redovnoj godišnjoj skupštini IMF u septembru 1975. godine u Washingtonu gdje je i formalno-pravno donesena odluka o ukidanju službene cijene zlata, što je potvrđeno i na zasjedanju Internog komiteta IMF u Kingstonu – Jamaica. U najvažnije odluke Kingstonskog zasjedanja treba istaći: odluke o ukidanju službene cijene zlata, koje prestaju vršiti ulogu instrumenta međunarodnog plaćanja; odluku o ukidanju zlatnih pariteta specijalnih prava vučenja; odluku o ukidanju zlatnih klauzula u Statutu IMF; odluku o prestanku zlatnih transakcija između IMF i zemalja članica; odluku o ukidanju zlatne tranše; i odluku o restituciji i rasprodaji zlatnih rezervi IMF-a. Značajno je istaći da je IMF u vrijeme demonetizacije zlata raspolagao sa 150 milijuna unci zlata, pa je odlučeno da se jedna šestina ovog zlata, odnosno 25 milijuna unci vrati zemljama članicama, jedna šestina se plasira na slobodno tržište, jedna šestina uplaćena je u Starateljski fond a ostatak se iskoristio za razne Fondovske olakšice i rezervne tranše.

KRIZA FIKSNIH DEVIZNIH KURSEVA Zlatno-dolarski mehanizam bretvudskog sistema je počivao i na politici fiksnih deviznih kurseva. Nakon suspenzije konvertibilnosti dolara i njegove devalvacije u dva navrata odustaje se od čvrstog i fiksnog intervalutnog kursa, i Prelazi na sistem plivajućih deviznih kurseva sa mogućnošću da monetarne vlasti intervenišu kako bi se spriječile nenormalne i špekulativne manipulacije sa valutama i devizama. SAD, za razliku od ranije, mijenja ekonomsku logiku (1960-1970) te postaje jedan od glavnih zagovornika slobodno plivajućih kurseva. 1976. godine IMF (Kingstonu na Jamaici) u okviru 2-og amandmana i formalno – pravno legalizirao plivajući devizni kurs.

SPECIJALNA PRAVA VUČENJA – SPV (SPECIAL DRAWING RIGHTA – SDR) Da bi se osigurala dodatna sredstva međunarodne likvidnosti i povratilo povjerenje u američki dolar, te da bi se osigurao pouzdan valutni denominator: Grupa desetorice predlažu, a IMF na sastanku u Rio de Janeiru 1967. godine usvaja amandman na statut IMF-a po kojem se kreira novi oblik međunarodnih sredstava plaćanja u formi SDR (SPV). SDR su obračunski, necirkulirajući i vještački novac koji se ne može direktno upotrebljavati kao sredstvo prometa i plaćanja. Služi kao osnova, kao prava koja omogućavaju zemljama članicama da temeljem svoji SDR vuku – kupuju, odnosno dobijaju na kredit potrebne konvertibilne valute. SDR koriste isključivo vlasti (država) a ne mogu ih upotreblljavati privatni transferi, te ne mogu biti ni predmet kupoprodaje na deviznom tržištu.

SDR I REZERVE – KLJUČNE VALUTE Suspenzijom konvertibilnosti američkog dolara, demonetizacijom zlata, legalizacijom plivajućeg kursa, te uvođenjem SDR bretvudski se monetarni sistem temeljito refolmuliše, te transformiše iz zlatno-dolarskog mehanizma u sistem slobodno papirnatog važenja. Zlatno – dolarska doktrina konvertibilnosti smatrala je konvertibilnim one valute koje su, bar eksterno, zamjenljive za zlato ili zlatne devize, a to su u vrijeme formiranja IMF bili jedino američki dolar, a potom valute zapadnoevropskih zemalja, te nekih zemalja Bliskog i Dalekog Istoka.

NOVA DOKTRINA KONVERTIBILNOSTI Pretvaranje bretonvudskog zlatno – dolarskog sistema u novi bretonvudski slobodno papirnati sistem mijenja uveliko i doktrinu konvertibilnosti, tako da se danas u novim okolnostima konvertibilnim valutama smatraju one valute koje ispunjavaju sljedeće uslove: zamjenljivost valuta za neku konvertibilnu valutu, a ne zlato; sloboda transfera intervalutarnih potraživanja iz zemlje u inostranstvu i obrnuto; rado se i bez poteškoće primaju u međunarodnim plaćanjima radi izmirenja dužničko-povjerilačkih obaveza; strane pravne i fizičke osobe rado drže u svojim portfeljima, ne žureći je konvertirati u druge valute.

NOVA DOKTRINA KONVERTIBILNOSTI Da bi valuta zemlje članice postala konvertibilna neophodno je, uz ispunjenje predhodnih uslova, da još iza te valute stoji snažna i stabilna privreda. Pri tome platni bilans ne bi smio pokazivati veći i dugoročniji deficit. Uravnotežena platnobilansna pozicija. Rezervna valuta koja obavlja funkciju interventne valute, te služi jednako dobro kao univerzalno sredstvo razmjene, tj. “vehicle currency” ima osobine ključne valute.

MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ - IBRD (INTERNACIONAL BANK FOR RECENSTRUCTION AND DEVELOPMENT) – SVJETSKA BANKA Ono što je IMF u sferi međunardnih monetarnijh odnosa, to je IBRD u sferi ekonomskog razvoja u širem smislu riječi. IBRD svoju aktivnost usmjerava na reduciranje siromaštva, podizanje nivoa kvaliteta životnog standarda sirmašnih zemalja. Kredite i pomoć dobijaju one zemlje čiji je per capita između 1506 i 5445 $. IDA – međunarodno udruženje za razvoj daje kredite i finansijsku pomoć zemljama čiji je per capita ispod 895 $. IBRD-om upravlja: Odbor guvernera i Izvršnih direktora. Članice IBRD-a moraju biti i članice IMF.

PRIORITETI IBRD-a Monetarnoj stabilnosti, Ravnoteži budžeta, IBRD insistira u zemljama članicama na: Monetarnoj stabilnosti, Ravnoteži budžeta, Otvorenoj ekonomiji, Promociji stranih direktnih investicija kao vodećeg faktora privrednog razvoja, Ulozi malih i srednjih preduzeća, kao nosioca razvoja u funkcionalnom smislu riječi, i Formiranju tržišta kapitala i adekvatnog bankarskog sistema.

IFC – MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (INTERNATIONAL FINANCIAL CORPORATION – IFC) IFC u okviru Svjetske banke aktivan je na podsticanju razvoja privatnog sektora. (IFC je pomogao razvoj oko 2000 privatnih kompanija i oko 129 zemalja svijeta sa više od 21 milijardom $.) IDA – International Development Association (Međunarodno udruženje za razvoj) je takođe članica grupe Svjetske banke (World Bank). MIGA – Agencija za osiguranje od rizika (Multilateral Investment Guarantee Agency) CISID – Center for Internatinal Settlement of Invastment (Međunarodni centar za prevazilaženje investicijskih sporova

EIB – EVROPSKA INVESTICIONA BANKA (EUROPEAN INVESTMENT BANK – EIB) Osnovana 1957. godine Rimskim ugovorom, kojim je osnovana Evropska zajednica. Članice EU su ujedno i članice EIB. EIB sa rejtingom označenim sa “AAA” dobija zajmove pod najpovoljnijim uslovima. Pod istim uslovima odobrava sredstva-kredite svojim komitentima. Organi upravljanja i rukovođenja EIB-om su: savjet guvernera (Board of governors), upravni odbor (Board of Directors), uprava (Menagement Committee) i odbor za računovodstvenu kontrolu (Audit Committee).

EBRD – EUROPEN BANK FOR RECONSTRUKTION AND DEVELOPMENT EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ Osnovana je 29. 05.1990. godine u Londonu. BiH je članica ove banke od 1996. godine. EBRD članicama pomaže u provođenju strukturalne i sektorske ekonomske reforme, uključujući i demonopolizaciju, decentralizaciju i privatizaciju. Aktivnost EBRD-a uključuje promociju privatnog sektora, konsolidovanje finansijskih institucija, izgradnju infrastrukture, izgradnju pravnog sektora, itd. Organi upravljanja Bankom su: Odbor guvernera, Upravni odbor i Upravni komitet.

PROBLEM MEĐUNARODNE LIKVIDNOSTI

Međunarodne rezerve likvidnosti Na međunarodne rezerve likvidnosti utiče: Potreba pojedine zemlje za uravnoteženjem salda platnog bilansa – u protivnom se ne mogu izmiriti obaveze prema povjeriocima Stanje svjetske privrede tokom promatranog perioda (nivo kamatnih stopa, procjena rizika i cijena zaduživanja itd.) Potrebe (rastuće) svjetske trgovine za koju je nužno osigurati likvidna sredstva

Značaj međun. likvidnosti za nacionalnu privredu Međunarodna likvidnost nužan je preduslov za rješavanje problema nelikvidnosti u nacionalnom bilansu plaćanja, a mogu se javiti u više različitih oblika: vlastita sredstva države, sredstva međunarodnih monetarnih institucija ili sredstva do kojih država dolazi na finansijskom tržištu (uz određeni trošak zaduživanja) Kako mjere ekonomske politike djeluju tek nakon određenog vremena, međunarodne rezerve se mogu brže i efikasnije koristiti za finansiranje deficita Međunarodna likvidnost neke zemlje definiše se kao njena sposobnost da finansira deficit u platnom bilansu bez preduzimanja mjera ekonomske politike

Uloga MMFa u održavanju međun.likvidnosti Jedan od najvažnijih ciljeva osnivanja Međunarodnog monetarnog fonda bio je održavanje međunarodne likvidnosti članica te podrška njihovoj sposobnosti da uredno podmiruju svoje obveze plaćanja prema inostranstvu Svojim programima pomoći, MMF pomaže članicama uravnotežiti platni bilans, bez potrebe za uvođenjem restriktivnih ekonomskih mjera (koje bi uticale i na vanjskotrgovinsku razmjenu) ili promjena u kursnoj politici

Sredstva međunarodne likvidnosti Tokom perioda zlatnog standarda najznačajniji instrument međunarodne likvidnosti bilo je zlato, ali i tzv. “zlatne devize” (koje su glasile na stranu valutu), pri čemu je najznačajniju ulogu imala engleska funta Iako je zlato 1970-ih demonetizirano, još uvijek se koristi kao svjetska rezerva likvidnosti te kao važan dio međunarodnih rezervi likvidnosti većine zemalja MMF emituje i specijalna prava vučenja

Specijalna prava vučenja Krajem 1960-ih, kako bi se riješio (između ostalog ) i problem nelikvidnosti svjetske privrede, te smanjio pritisak na dolar (i američku privredu), MMF je počeo emitovati specijalna prava vučenja, kao zamjenu za zlato koje se demonetizovalo ukidanjem apsolutne i fiksne konvertibilnosti za dolar Riječ je o umjetnom novcu (naziva se još i papirnatim zlatom) čija vrijednost se formira na osnovu korpe valuta zemalja s najvećim udjelom u svjetskom izvozu.

(Moguća) izmjena strukture korpe SPV Kriteriji MMF-a za moguću izmjenu strukture korpe SPV (od 2011.) – karakteristike valute: Valuta kojom se trguje na međunarodnom deviznom tržištu Razvijeno devizno tržište te tržište finansijskih derivata na OTC tržištima Tržišno određivanje kamatne stope, bez značajnijeg uticaja od strane nacionalnih vlasti Nacionalna valuta treba biti općeprihvaćena kao dio deviznih rezervi drugih zemalja

SAVREMENI PROBLEMI MEĐUNARODNE LIVIDNOSTI

Internacionalizacija nacionalne valute Valute najvećih svjetskih privreda preuzimaju i ulogu svjetskih valuta Javlja se sukob između ciljeva i zadataka koje treba ispuniti kao nacionalna i kao svjetska valuta Za stabilan razvoj svjetske privrede potrebna je stabilna međunarodna valuta ili sistem koji se zasniva na više valuta. te na korpi valuta (npr. SPV)

Globalna likvidnost u savremenim uslovima Zbog rastuće finansijske integracije, globalni uslovi snažno utiču na nacionalne ekonomske uslove (prilivi i odlivi, kao i iznenadni prestanak priliva kapitala, obima kreditiranja, te cijene finansijske i ostalih oblika imovine) Neravnoteže globalne likvidnosti mogu dovesti do ranjivosti sistema u cjelini, kao i neravnoteža među valutama i zemljama Nedovoljna globalna likvidnost može imati značajan uticaj na privredni rast (kao što je bilo tokom perioda 2008/09) Nacionalne vlasti tada postaju opreznije u akumuliranju rezervi iz predostrožnosti što ima značajan širi uticaj

GLOBALNE REZERVE Nivo globalnih rezervi snažno raste te je u 2009 dostigao 13% svjetskog BDPa Uglavnom su još uvijek koncentrisane u US$ Pitanje je do koje mjere će emitenti rezervne valute moći udovoljiti globalnoj potražnji

Valutna struktura stranih deviznih rezervi: poredjenje 2001. i Q1/2011 Struktura deviznih rezervi: 2001 i 2011 Porast učešća nealociranih (neodređenih) deviznih rezervi, najznačajnije valute još uvijek $ i € Valutna struktura stranih deviznih rezervi: poredjenje 2001. i Q1/2011

Struktura deviznih rezervi Q3/2013, COFER baza podataka MMF-a Podaci MMF, dostupno na http://www.imf.org/external/np/sta/cofer/eng/index.htm

GLOBALNE REZERVE Ulaganja su najvećim dijelom u (državne) obveznice, dok udio bankarskih depozita snažno opada kao posljedica krize koja je uzdrmala povjerenje u njihovu sigurnost S druge strane, porasla je potražnja za zlatom kao dijelom službenih rezervi – ukazuje na nepovjerenje u držanje ostalih oblika sigurne imovine Povećana potreba za rezervama uzrokovana je – osim uobičajenim motivima za držanjem rezervi kao što je npr. mogućnost obrane od vanjskih šokova i kriza – i : Strahom od nelikvidnosti u uslovima finansijske krize Intenzivnim i nestabilnim kretanjima kapitala Nedostatkom globalnog mehanizma za automatsko uravnoteženje Potragom za rezervnom valutom koja će zamijeniti US dolar

GLOBALNE REZERVE U uslovima privredne krize i opšte nestabilnosti valutnih tržišta (2008 ), ponovno su se aktualizirale rasprave o plemenitim metalima - zlatu i, u manjoj mjeri, srebru - kao o jedinim dugoročno održivim rezervama globalne likvidnosti Povratak na zlato kao sidro svjetskog monetarnog i privrednog sistema uobičajeno je za periode kriza kada se narušava povjerenje u papirnati novac Pod uticajem navedenih trendova, cijena zlata snažno raste što je pokrenulo rasprave o održivosti tog trenda te špekulativnoj prirodi tog rasta (cjenovnom balonu) – kasnije dolazi do korekcije cijene

Kretanje cijena zlata (12 mjeseci)

Kretanje cijene zlata 5 godina Kretanje cijene zlata 10 godina

Kretanje cijene srebra 1995 - 2013

Mogućnost povratka na zlatni standard Da li li povratak na zlatni standard danas uopšte bio moguć? Na kojem nivou bi se odredio kurs nacionalne valute prema zlatu- da li bi to bio nivo kursa na određeni datum ili bi se odredila paritetna vrijednost Da li bi se i na koji način regulisala cijena zlata na svjetskim tržištima (obzirom na kretanja posljednjih nekoliko godina, snažan rast, potom korekcija cijene …) te na koji način bi se održavala pod kontrolom (obzirom je s sistem iz Bretton Woodsa koji je to pokušao završio neuspjehom) Na koji način bi se riješili problemi zbog kojih je sistem zlatnog standarda i napušten

Mogućnost povratka na zlatni standard Konačno, fiksni devizni kurs nacionalnih valuta prema zlatu, a koji bi nužno rezultirao iz ovakve politike, vodi pasivn(ij)oj monetarnoj politici Drugo moguće rješenje je korištenje redefinisane korpe svjetskih valuta kao novog oslonca međunarodnog monetarnog sistema Obzirom na značaj privrede, potrebna je nova uloga za niz valuta – prije svega kineske – ali to bi za npr. MMF značilo promjenu kriterija Moguće rješenje je i dogovor o međusobnim usklađivanjima kursnih kretanja

MEĐUNARODNA LIKVIDNOST NACIONALNE PRIVREDE (MEĐUNARODNE REZERVE LIKVIDNOSTI)

Međunarodna likvidnost Međunarodna likvidnost nacionalne ekonomije predstavlja sposobnost izvršavanja obaveza plaćanja prema inostranstvu Sastoji se od svih (novčanih i nenovčanih) sredstava kojima raspolažu službeni monetarni organi jedne zemlje koja se upotrebljavaju u međunarodnim plaćanjima i ujedno predstavljaju njene međunarodne monetarne rezerve Ne postoji jednoglasan stav oko toga što je optimalni nivo nacionalnih deviznih rezervi, ali .. … poželjnim nivoom uobičajeno se smatra ona u protuvrijednosti 3-mjesečnog uvoza roba i usluga

Međunarodne rezerve likvidnosti Međunarodne rezerve likvidnosti jedne zemlje su “… inostrana imovina koja je pod kontrolom i na raspolaganju monetarne vlasti u svrhu direktnog finansiranja neravnoteže u platnom bilansu te indirektnog regulirsanja neravnoteže putem intervencija na deviznom tržištu radi uticaja na kurs, te u ostale svrhe …” (definicija Međunarodnog monetarnog fonda)

Međunarodne rezerve likvidnosti Osiguravaju međunarodnu likvidnost zemlje Redovnim plaćanjem svojih obaveza zemlja pridonosi svom međunarodnom kredibilitetu i na taj način … …osigurava lakši (i jeftiniji) pristup kapitalu na međunarodnim tržištima Nivo međunarodnih rezervi likvidnosti važan je parametar i pri određivanju kreditnog rejtinga zemlje jer daje signal o mogućnosti otplate dugova, te je poželjno da bude što viša

Međunarodne rezerve likvidnosti Međunarodne rezerve likvidnosti u većini zemalja danas se sastoje od Inostranih sredstava plaćanja (u gotovini) Deviznih depozita u bankama, Inostranih HOV Posebnih prava vučenja Međunarodnog monetarnog fonda Zlata CB U BiH međunarodnim deviznim rezervama upravlja CB

Međunarodne rezerve likvidnosti Nivo i način upravljanja deviznim rezervama takođe će zavisiti i o karakteristikama kursne i monetarne politike kod FIKSNIH KURSNIH REŽIMA potrebni su visoki iznosi deviznih rezervi kako bi se spriječili špekulativni pritisci na kurs te održalo povjerenje u sistem kod SLOBODNO FLUKTUIRAJUĆIH REŽIMA nivo kursa se (bar u teoriji) određuje na tržištu. Ipak, devizne rezerve su potrebne kako bi se ublažili iznenadni unutrašnji ili vanjskih šokovi kod INTERMEDIJARNIH REŽIMA upravljanje deviznim rezervama usmjereno je ka održavanju kretanja kursa u zadanim okvirima

Dužnička kriza u EU Javni dug u zemljama eurozone i pojedini zemalja iz okruženja: Irska 108,1 % od BDP-a Grčka 162,8 % od BDP-a Španija 69,6 % od BDP-a Portugal 101,6 % od BDP-a Euro zona 88,0 % od BDP-a Hrvatska 54,7 % od BDP-a Finska 69,1 % od BDP-a Njemačka 81,7 % od BDP-a Bosna i Hercegovina٭ 28,0 % od BDP-a Slovenija 47,0% od BDP-a Srbija 44,0 % od BDP Crna Gora 44,0 % od BDP-a Makedonija 22,0 % od BDP-a _________________________________________________________________________ * Bosna i Hercegovina ima znatno veći javni dug, kad se uzme u obzir komercijalni dug, dug po osnovu Stand by aražmana, denacionalizacija, stara devizna štednja, kao i način korištenja ino kredita.

REGIONALNA MEĐUNARODNA MONETARNA POLITIKA

INSTITUCIONALNA OGRANIČENJA RAZVOJA FINANSIJSKOG SEKTORA REGIONA Politička stabilnost cjeline i dijelova regiona, Stepen međusobne ekonomske i finansijske saradnje, Promocija efikasnih ekonomskih mehanizama generiranja sopstvene štednje (akumulacije), Otvorenost za priliv kapitala iz svih relevantnih finansijskih centara, Zajednički i/ili pojedinačan ulaz u evropske integracije.

TRENDOVI U FINANSISKOJ INDUSTRIJI REGIONA  Savremene tendencije, pojave i procesi koji se odigravaju u finansiskoj industriji regiona su sljedeći: Disperzija vlasništva u finansijskom sektoru, Profit kao prvenstveni motiv poslovanja, Deregulacija, Internacionalizacija, Koncentracija, Univerzijalizacija (npr. univerzalne banke), Merdžeri i akvizicije – stvaranje finansijskih konglomerata, Sekjuritizacija, Novi finansijski proizvodi i oblasti poslovanja finansijskih institucija

MONETARNI SEKTOR i CENTRALNA BANKA  Monetarna stabilnost (cjenovna i valutna dimenzija) uključuju: Inflatorno targetiranje, Dinamički projektovan realan i stabilan devizni kurs, Održavanje moguće valutne konvertibilnosti i adekvatno funkcionisanje deviznog tržišta, Kredibilna i transparentna monetarna politika, Korišćenje, uz sve limite, tržišno orijentisanih instrumenata monetarne politike, Regionalni platni sistem na putu ekonomskih i monetarnih evrointegracija

MONETARNI SEKTOR i CENTRALNA BANKA - nastavak -  Mogući monetarni sistemi (režimi) su: Valutni odbor, Dolarizacija (evroizacija), Paralelna valuta (valutna supstitucija), Nacionalna valuta.  Imajući u vidu stepen ekonomskog razvoja i mastrihtske kriterijume, dug i neizvjestan je datum ulaska svih zemalja regiona u Evropsku monetarnu uniju.

MONETARNI SEKTOR i CENTRALNA BANKA - nastavak -  KRITERIJUMI EFIKASNOSTI MONETARNE POLITIKE SU: Prosječna stopa inflacije na srednji rok, Uticaj na stabilnost privredne strukture i makroekonomske politike, odnosno nacionalne privrede.

BANKARSKE STRUKTURE  RESTRUKTUIRANJE BANAKA I REFORMA BANKARSKOG SEKTORA U RAZVIJENIM TRŽIŠNIM PRIVREDAMA UGLAVNOM SE ODVIJA U SLJEDEĆIM PRAVCIMA: Jačanje kapitalne snage banaka, Geografska diverzifikacija osnivanja banaka, Prihvatanje tipa univerzalne banke umjesto podjele na komercijalne i investicione banke, Sve veće osiguranje depozita banaka, Nova uloga centralne banke, Finansijski nadzor nad radom banaka, Uspostavljanje veće finansijske discipline, Veća kapitalizacija sredstava banaka.

BANKARSKE STRUKTURE - nastavak -  PREDNOSTI ULASKA STRANIH POSLOVNIH BANAKA NA FINANSIJSKA TRŽIŠTA REGIONA SU: Inovacije proizvoda i usluga, Ekonomija obima i cilja, Konkurentsko okruženje, Razvoj finansijskih tržišta, Širenje dobrih bankarskih praksi, Privlačenje stranih ulaganja.

BANKARSKE STRUKTURE - nastavak -  GLAVNI ARGUMENTI PROTIV INOSTRANOG ULAGANJA U BANKARSTVO REGIONA SU: Strah od inostrane kontrole banaka i tokova kredita, Banke su posebne finansijske institucije za nacionalnu ekonomiju, Razlike u propisima nadzora banaka.

BANKARSKE STRUKTURE - nastavak -  TRANSFORMACIJA BANKARSKOG SISTEMA U PROCESU STVARANJA EFIKASNOG I SIGURNOG BANKARSTVA U REGIONU MORA BITI USMJEREN U SLJEDEĆIM PRAVCIMA: Popravljanje kapitalne snage banaka, Poboljšanje upravljanja finansijskim rizicima, Povećanje likvidnosti banaka, strukture plasmana i izvora sredstava, Jačanje mjera za poboljšanje solventnosti banaka, Čišćenje aktive i pasive banaka od neprofitnih oblika, Širenje prava po osnovu osiguranja depozita banaka, Pojačana kontrola centralne banke nad sistemom poslovnih banaka.

FINANSIJSKA TRŽIŠTA  RAZVOJ FINANSIJSKIH TRŽIŠTA REGIONA TREBALO BI DA SE KREĆE U PRAVCU: Smanjenja rizika negativne selekcije i većeg angažovanja suficitarnih sektora u finansijskim transakcijama, Opadanje rizika zloupotrebe uz jačanje odgovornosti svih sudionika, Minimiziranje transakcionih troškova, Pristup informacijama od strane investitora pod ravnopravnim uslovima, Optimalan odnos regulacije, samoregulacije i rizika investitora na finansijskom tržištu, Veća primjena prudencione kontrole finansijskih institucija, Veća upotreba klasičnih , ali i inovativnih instrumenata tržišta novca i kapitala.

INFRASTRUKTURA I OKRUŽENJE FINASIJSKIH TRŽIŠTA REGIONA Poželjne karakteristike 1. Osim međunarodne organizovanosti, regionalno povezivanje i/ili koordinacija nacionalnih Komisija vrijednosnih papira, 2. Povezivanje lokalnih berzi u skladu sa intencijama panevropskih integracija finansijskih tržišta, 3. Nesmetan rad i organizovanost brokersko-dilerskih posrednika na regionalnom planu, 4. Slobodan protok informacija o poslovanju i funkcionisanju lokalnih Centralnih registara, 5. Formiranje regionalnih Rejting agencija.

FISKALNA POLITIKA i JAVNE FINANSIJE Decentralizacija javnih finansija (razvoj lokalnih finansija), Fiskalna disciplina i minimiziranje porezne evazije, Porezne sankcije, ali i stimulacije putem poreznih kredita, Efikasna porezna administracija, Rast značaja razvojne i stabilizacione fiskalne politike u odnosu na alimentiranje fiskusa (državne blagajne), Uravnotežen budžetski deficit na srednji rok, Kontrolisan i održiv javni dug koji minimizira istiskivanje privatnih investicija.

KRETANJA U NAREDNOM PERIODU U finansijskom sektoru regiona nastaviće se glavni trendovi, tj. dalja koncentracija, privatizacija i povećano prisustvo inostranih finansijskih institucija, Uprkos restriktivnim mjerama koje nameću najveći broj centralnih banaka, bankarski sektor nastavlja ubrzanim razvojem, Stepen finansijskog posredovanja (intermedijacije) je i dalje niska, što pruža znatne mogućnosti za rast, kako se nivo ekonomskog razvoja u regionu bude približavao ostatku Evrope, Prisustvo još veće konkurentnosti, racionalnosti i transparentnosti finansijskog sektora regiona.

MEĐUNARODNE FINANSIJE U USLOVIMA GLOBALIZACIJE SVJETSKE EKONOMIJE

E U R O Evropska monetarna unija je osnovana januara 1999. god. Euro postaje jedinstvena valuta 11 zemalja članica evropske monetarne unije. Monetarna unija tako postaje sastavni dio ekonomski integrisane Evrope. Uz ostale četiri komponente: zajedničko tržište, zajedničku politiku konkurencije, regionalnu i strukturnu politiku EU, te zajedničku makroekonomsku politiku neopozivo se globalizira evropski ekonomski prostor. On se stavlja nasuprot druga dva ekonomska giganta: SAD i Japana, a kasnije i Kine i Rusije.

MONETARNA UNIJA Monetarna unija se može postići na dva načina. Jedan je fiksiranje deviznih kurseva valuta zemalja članica u odnosu na zajednički nazivnik. - Takva monetarna unija bi bila unija bez jedinstvene valute. - U pozadini procesa kreiranja eura bez sumnje stoji globalizacija kapitala. B. Formiranjem EMU Evropa je formirala optimalni valutni prostor. za uvođenje jedinstvene valute Saglasno tome EMU treba da doprinese: Stabilnosti cijena u cijeloj euro-zoni, jedinstvena centralna banka je najveća garancije stabilnosti cijena, a uz to kriterij konvergencije u domenu makroekonomskog upravljanja je drugi pouzdan oslonac cjenovnoj stabilnosti zone.

MONETARNA UNIJA - nastavak - Stabilnost deviznih kurseva su jedan od preduslova stabilne poslovne klime, posebno kada se radi o međunarodnom kretanju kapitala, Stabilnost kamatnih stopa, tj. makroekonomska konvergencija trebala bi voditi ka unificiranju kamatnih stopa , što bi demotivisalo špekulativno kretanje kapitala, a naročito kratkoročnog. Stabilna poslovna politika treba da dovede do eliminacije poslovnih rizika, a time i do prasta BDP. Zatim treba da eliminiše konkurencijske devalvacije, a time i “siromašenje” susjeda. Fleksibilnost tržišta rada, odnosno jedinstven ekonomski prostor ,itd.

GLOBALIZACIJA TRANSNACIONALNE KORPORACIJE Globalizacija je proces koji disperzira, kako u širinu, tako i u dubinu, a koji obuhvata međunarodno kretanje trgovine, finansija i informacija na jedinstvenom integrisanom, globalnom tržištu. Subjekti globalizacije su: IMF i Svjetska banka – IBRD, WTO (Svjetska trgovinska organizacija, te transnacionalne korporacije (TNC). J. S. Mill je napisao: “Zapadna Indija je mjesto koje je Engleska odabrala za proizvodnju: šećera, kafe i drugih tropskih proizvoda, kapital je engleski, a skoro sva proizvodnja se odvija u interesu Engleske. Trgovina sa Zapadnom Indijom zato se teško može smatrati vanjskom trgovinom i ona je pod djelovanjem propisa domaće trgovine”.

GLOBALIZACIJA i TRANSNACIONALNE KORPORACIJE - nastavak - TNC donose u zemlju domaćina prijeko potrebni novi kapital (Direktne strane investicije). TNC donose sa sobom novu tehnologiju. TNC povećavaju zaposlenost. TNC doprinose porastu izvoza. TNC doprinose otvaranju zemlje prema svijetu. Navedenim, zemlja u uslovima međunarodne konkurencije može uživati blagodeti povećanja blagostanja i civilizacije.

MEĐUNARODNI MONETARNI MEDIJI