Монголын ноосон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийн холбоо Монголын арьс шир үйлдвэрлэлийн холбоо Монголын Ноос, ноолуурын холбоо МАЛЫН ГАРАЛТАЙ ТҮҮХИЙ ЭД БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН ТОГТОВОРТОЙ САНХҮҮЖИЛТИЙН АСУУДЛУУД Г.ЁНДОНСАМБУУ. доктор (PhD) МННХ-ны дэд тэргүүн

АГУУЛГА Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах салбарын өнөөгийн байдал 1 Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах салбарын өнөөгийн байдал 2 Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн чадавхи 3 Боловсруулах үйлдвэрүүдийн санхүүгийн хүндрэлтэй асуудлууд Faded picture background with full-color overlay (Intermediate) Tip: For best results with the picture overlay on this slide, use a picture that is the same dimensions as the slide: 7.5” high and 10” wide. If the picture is not the same height and width, resize or crop to those dimensions before following the instructions below. To reproduce the background effects on this slide, do the following: On the Home tab, in the Slides group, click Layout, and then click Blank. Right-click the slide and then click Format Background. In the Format Background dialog box, click Fill in the left pane. In the Fill pane, select Picture or texture fill, and then under Insert from, click File. In the Insert Picture dialog box, select a picture, and then click Insert. Also in the Format Background dialog box, in the Fill pane, in the Transparency box, enter 50%. Also in the Format Background dialog box, click Picture Color in the left pane. In the Picture Color pane, under Recolor, click the button next to Presets, and then click Tan, Background color 2 Light (third row, first option from the left). On the Insert tab, in the Images group, click Picture. In the Insert Picture dialog box, select the same picture chosen for the background, and then click Insert. Select the picture. Under Picture Tools, on the Format tab, in the bottom right corner of the Size group, click the Size and Position dialog box launcher. In the Format Picture dialog box, resize or crop the image so that the height is set to 7.5” and the width is set to 2.25”. To crop the picture, click Crop in the left pane, and in the Crop pane, under Crop position, enter values into the Height, Width, Left, and Top boxes. To resize the picture, click Size in the left pane, and in the Size pane, under Size and rotate, enter values into the Height and Width boxes. Also in the Format Picture dialog box, click Glow and Soft Edges in the left pane, and then in the Glow and Soft Edges pane, under Soft Edges, in the Size box enter 10 point. Боловсруулах үйлдвэрүүдийн тогтовортой санхүүжилтийн санал 4

Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах салбарын өнөөгийн байдал Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах салбарын өнөөгийн байдал Үзүүлэлт Ноолуурын салбар Ноосны салбар Арьс ширний салбар Түүхий эдийн нөөц /жилд/ -Ямааны ноолуур-7200 тонн -Хонины ноос-23000 тн -Тэмээний ноос-1100 тн -Сарлагийн хөөвөр-200 тн -Богийн арьс-9,9 сая. ш -Бодийн арьс -0,7 сая. ш Салбарын үйлдвэрүү-дийн нийт хүчин чадал -Ээрмэл-1400 тн -Сүлжмэл бүтээгдэхүүн-2,8 сая. ш -Нэхмэл -450,0 мян.м -Ээрмэл-2500 тн -Хивс-1,8 сая. м2 -Эсгий-1,0 сая. М -Нэхмэл-500,0 мян.м -Гүн боловсруулах-4,0 сая. Ш -Хагас боловсруулах/ богийн арьсанд шилжүүлснээр/-20 сая.ш 1.Борлуулат 2.Экспорт 1.560-600 тэрбум төгрөг 2.260-290 сая.ам.долл 50,0 тэрбум .төг 15,0 сая.ам.долл 125 тэрбум.төг 35,0 сая.ам.долл

Түүхий эдийн ашиглалтын түвшин Үзүүлэлт Ноолуурын салбар Ноосны салбар Арьс ширний салбар Ашиглалтын хувь хэмжээ 13,05-15,0 %-иар бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. 65-68 %-ийг угаасан хэлбэрээр экспортолдог 15-19 %-ийг самнасан байдлаар экспортолдог 70 %-ийг бэлэн бүтээгдэхүүн 30%-ийг нь угаасан хэлбэрээр экспортолдог 40%-ийг бэлэн бүтээгдэхүүн 60%-ийг хагас боловсруулж, экспортолдог

Малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн чадавхи Дэлхийн ямарч өндөр хөгжилтэй орны малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулдаг үйлдвэрүүд 15-25%-ийн ашигтай ажилладаг жишиг байдаг. Түүхий эд нь улирлын чанартай бэлтгэдэг боловсруулах үйлдвэрүүд жилийн турш үйлдвэрлэлд шаардлагатай түүхий эдийг худалдан авах “Эргэлтийн хөрөнгө”-ийг хэзээ ч өөрсдөө бүрдүүлж чаддаггүй, арилжааны банкны зээлээр түүхий эдээ бэлтгэдэг. Тэгвэл Монголын арилжааны банкны зээлийн хүү нь боловсруулах үйлдвэрүүдийн жилдээ олох ашгаас зарим тохиолдолд илүү гардаг учраас үндэсний үйлдвэрүүд 2011 он хүртэлх хугацаанд эдийн засгийн ямарч чадавхигүй арай ядан амь зогоож ирсэн. Энэ байдлаас шалтгаалан ноолуурын салбар 7-8 хувийг, ноосны салбар 30 хүрэхгүй хувийг, арьс ширний салбар 10 орчим хувийг нь худалдан авч үйл ажиллагаагаа явуулж ирсэн. Төр Засгаас дээрх байдалд дүгнэлт хийж , 2011 оноос эхлэн малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах үйлдвэрүүдэд хөнгөлөлттэй нөхцлөөр зээл олгох бодлогоор дэмжиж ирсэнээр илт сэргэсэн. Үзүүлэлт 2011 /суурь он/ 2012 он 2013 он Өсөлт, %-иар 2012/2011 2013/2012 Нийт борлуулалт /тэрбум төг/ 350,0 438,5 565,6 20,0 29,0 Үүнээс: Экспорт /тэрбум.төг/ 272,3 389,0 477,9 /267,9 сая.ам.долл/ 30,0 19,0

2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноолуурын үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт Борлуулалт

2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноолуурын үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт Татвар төлөлт Ажлын байр

2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноосны үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт Борлуулалт Зээл авсан 24 аж ахуйн нэгжид 2011 оноос 2013 онд нийт 606 ажлын байр шинээр бий болсон байна.

2011 онд Засгийн газрын бондын санхүүжилт авсан ноосны үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн өсөлт Ноосны анхан шатны угаах самнах үйлдвэрүүд орон нутагт шилжин байршиж эхэлсэн. Одоогийн байдлаар 12 аймагт 1000 тонн ноос угаах хүчин чадалтай үйлдвэртэй болоод байна. Үүнд: “Нэхээсгүй эдлэл” ХК-ны угаах үйлдвэр - Архангай аймгийн Хотонт сум “Улаанбаатар хивс” ХК-ны угаах үйлдвэр - Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сум “Ноос ирээдүй” ХХК-ны угаах үйлдвэр - Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр суманд шилжин байрласан бол шинээр: Төв аймгийн Зуун мод суманд “Могол ноос” ХХК-ий Хонины ноос ээрэх үйлдвэр. Говьсүмбэр аймгийн Баянтал суманд “Чойр хайрхан” ХХК-ий угаах самнах үйлдвэр Дархан-Уул аймагт 8 тн барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх Улаанбаатар хотод 110,000 м² барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх Улаанбаатар хотод 10 тн барилгын ноосон дулаалгын материал үйлдвэрлэх Хэнтий аймагт 1000 тн ноос угаах Өвөрхангай аймагт 2000 тн ноос угаах, 360 тн самнасан ноос үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэрүүд шинээр байгуулагдсан. 2011 оноос Үндэсний үйлдвэрлэлд тушаасан хонины болон тэмээний ноосны 1 кг тутамд 2000 төгрөгийг малчдад олгож эхэлснээс хойш үндэсний үйлдвэрүүд нийт ноосны 95 хувийг худалдан авдаг болсон.

Арьс ширний үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн байдал УИХ-ын 2012 оны 74 дүгээр тогтоолын дагуу Засгийн газрын 2014 оны 7 дугаар сарын 198, 217 дугаар тогтоолуудаар зээлийн эх үүсвэрийг тодорхойлж өгсөн бөгөөд үйлдвэрүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийг 2014 оны 9 дүгээр сараас эхлэн олгож эхэлсэн тул одоогоор үр дүнг тооцох хугацаа болоогүй. УИХ-ын 2012 оны 74 дүгээр тогтоол, Засгийн газрын 2013 оны 394 дүгээр тогтоолын дагуу Арьс шир боловсруулах үндэсний үйлдвэрүүдэд тушаасан үхэр адууны ширэнд 15000 төг, богийн арьсны ширхэг тутамд 3000 төг –ийн урамшуулалыг малчдад олгож эхэлснээр үндэсний үйлдвэрүүдийн түүхий эдийн худалдан авалт 40 гаруй хувиар нэмэгдсэн учраас 2015 онд арьс ширний салбарын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт мөн хэмжээгээр өсөх төлөвтэй байна. Одоогийн байдлаар 30 гаруй мянган малчинд 2,7 тэрбум төгрөгийн мөнгөн урамшуулал өгөөд байна. Өнөөдрийн байдлаар арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүд 50 гаруй тэрбум төгрөгийн зээл авч, техник, технологийн шинэчлэлийн ажлыг эрчимтэйгээр эхлүүлээд байна.

Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн санхүүжилтийн нийтлэг хүндрэлтэй асуудлууд Төр, Засгийн дэмжлэгтэйгээр олгож буй хөнгөлөлттэй зээл эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэхгүй нь мэдээж юм. Энэхүү төрийн дэмжлэг зогсоход үйлдвэрлэгчид хэрхэн яаж, өнөөдрийнхөө ахиц, дэвшлийг хадгалах, цаашид яаж хөгжих вэ 1.Цаг хугацаа: Малын гаралтай түүхий эдийг улирлын чанартай бэлгэдэг тул 1-2 сарын дотор бэлтгэгдээд дуусдаг учир жилийн хэрэгцээнд шаардлагатай түүхий эдийг худалдан авах их хэмжээний бэлэн мөнгө шаардлагатай болдог. Зээлийн эргэн төлөгдөх хугацаа 1,6 жил байгаа нь шаардлага хангахгүй байна. 2.Зээлийн хүү: Арилжааны банкны зээлийн жилийн хүү 20 гаруй хувьтай өндөр байгаа нь үйлдвэрлэлийг жилийн турш явуулж, банкны хүү төлсөөр байгаад эцэст нь энэ нь түүхий эдийн үнэ , бүтээгдэхүүний үнийг анх авснаасаа 15-20 хувиар өсгөж байна. 3.Зээлийн нөхцөл: Зээлийн барьцаанд зөвхөн үл хөдлөх хөрөнгийг барьцаалж байгаагааас гадна тухайн объектыг зах зээлийн үнээс хэт доогуур үнэлж байгаа нь олон үйлдвэр компаний зээл авах боломжийг бууруулж байна.

Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн санхүүжилтийн нийтлэг хүндрэлтэй асуудлууд 4.Зээл олгох процесс: Банкны ажилтнуудын боловсруулах үйлдвэрлэлийн техник, технологийн мэдлэг дутмаг байгаагаас зээл олгох судалгаа хийх, шийдвэр гаргахдаа хугацаа их зарцуулдагаас түүхий эд богино хугацаанд бэлтгэх боломжийг алдахад хүргэдэг. Тухайлбал: Ноолуурын салбарт 2,3 сард, ноосны салбарт 6,7 сард, арьс ширний салбарт 9-12 сард түүхий эд бэлтгэдэг тул санхүүжилт үүнээс 1-2 сарын өмнөөс хийгдэх шаардлагатай байдаг ч өнөөгийн байдлаар шийдвэр гарсан болон, банк судалж олгож байгаа хөнгөлөлттэй зээлүүд байнга хугацаа алдаж, түүхий эдийн бэлтгэл өнгөрсөн хойно олгож байна. Арилжааны банкны үйлчилгээнд зээл авахад авдаг зээлийн шимэтгэл, эрсдлийн даатгал, үл хөдлөх хөрөнгийн шимэтгэл, хураамж .... гэх мэт нийлээд маш өндөр байна.

Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн санхүүжилтийн санал Боловсруулах үйлдвэрийг дэмжих багкны зээлийн нөхцөл нь арилжааны зээлийн нөхцлөөс өөр( хүү, эргэн төлөгдөх хугацаа, зээлийн хэмжээ, шалгуур үзүүлэлтүүд г.м) байх шаардлагатай байна. Боловсруулах үйлдвэрүүдэд олгож байгаа зээлийн барьцаанд дараах хөрөнгийг оруулах.Үүнд: Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж; Түүхий эд; Бэлэн бүтээгдэхүүн; Оюуны өмч; Хувьцаа; Гадаад, дотоод худалдан авагчидтай байгуулсан гэрээ; Хэрэгжүүлэх төсөл......

Малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүдийн санхүүжилтийн санал Үйлдвэрүүдийн тооцоолсноор үйлдвэрлэл жигд явуулахад хамгийн тохиромжит зээлийн нөхцөл: Эргэлтийн хөрөнгийн зээлийн жилийн хүү -6,0 хүртэл хувь, эргэн төлөгдөх хугацаа нь 2 жил; Үндсэн хөрөнгийн зээлийн хүү нь 5 хүртэлх хувь, эргэн төлөгдөх хугацаа 5-аас дээш жил байх; Зээлийн батлан даалтын доод хэмжээг 500,0 сая төгрөгөөс дээш; Арилжааны абнкны үйлчилгээг сайжруулах, зээл авахад авдаг зээлийн үйлчилгээний шимэтгэлийг бууруулах. Төр, Засгаас бодлогоор дэмжиж, санхүүгийн эх үүсвэрийн төрөөс гаргаж байгаа хөнгөлөлттэй зээлийг олгохдоо тусгай арай хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй тусгай журмаар шуурхай олгох.

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА