آشنایی با مرکز داوری ایکسید ICSID جناب دکتر فیضی دانشجو:سارا اژدرتاج دینی
مقدمه مقررات قانونی مربوط به روابط حقوقی کشور میزبان و کشورهای سرمایه گذار که صرفا از نظام حقوقی داخلی تبعیت می کند،ایجاد امنیت و اعتماد نمی کند. تقریبا در تمام قراردادهای میان کشور سرمایه پذیر و سرمایه گذار خارجی شرط داوری گنجانده می شود،اما موانع بسیاری از نظر نظام حقوقی داخلی کشورها برای رجوع به داوری وجود دارد. دسترسی به یک مرجع داوری و حل اختلاف غیر داخلی و بی طرف احتمال سیاسی شدن روند حل مساله را کم می کند.
مقدمه انعقاد کنوانسیون واشنگتن و تاسیس مرکز بین المللی حل اختلافات سرمایه گذاری موسوم به ایکسید ICSID با برخورداری از ارکان تخصصی مثل شورای اداری،دبیرخانه و هیات های سازش و داوری اقبال بین المللی را برانگیخته و مرجعیت جهانی یافته است. کنوانسیون واشنگتن با حساسیت ویژه ای نسبت به مقررات حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری تصویب شده است.
نگاهی به قوانین ایران در ایران سه قانون به تصویب رسیده است: * قانون داوری تجاری بین المللی مصوب 1376 *قانون الحاق ایران به کنوانسیون 1958 نیویورک راجع به شناسایی و اجرای آرا داوری در سال 1380 *قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی مصوب 1381 تصویب معافیت مالیاتی 15 ساله برای سرمایه گذاران در مناطق تجاری آزاد،تاسیس مناطق تجاری آزاد،یکسان سازی نرخ ارز و...
الحاق ایران به سازمان داوری ایکسید ایران به دلیل الحاق به کنوانسیون 1958 نیویورک از لحاظ عملی متعهد به شناسایی آرا صادره از مرکز ایکسید است. ایران ملزم است آرا داوری خارجی من جمله آرا داوری ایکسید را به رسمیت شناخته و اجرا کند. الحاق ایران به کنوانسیون واشنگتن می تواند خلاهای حقوقی موجود در عرصه سرمایه گذاری خارجی را رفع کند.
ساختار ایکسید انعقاد کنوانسیون حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری میان کشورها و اتباع دیگر که اختصارا ایکسید نامیده می شود منجر به ایجاد مرکز حل اختلاف شده که مقر آن در واشنگتن در محل بانک جهانی است. کنوانسیون واشنگتن از سال 1966 لازم الاجرا شده است و 157کشور آن را امضا و 139 کشور آن را تصویب و به اجرا گذاشته اند.
ساختار ایکسید ارکان مهم ایکسید شورای اداری و دبیرخانه آن است. شورای اداری متشکل از نمایندگان کشورهای عضو است. دبیرخانه متشکل از دبیرکل،معاونین و کارکنان است. رییس شورای اداری ،رییس بانک جهانی ست.
ساختار ایکسید طرق پیش بینی شده در ایکسید برای حل اختلافات ناشی از سرمایه گذاری سازش و داوری است. داوران و سازشگران در رکن تخصصی مرکز قرار دارند. هدف مهم در داوری های ایکسید برقراری تعادل و توازن میان منافع کشور میزبان و سرمایه گذار خارجی و ایجاد تضمین های حقوقی مناسب برای جلب اعتماد سرمایه گذاران خارجی است. مزیت آن امکان دسترسی به یک دادگاه بی طرف جهت فیصله دادن احتمالات ناشی از سرمایه گذاری به روشهای حقوقی و غیر سیاسی ست.
نظام داوری ایکسید دسته بندی اختلافات در ایکسید به اعتبار طرفین: گروه اول : اختلاف بین دولت ها با هم گروه دوم : اختلاف میان اشخاص حقوق خصوصی گروه سوم : اختلاف میان دولت ها و اشخاص خارجی حقوق خصوصی در ایکسید نوع سوم اختلافات قابل طرح و رسیدگی ست.
نظام داوری ایکسید مقایسه ایکسید با ICC: مقایسه ایکسید با دیوان بین المللی دادگستری ICJ: ICJ تشکل عمومی بین المللی است. ایکسید ماهیت دوگانه دارد: ایجاد آن به وسیله کشورها صورت گرفته است اشخاص خصوصی هم می توانند در آن طرف دعوی واقع شوند.
نظام داوری ایکسید سازش و داوری: در حل و فصل اختلافات سرمایه ای ایکسید سازش conciliation روش حل و فصل جداگانه ای ست و اگر از آن نتیجه ای حاصل نشود گزینه های دیگر از جمله داوری می تواند رجوع قرار گیرد. مرکز ایکسید خود مباشرت مستقیمی در امر سازش یا داوری نمی کند بلکه هیات هایی در آن وجود دارند که زمینه ساز انجام داوری و سازش می شوند. بر اساس ماده 54 کنوانسیون واشنگتن زمانی که رای داوری در ایکسید صادر شده و قطعیت می یابد،کلیه کشورهای متعاهد باید رای داوری را به رسمیت شناخته و اجرای آن را در کشور خود به رسمیت بشناسند.
روند رسیدگی داوری در ایکسید دولت متعاهد و یا اتباع دولت متعاهد مراتب دعوی را به طور کتبی به دبیرکل مرکز تقدیم می کنند.درخواست داوری باید شامل مشخصات طرفین،موضوع اختلاف،مستندات و مدارک و موافقت نامه داوری باشد. اگر دبیرکل تشخیص دهد مورد اختلاف در صلاحیت مرکز نیست نسبت به رد درخواست ثبت اقدام می کند. محل داوری مرکز ایکسید است ولی با توافق می توان محل دیگری را تعیین کرد و داوران را می توان از لیست اسامی داوران انتخاب کرد. هر کشور متعاهد 4 نفر داور به هیات داوران معرفی می کند.
صلاحیت ایکسید هرگونه اختلاف حقوقی که به صورت مستقیم ناشی از سرمایه گذاری میان کشورهای متعاهد کنوانسیون و اتباع کشور متعاهد دیگر باشد می تواند در صلاحیت مرکر قرار گیرد.(ماده25) احراز صلاحیت مرکز مستلزم تحقق این شرایط است:توافقنامه،اختلاف میان اتباع کشور متعاهد با کشور متعاهد دیگر،سرمایه گذاری خارجی. انواع توافقنامه: قرارداد بین دولت متعاهد موافقتنامه سرمایه گذاری قوانین سرمایه گذاری و تبعه یک دولت متعاهد دیگر دو یا چند جانبه بین دولتها خارجی حل و فصل که شرط رجوع به داوری ایکسید که حل و فصل اختلافات را منازعات را به دارد. به ایکسید ارجاع داده باشد. به ایکسید ارجاع داده باشد. .
توافقنامه داوری بعد از پذیرش صلاحیت ایکسید عدول و انصراف یکجانبه از آن امکان پذیر نیست.(ماده 25) صرف تصویب کنوانسیون واشنگتن به تنهایی تکلیفی برای رجوع به مرکز ایکسید برای حل اختلاف ایجاد نمی کند.این موضوع در مقدمه کنوانسیون لحاظ شده،یعنی در واقع توافق برای رسیدگی در ایکسید مهم است. لازمه ارجاع اختلاف به داوری متعاهد بودن دولت میزبان و دولت متبوع سرمایه گذار در کنوانسیون و توافق برای رسیدگی در مرکز ایکسید است.اما رجوع به داوری کاملا اختیاری ست. کشورها می توانند پاره ای از اختلافات خاص از قبیل اختلافات مربوط به اموال غیر منقول و امثال آن را از شمول صلاحیت ایکسید خارج کنند و یا از حق شرط استفاده کنند.(ماده 70)
اختلاف میان اتباع کشور متعاهد با کشور متعاهد دیگر اوصاف و هویت طرفین اختلاف شرط دیگر صلاحیت داوری ایکسید است.یک طرف اختلاف دولت متعاهد و طرف دیگر نیز باید تبعه یک دولت متعاهد دیگر باشد شخص موضوع حقوق خصوصی به عنوان موضوع حقوق بین الملل عمومی قرار می گیرد. اشخاص حقیقی :معیار تابعیت است،اشخاص فاقد تابعیت و پناهندگان ازشمول صلاحیت کنوانسیون خارج است. مساله:اگر سرمایه گذار دارای تابعیت کشور میزبان بوده و هم زمان تابعیت یکی دیگر از کشورهای متعاهد ایکسید را هم داشته باشد تابعیت کشور میزبان اصلی تلقی شده و سرمایه گذار نمی تواند علیه کشوری که در آن سرمایه گذاری کرده از داوری ایکسید استفاده کند.
اختلاف میان اتباع کشور متعاهد با کشور متعاهد دیگر اشخاص حقوقی: تشخیص تابعیت اشخاص حقوقی دشوار است .در کنوانسیون واشنگتن تعیین تابعیت اشخاص حقوقی اصولا مبتنی بر محل تاسیس است. امکان بروز مشکلاتی وجود دارد: یک شرکت خارجی با سرمایه خارجی در ایران تاسیس شود و سپس با دولت یا یک سازمان دولتی اختلاف ناشی از سرمایه گذاری پیدا کند.اگر بگوییم این شرکت ایرانی ست نمی توان اختلاف را به ایکسید ارجاع داد. درج شرط رفتار مانند تبعه خارجی در کنوانسیون.
سرمایه گذاری خارجی مشارکت های سنتی سرمایه ای با عنوان سرمایه گذاری مشارکتی،قراردادهای خدماتی و قراردادهای انتقال فناوری صور رایج و متعارف سرمایه گذاری هستند. مفهوم سرمایه گذاری در کنوانسیون باید در برگیرنده ی مناسبات سرمایه گذاری میان کشورها و سرمایه گذاران به طورعام و کلی باشد و بنابراین انواع سرمایه گذاری های مدرن و سنتی را می تواند در بر بگیرد.
آثار موافقتنامه های داوری اگر طرفین موافقتنامه ای برای رجوع به داوری ایکسید منعقد کرده باشند اعمال روش داوری ایکسید اجتناب ناپذیر است. در ایران: در ماده 19 قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی تصریح به این دارد که اختلاف بین دولت و سرمایه گذار باید ابتدا از طریق مذاکره حل شود اگر اختلاف ادامه یابد در محاکم داخلی مورد رسیدگی قرار می گیرد. اگر در موافقتنامه ی سرمایه گذاری راجع به شیوه دیگری از حل و فصل اختلافات توافق شده باشد آن شیوه اعمال می شود. مثال 1:قانون موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری بین دولت ایران و دولت اندونزی. مثال 2:قانون موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری بین دولت ایران و دولت لیبی.
آیین رسیدگی در مرکز ایکسید تشخیص صلاحیت داوران: تعریف کنوانسیون از صلاحیت:اختلافات حقوقی ناشی از سرمایه گذاری میان دولت های متعاهد و یک تبعه دولت متعاهد دیگر قابلیت ارجاع به مرکز داوری ایکسید را دارد که از آن به عنوان صلاحیت نام برده شده است. در کنوانسیون واشنگتن اختیار جهت اعمال صلاحیت به عنوان اهلیت تعریف شده اس داوران راسا صلاحیت و اهلیت را تشخیص می دهند.
آیین رسیدگی در مرکز ایکسید طرفین دعوی حق مطرح کردن ایراد نسبت به صلاحیت و اهلیت را دارند.عمده ایراداتی که در حوزه صلاحیت و اهلیت مطرح می شوند: فقدان سرمایه حقوقی نبودن اختلاف ناشی از سرمایه گذاری عدم وقوع سرمایه در محل های لازم فقدان موافقتنامه فقدان رابطه تابعیتی خواهان با کشور متعاهد عدم اقدام به سازش قبل از داوری
آیین رسیدگی در مرکز ایکسید اقدامات تامینی: مرکز ایکسید با اختیار حاصله از ماده 47 کنوانسیون به منظور پیش گیری از تضییع حقوق طرفین می تواند نسبت به اخذ تدابیر لازم در خصوص اقدامات تامینی تصمیم گیری کند البته طرفین می توانند به جای آن قبلا طرز دیگری را در این خصوص مورد موافقت قرار دهند. حقوق قابل اعمال: ماده 42 کنوانسیون در رسیدگی به اختلاف به قواعد تعیینی طرفین تاکید می کند.اگر توافق نباشد اختلاف بر اساس قواعد حل تعارض کشور طرف اختلاف حل می شود.اگر اختلاف به این طرق حل نشود از مقررات حقوق بین الملل عمومی استفاده می شود. مثال:دعاوی آرامکو و تگزاکو بین آمریکا و عربستان-آمریکا و لیبی داوران می توانند در صورت تراضی طرفین به اصل انصاف استناد کنند.
آیین رسیدگی در مرکز ایکسید رای داوری: اتخاذ تصمیم در رای داوری به اکثریت انجام می شود.نظرات مثبت و منفی داوران در دادنامه ذکر می شود.رای کتبی ست و از سوی تمام داوران امضا می شود.رای صادره به دبیرخانه تسلیم و به طرفین ابلاغ می شود. در سه حالت امکان تجدید نظر خواهی وجود دارد:1.درخواست تفسیر رای ماده 50- 2.جهات لازم برای بی اعتباری رای ماده 52- 3.وقوع رویدادی موثر ماده 51.
آیین رسیدگی در مرکز ایکسید اجرای رای داوری: هر یک از طرفین که شناسایی و اجرای رای را در یکی از کشورهای متعاهد درخواست کرده باشد باید رونوشت گواهی شده از سوی دبیرخانه را به مرجع صلاحیتدار آن کشور تسلیم کند. در حال حاضر روش یکسانی برای اجرای آرای داوری وجود ندارد زیرا در حقوق کشورهای مختلف تفاوت های اجرایی دیده می شود پس اجرای آرا داوری بر مبنای حقوق داخلی کشورهای عضو صورت می گیرد.
منابع جلالی،محمود،1382،حل و فصل دعاوی سرمایه گذاری از طریق ایکسید و ضرورت الحاق ایران،مجله تخصصی الهیات و حقوق. جلیلیان ،مرصاد،1392،بررسی سازمان حقوقی ایکسید،سایت انجمن علمی حقوق. حبیب زاده،توکل،1383،ماهدات دو جانبه سرمایه گذاری،مجله حقوقی،شماره30 . عزیزی ،محمد حسین، ویژگی های داوری مرکز حل و فصل اختلافات ناشی از سرمایه گذاری،پایان نامه. صفایی،سید حسین،حقوق بین الملل و داوری های بین المللی،تهران. مجتهدی،محمدرضا،1389،درآمدی بر حقوق حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری بین المللی بر مبنای کنوانسیون داوری ایکسید،نشریه علمی پژوهشی فقه و حقوق اسلامی. http://www.worldbank.org/icsid International Centre for Settlement of Investment Disputes (ICSID)