شیر خشک Formula
براي تغذيه شيرخواراني كه از نعمت شير مادر و شير دايه محروم هستند از شير خشك يا فرمولا استفاده مي كنند و اگر شير خشك در اختيار نباشد شير تازه گاو را بكار مي برند. متاسفانه به علت اختلاف زيادي كه بين اجزاء شيرگاو و شير مادر وجود دارد استفاده از شيرگاو در ماه هاي اول مشكل است. مهمترين تفاوت مربوط به افزايش كازئين ومواد معدني موجود در شيرگاو است.
البته با تغييراتي كه در صنعت شير خشك سازي روي اجزاء شيرگاو داده مي شود تركيبات اين شير را به شير مادر نزديك مي كنند و بنابراين استفاده از شير خشك براي شيرخواران محروم از شير مادر، مناسب تر از استعمال شير تازه گاو يا شير پاستوريزه است. براي تغذيه شيرخوار، شير پاستوريزه بهتر از شير تازه گاو است. هدف از پاستوريزه كردن شير، كاهش تعداد ميكروب هاي موجود در شير تازه گاو وتغيير در كيفيت كازئين به منظور كوچكتر كردن دلمه هاي شير در معده است. شير پاستوريزه را براي مصرف شيرخواران بايد جوشاند و هنگام جوشانيدن شير را به هم زد تا از رسوب مواد پروتئيني و املاح در ته ظرف جلوگيري به عمل آيد.
فرمولا ممكن است با شير گاو تهيه شود و يا با منبع گياهي (Soy) . براي تهيه شير خشك از شيرگاو تغييراتي در پروتئين، چربي، كربوهيدرات و مواد معدني آن مي دهنــد و بعد به آن ويتامين اضافه مي كنند. شيرهاي موجود در بازار براي تغذيه شيرخواران طبيعي (نرمال) 2 نوع است يكي براي تغذيه شيرخواران از بدو تولد است كه به آن formula Infant و ديگري براي تغذيه شيرخواران بعد از 6 ماهگي است و به آن Follow up formula مي گويند.
چون نياز شيرخواران به پروتئين، مواد معدني و ويتامين در 6 ماه اول و دوم عمر با يكديگر تفاوت مي كند شير خشك هاي موجود اين منظور را تامين مي نمايد. در ايران مانند بعضي ازكشورهاي ديگر Infant formula موجود است و ازبدو تولد تا يكسالگي براي تغذيه شيرخواران استفاده ميشود. Infant formula كه شيرهاي تطبيق يافته (آداپته) هم جزو همين گروه است مناسبترين شير خشك براي تغذيه شيرخواران از بدو تولد است. در حين خشك كردن شير تازه گاو در كارخانه تغييراتي در آن مي دهند تا فرمول آن هرچه بيشتر به شير مادر نزديك شود.
ترکیب شیر مادر و شیر گاو
ترکیب شیر مادر و شیر گاو
براي اينكار به نكات زير توجه دقيق مي شود 1 ـ مقدار پروتئين شير گاو (3/3 گرم درصد ميلي ليتر) به شيرمادر (1/1 درصد ميلي ليتر) نزديك مي شود. پروتئين فرمولاهاي آداپته بين 2-1/5گرم درصد ميلي ليتر است. 2 ـ در شيرهاي آداپته (Modified Cow's milk protein) نسبت وي به كازئين همانند شير مادر است (60 به 40) ولي در شيرهاي ديگركه با Unmodified Cow's milk protein همراه هستند نسبت فوق18 به 82 است.
3 ـ مقداري از چربي حيواني از شيرتازه گاو خارج و بجاي آن چربي نباتي وارد مي شود تا مقدار اسيد لينولئيك (اسيد چرب ضروري بدن) شير افزايش يابد و مقدار مورد نياز شيرخوار را تامين نمايد. 4 ـ بر مقدار كربوهيدرات افزوده مي شود تا همانند شيرمادر شود. در اينجا با افزودن مقداري لاكتوز به شيرگاو مقدار آنرا بالا مي برند. در اينجا هم الگو شيرمادر است و سعي برآنست كه تركيب شير خشك به تركيب شير مادر نزديك شود.
5 ـ نسبت كلسيم و فسفر را تغيير مي دهند تا نزديك شير مادر (بين 2-1/2) شود. 6 ـ در بعضي از اين شيرها با افزودن سولفات فرو مقدار آهن شير را به 12-8 ميلي گرم در ليتر مي رسانند. بنابراين شيرهاي آداپته دو دسته اند يكدسته با آهن كم و دسته ديگر با آهن كافي كه به دسته دوم اصطلاحا شيرهاي آهن دار گفته مي شود. 7 ـ به اين شيرها ويتامين به مقدار نياز روزانه شيرخواران اضافه مي كنند.
اگر شير خشك در دسترس نباشد و مجبور باشيم براي تغذيه شيرخوار از شيرتازه گاو استفاده كنيم بايد اين شير را پس از جوشانيدن رقيق نمائيم تا عدم تحمل شيرخوار به اين شير پركازئين و پرنمك كمتر شود وكلية شيرخوار براي دفع اين همه املاح آمادگي بيشتر يابد. شيري كه بدين ترتيب آماده شد از نظر كازئين و املاح بهتر از شير تازه گاو است ولي كربوهيدارت آن هم رقيق شده ناچار بايد به آن مقداري قند افزود (5 گرم در صد ميلي ليتر) چون نارسي كليه در نوزادان نارس و نوزادان باوزن تولد كم بيشتر از نوزادان رسيده است لذا از مصرف شير تازه گاو ويا شير پاستوريزه در اين شيرخواران، بايد خودداري كرد.
شيرهاي آداپته فاقد مواد مصونيت‌زا است و در مقايسه با شير مادر اين عيب بزرگ را دارد. شير آداپته از بهترين و مناسبترين شير خشك براي تغذيه شيرخواران در ابتداي تولد است و مي توان آنرا تا يكسالگي ادامه داد. همراه با شير خشك بايد صبح و شب مقداري آب جوشيده خنك در اختيار شيرخوار گذاشت، براي اينكه شير خشك آداپنه آماده براي تغذيه شود هر پيمانه آن كه گنجايش 4/5 گرم پودر شير را دارد (در صورتي كه با كارد روي آن صاف شود) در 30 ميلي ليتر آب حل مي نمائيم و شيرآماده به مصرف بدست مي آيد. اشتهاي بچه بهترين راهنما است و بنابراين در جدول فقط حدود تقريبي حجم و تعداد دفعات شير مشخص شده است.
آبي كه براي تهيه شير به كار مي رود بايد جوشيده و ولرم باشد تا ويتامين هاي موجود در شير را از بين نبرد. شير اضافي در هر وعده را مي توان براي دفعه بعد استفاده كرد مشروط بر اينكه در يخچال نگهداري شود. شير تهيه شده در بطري را نبايد در دسترس حشرات قرار داد تا احتمال ابتلاي به اسهال در شيرخوار افزايش نيابد. در شستن بطري و سر شيشه بايد دقت كافي بكار برد و مادر هر بار قبل از تهيه شير بايد دست هاي خود را با آب و صابون بشويد. هنگام خريد شير خشك بايد به تاريخ انقضاي آن كه ته قوطي حك شده است توجه كرد و از خريدن و مصرف قوطي هاي فرو رفته خودداري كرد زيرا هواي خارج، از خلال سوراخ هاي ريز وارد قوطي شده تركيب شير را نامطلوب مي نمايد. روي برچسب قوطي اطلاعات مربوط به فرمولاسيون، راهنماي طرز تهيه و مقدار مصرف قيد شده است از گذاشتن قوطي شير خشك در آفتاب بايد خودداري كرد و نيازي به يخچال هم نيست ولي بعد از بازكردن قوطي و استفاده از پودر بايد درب قوطي را محكم بسته و در جاي خنك نگهداري كرد.
مقدار شير مصنوعي مورد نياز اگر كوپن بصورت كامل تجويز شود ( جهت بندهاي 3 تا 7 ) : تا پايان 6 ماهگي هر ماه 8 قوطي ماه هفتم و هشتم هر ماه 6 قوطي ماه نهم تا پايان ماه دوازدهم هر ماه 3 قوطي اگر بعنوان كمكي تجويز شود ( بندهاي 1 و 2 ) تا پايان 6 ماهگي هر ماه 4 قوطي ماه هفتم و هشتم هر ماه 3 قوطي ماه نهم تا پايان ماه دوازدهم هر ماه 2 قوطي
خطرات تغذيه مصنوعي خطرات ناشي از تجويز شير خشك را مي توان به چهاردسته تقسيم كرد. 1 ـ خطرات ناشي از تكنيك غلط تجويز مقدار كم شير به علت صرفه جوئي مادر سبب كاهش رشد و بروز سوء تغذيه شيرخوار مي شود. تجويز مقدار زياد شير هم كه به علت عجله مادر در بزرگ شدن شيرخوار است علاوه بر چاقي عوارضي نظير عدم تحمل غذا، استفراغ و ناراحتي هاي گوارشي به دنبال دارد. خوراندن شير غليظ مشكل ديگري است كه باعث هيپراسمولاريتي سرم شيرخوار و فشار روي كليه براي دفع مقدار زيادي الكتروليت مي شود. اين بچه ها سريعا بي اشتها مي شوند و از خوردن شير، امتناع مي ورزند ولي آب را با اشتياق مي نوشند. خوراندن شير رقيق كاهش رشد و سوء تغذيه ايجاد مي كند. اگر به هنگام تهيه شير رعايت نظافت نشود بروز اسهال ناشي از ورود ميكروب به روده حتمي است.
2ـ خطرات مربوط به عدم رعايت نكات لازم در نگهداري صحيح شير : تاريخ مصرف شيرهاي خشك معمولا تا 2 سال بعد از تهيه نيز ادامه مي يابد ولي از مصرف شيرهايي كه تاريخ مصرف آن ها منقضي شده است بايد پرهيز كرد. 3 ـ مشكلات ناشي از اجزاء شير خشك : اندازه دلمه هاي كازئين موجود در شير خشك بزرگتر از شير مادر و هضم آن هم براي شيرخوار مشكل تر است. زيادي املاح موجود در شير خشك باعث چاقي و افزايش اسمولاريته سرم مي شود و زمينه را براي ايجاد هيپرناترمي آماده مي كند
4 ـ ساير اختلالات : بچه هائي كه با شير خشك تغذيه مي شوند بيشتر به اسهال مبتلا مي گردند. شير خشك سبب چاقي مي شود. در ممالك صنعتي امروزه از چاقي بچه ها جلوگيري مي كنند زيرا در آينده ممكن است در معرض بعضي از بيماري هاي سخت نظير امراض قلبي ـ عروقي قرار گيرند. آسم و اگزما و مرگ ناگهاني در فرمولاخوران نير شايعتر است. تشنج هيپوكالسميك نوزادان در انتهاي هفته اول در يك درصد نوزاداني كه از شير خشك تغذيه مي شوند عارض مي شود ولي در شير مادرخواران، مشاهده نمي گردد. علت آن كاهش فسفات و چربي غيرقابل جذب در شير مادر است. تشنج هيپومَنيَزِميك، فقط در شيرگاو خواران ديده مي شود.
Follow-up formula در بعضي از ممالك شيرخواران بزرگتراز 6 ماه را با follow-up milk تغذيه مي كنند تا به شيرخواري كه رشد سريع دارد كمك كرده افزايش اشتهاي او را تامين نمايند. مقدار پروتئين اين شيرها نسبتا زياد است و اين شيرها براي نوزادان، مناسب نيستند. شيرهاي فالوآپ داراي خصوصيات زير هستند: انرژي = 85-60 كيلو كالري درصد ميلي ليتر پروتئين = 3/7-2 گرم درصد ميلي ليتر چربي = 4-2 گرم درصد ميلي ليتر كربوهيدرات = 8/6-5/7 گرم درصد ميلي ليتر بعد از 6 ماهگي احتياجي به تغيير نسبت وي به كازئين نيست و بنابراين شير فالوآپ، ارزانتر تمام مي شود.
شيرپاستوريزه در شيرخواراني كه از تغذيه مصنوعي استفاده مي كنند شير پاستوريزه را بعد از يك سالگي به جاي فرمولا تجويز مي كنند. در اين زمان شيرخوار علاوه بر شير، تدريجا از غذاهاي خانواده هم تغذيه مي نمايد. با شروع شير پاستوريزه به جاي فرمولا بايد مراقب تامين آهن و ويتامين هاي شيرخوار بود زيرا اين مواد در شير پاستوريزه وجود ندارد در حالي كه در فرمولا هست.
شير خشك نوزادان با وزن تولد كم نوزاداني كه با وزن تولد كمتر از 2500 گرم متولد مي شوند. اگر از شير مادر محروم باشند با شير خشك تغذيه مي شوند. نوزاداني كه وزن آن ها بيش از 1800 گرم باشد مي توانند از فرمولاي آداپته تغذيه كنند و آنهايي كه وزن كمتري دارند بايد از شير خشك نوزادان نارس استفاده كنند. بعضي از تفاوت هاي شيرخشك آداپته و شيرخشك نوزاد نارس، در جدول شماره 4، ذكر شده است.