BALATI-AN SANG HUMAY Kag PAGDUMALA sini Una nga bahin: Pag-intiende sang PalayCheck System

Ano ang balati-an? Ang balati-an nag upang sa normal nga pisikal nga sistema sang tanom/parte sang tanom. Nagguba sa normal nga lawas, kondisyon, kag bili Niwang, dali malaya Nubo nga patubas, pigaw ang produkto Buko, dahon, gipi, kataason

? Paano kilalahon ang balati-an? Paagi sa ginapakita nga kinaiya sang kondisyon ka balati-an (simtomas) presensya sang makit-an nga bagay (sinyales) tuga sang tag-dala (pathogen). Ano ang himu-on mo kun makita mo ini nga simtomas? ?

Ano ang katapusan mo nga ginkaon? Makilalahan mo bala ang balati-an? Sulalob? Kinagtan sang insekto? Allergy? Tipdas? Te, pamatud-an pa gid naton. Katol bala ini? May hilanat ka? Ano ang katapusan mo nga ginkaon? ….?

Para makilala ang sakit, PrObE. Previous/nagligad kag subong nga pagdumala sang uma(estorya sg talamnan) Observation/obserbahan ang pagtuhaw kag palapta sang simtomas Examination/pagsusi sang apektado nga tanom kompara sa malambo nga tanom sa amo nga talamnan Tan-awa: Ang ginbalati-an, paglapta, kondisyon sang talamnan, presensya sang iban nga organismo, makahilo nga butang, simtomas sang balati-an. Pamangkuta man ang mangunguma

Bacterial Fungal Viral Bacterial leaf blight (BLB) Bacterial leaf streak (BLS) Fungal Sheath blight Rice blast Viral Click on buttons. They are hyperlinked to the respective slides. Tungro

Bacterial leaf blight BLB naga-atake sa salod kag irigado nga talamnan kapin pa kun tig-ululan. BLB magapakita sang yellow nga simtomas

‘Lasaw nga yellow’ ang dahon Bacterial leaf blight ‘Lasaw nga yellow’ ang dahon ‘Kresek’ pagkalaya

Bacterial leaf blight Causal organism: Xanthomonas oryzae pv. oryzae Mabuhi sa binhi, uhot, sa perennial hosts, ukon sa duta kag tubig sa talamnan. Mahimo mabuhi sa uhot kun indi pa ini madunot maayo. Iban pa nga pwede puy-an: Leersia oryzoides, Zizania latifolia

Bacterial leaf blight Importansya sa Ekonomiya Pagkitid sang lulutu-an sang pagkaon ka tanom Pagmag-an sg 1000 ka pasi Upahon 20 – 50% ginreport nga nadula

Bacterial leaf blight Malapnagon sa Bicol Region Calauan, Laguna Leyte Isabela Source: IRRI

Bacterial leaf blight Pr Ob E Pr Ob E Domdumon kun damo ang gin-abono nga nitroheno(<120kg/ha) , kun padayon nga natubigan ang talamnan, kag dalakpon ang baridad. Pr Malapit nga obserbahan ang humay aga pa antis magmala ang yamog. Mangita sang daw sebu sang sabaw (bacterial ooze) sa dahon. Ob Lantawon ang mga malambo nga tanom kun may nalaya nga daw ginhuluman sa tubig nga amat-amat nga gakalap sa dahon. E

Bacterial leaf blight Ini ang gilayon nga buhaton! 1. Panggabuton ang apektado nga tanom. Indi ini pag ilubong sa talamnan tungod mahimo ini mabuhi kag mag-upod sa tubig . 2. Pahubsan kag pabasabasa-on ang duta mabuhinan ang kapaang. 3. Mag-abono sang dyutay lang nga nitroheno ukon e atrasar ang pag-abono.

Bacterial leaf blight Kun makita sa katupad nga talamnan Likawan ang pagsulod sang tubig sa inyo talamnan. Kalabanan, ang una nga pag-atake malapit sa buhangan. Limpyohan ang gamit nga gin-usar sa apektado nga talamnan antis gamiton sa iban nga luna. Click on black button. It is hyperlinked back to the slide on classification of diseases. Iban pa nga pililian: Pahuwayan ang duta tapos paani kag pamalhon ini Magtanom sang resistensyado nga baridad. Ang paggamit sang kemikal magasto kag indi epektibo Mangin mahinlo, magpahilamon perme

Bacterial leaf streak BLS masami sa padayon nga natubigan nga tanom. May yellow nga linya halin sa punta paidalom nga nga sa ulihi mangin kurit nga kake sa dahon . Kun wala sang himuon, ang apektado nga dahon mangin daw yab-ukon kag malaya.

Ang BLB kag BLS halos parehas ang simtomas kag pamaagi sa pagdumala. Pr Ob E Bacterial leaf streak Dumdumon kun tam-an ka damo ang gin-abono nga nitroheno kag kun pigaw ang kalidad sang binhi nga gingamit Pr Obserbahan kun malapad ang bahin sang kahon ang nag lus-aw ang dahon. Ob Susihon sang maayo ang tanom kun may yelo nga kurit paidalom. E Ang BLB kag BLS halos parehas ang simtomas kag pamaagi sa pagdumala.

Sheath blight Ang Sheath blight nagaatake sa damol kaayo nga tanom sa irigado nga talamnan ukon sa salod/patupa nga mataas ang N sa duta. Dulot sang Rhizoctonia solani, una nga makita sa lawas sang tanom.

Sheath blight Sa paklang sang dahon: pabilog nga abuhon nga itom ang pangilid sang pagkasunog nga galapad sa ulihi. Sa dahon: abuhon nga pagkasunog sa dahon; ga ung-ung ang uhay kun apektado ang katapusan nga dahon.

Sheath blight Ang una nga gintunaan sang balati-an amo ang sclerotia sa duta (infection bodies) kag burak sa mga dagame. Ang Sclerotia galutaw kag nagaatake sa lawas malapit sa tubig. Mahimo sila mag-upod sa tubig kag pagsaylo sang duta sa panahon sang pagpreparar sang talamnan.

Sheath blight Una nga makita sa talamnan matapos sang katapusan nga pagpanggipi. Galala ang balati-an samtang nagagulang ang tanom.

Sheath blight Economic importance Ang pagnubo sang tubas tungod sa upahon, pagkahapay, ukon pagkalaya sg gipi. Apektado ang pisada, kalaba-on sang uhay, kag kalidad sang bugas. Ang madula sa tubas magalab-ot sa: 50% kun dalakpon nga binhi kapin pa kun nag-atake sa pag-busong sang humay. 20-25% kun ang balati-an naglab-ot sa katapusan nga dahon. 20-42% sa kahon nga tuman ang nitroheno.

Sheath blight Pr Ob E Pr Ob E Naapektuhan bala sang sheath blight ang tanom sang nagligad nga tig-alani? Wala pa madunot ang dagame nga may gakatulog nga fungus. Ano ang natanom nga baridad? Ano kadamo ang binhi? Tuman bala kataas nga Nitroheno? Pr Obserbahan ang puti nga pagkalaya. Lantawon kun may sclerotia nga naga lutaw sa tubig. Ob Lantawon lawas sang linghod nga tanom kun may abuhon nga pal-ak ukon abuhon nga yab-ok. Ang abuhon nga yab-ok sinyales sang pagtubo sang fungus. E

Sheath blight Buhaton ini! Pagkahinlo – tapna-on ang hilamon sa talamnan kag kahon araduhon sang madalom agod malubong ang dagame kag hilamon Painitan tudo ang duta Dyutay nga binhi ang gamiton ukon lagka-on ang pagtanom Maayo nga paggamit sang Nitroheno Pahubsan ang talamnan sa panahon sang pagpanggipi sa sulod sang pila ka adlaw Biological nga pagtapna –panguntra nga fungus: Trichodermma harzianum;

Rice blast Blast, isa ka fungal nga balati-an, gaatake sa bantod kag irigado nga talamnan apang ginakulang sa tubig kadungan sa tugnaw apang maalimo-ut nga kagab-ihon.

Foliar blast Sheath blast Neck blast Rice blast Magnaporthe grisea, ang nagadala nga organismo, makapal-ak sa dahon. Ang Blast makaatake sa bilog nga kabuhi sang humay

Rice blast Importansiya sa ekonomiya Ang pagnubo sang tubas makalab-ot hasta 50%. Ang 10% nga neck rot makadula sang 6% kag 5% nga pagtaas sang pagka pulbuson nga bugas.

Pr Ob E Rice blast Paano gindumala ang tubig? Basa bala kaayo ang talamnan? Ano ang gintanom nga baridad? Tuman bala ka damo ang Nitroheno? Pr Obserbahan kun may makita nga pintok sa talamnan. Pinaka temprano ang 17 DAS sa saboran. Ob Lantawon ang tanon kun may pintok sang blast. Ang una nga pintok kurte diamante nga mangin sunog nga yellow sa dahon. E

Rice blast Buhaton ini! Maggamit sang resistensyado nga baridad Temprano nga pagsabod sang limpyo nga binhi pagsugod sang tig-ululan. Mas maayo magsabod sa lanag sang sa bantod. Maayo nga pag-abono sang Nitroheno. Mag-abono sang tag-dyutay lang nga nitroheno. Pabor ang Nitrate nitrogen sa lala sang balatian sang sa ammonium nitrogen. Magbutang sang kuluhaan sang silica sa duta. Ang silica makapataas sang resistensya sang tanom batok sa blast. Butangan sang calcium silicate slag kun nubo ang silicon para sa tanom.

Rice blast Buhaton ini! Pagdumala sang tubig sa patupa/salod. Patubigan ang talamnan, kun mahimo pa lang, para indi maglala ang blast. Sunugon ang ginbalati-an nga tanom. Likawan ang trabaho sa talamnan kun basa ang tanom. Pagtapna gamit ang kemikal. Ang fungicides parehas sang benomyl, pyroquilon kag tricyclazone mahimo makatapna sa balatian. Ginarekomendar ang 2 ka beses nga pagbomba: una pagpanungaw; ikaduha kun mag-ulhot na tanan nga uhay.

Tungro Ang Virus masami sa irigado apang gapalumbaanay sa pagtanum. Ginalapta sang green nga wayawaya (GLH) Rice tungro bacilliform virus (RTBV) kag rice tungro spherical virus (RTSV) ang nagadulot sang Tungro. Indi malapta ang RTBV kun wala sang RTSV.

Tungro Dalakpon ang humay halin sa sabod asta manggipi. Simtomas: Damo kolor ang linghod nga dahon; naga yellow tubtob yellow-orange ang gulang nga dahon; kunol kag dyutay ang gipi

Tungro Parehas nga simtomas Pag yellow sang dahon tungod sang kakulangan sa nutrihente (Zn, K, S) kag tubig Zn S K Indi parehas nga tindog sang tanom kag pag-yellow sang dahon tungod sang halit sang peste kag ilaga

Tungro Malambo kag wala sang wayawaya (green) Nagsulod sa talamnan ang wayawaya nga may virus Bag-ong tanum Adlaw ang nagligad Damo pa gid ang nagsulod nga wayawaya, nangitlog kag nangin lukso 1-2 semana ang nagligad; Nagsugod ang impeksyon, indi pa gid klaro ang simtomas Source: IRRI, 2003

Tungro Naggwa na sa talamnan ang mga gulang Naglapta na ang gulang kag lukso sa talamnan Makaligad ang 4 ka semana; lapta na ang balati--an 3-4 ka semana; madasig nga naglapta ang balati-an; makita na ang simtomas

Pr Ob E Tungro Dalakpon o susceptible bala sang virus ang baridad nga gintanom? Indi bala dungan ang pagtanum? Ano ang ginhimo nga naglapta ang balati-an? Pr Inspeksyunon ang talamnan; Kritikal asta 6 semana tapos tanum. Obserbahan ang katupad nga talamnan sa indi parehas ang tindog, salape, kag presensya sang tungro; eksaminon ang mga naatake nga tanom; lantawon ang kadamuon sang wayawaya Ob Eksaminon ang mga tanom kun ga orange yellow ang punta sang dahon; ari-ari; kag dyutay gipi. E

Tungro Himu-on ini! Pahuwayan ang duta Magtanom sang resistensyado nga baridad– pinaka kini nga paagi. IR 36, IR42, IR54, kag IR64 resistensyado sa wayawaya, apang dalakpon na subong. Bulusbuloson ang resistensyado nga Matatag lines (10, 11, 12,32,33,51). Dungan nga magtanom Araduhon ang talamnan tapos ani para madula ang wayawaya kag puluy-an sang tungro Maggamit sang hilo kun kinahanglanon lang– indi magbomba kun: a. Sa saboran b. Sa tanom nga gulang pa sa 60 ka adlaw halin pagtanum c. Kun wala tungro kag dyutay ang wayawaya

Giya sa pagkilala sang Balati-an BACTERIAL LEAF BLIGHT Abuhon o kake, indi tadlong ang pagkasunog paidalom. ‘BLIGHT’ –madasig nga pagkalaya SHEATH BLIGHT Lapad, pal-ak nga sunog nga itom ang pangilid. BACTERIAL LEAF STREAK Naka linya, yelo nga kurit-kurit sa dahon.

Giya sa pagkilala sang Balati-an RICE BLAST Green kag diamante ang kurte sang pal-ak nga nagalapad kag mangin sunog nga yelos TUNGRO Yellow tubtob yellow orange nga dahon. Damo kolor ang linghod nga dahon.

Para sa bacterial kag fungal nga balati-an Pagkahinlo kag kutural ang pamaagi(pagdumala sang tubig kag abono) ang una nga talupangdon. Para sa viral nga balati-an Talupangdon ang baridad, kag pagtapna sang galadala sang virus (Wayawaya)

Sa kabilogan, makabulig ini: Monitoron perme ang talamnan. PrObE agod makilala sang maayo ang balati-an. Himu-on ang isa ka semana nga pagpapahuway sang duta agod malikawan ang balatian. Likawan ang tuman nga abono labi na ang N. Likawan ang pagbomba sang indi kinanlan nga pestisidyo. Ago malikawan ang pagnubo sang tubas tungod sa peste. [Key Check 7]

CREDITS Dr. Fe Dela Pena Note: Instructional presentation designer: Ms. Ella Lois Bestil Sources of technical content/reviewers of presentation: Dr. Fe Dela Pena Note: Adapted from a powerpoint presentation developed by: Mr. Glenn Ilar, Mrs. Marissa Reyes You may use, remix, tweak, For more information, visit: & build upon this presentation non-commercially. However, always use with acknowledgment. Unless otherwise stated, the names listed are PhilRice staffers. Produced in 2011 Text: 0920-911-1398