چالش‌های ارزش گذاری فناوری در ایران رضا بندريان – مهرماه 1392
محتوي ارائه مروری بر بازار و کسب و کار فناوی دلایل ارزش گذاری رويكردهاي اساسي ارزش گذاري و چالش‌های آن
تجارت فناوري: يك كسب و كار استثنايي فناوری صرفاً از جهت اقتصادي ”فرسوده“ مي‌شود، در حالي كه محصول‌هاي مادي هم از حيث فيزيكي و هم از حيث اقتصادي فرسوده مي‌شوند. يك فناوري را مي‌توان بارها و بارها ـ بدون هيچ محدوديتي ـ خريد و فروش كرد و مورد استفاده قرار داد، بدون اين كه هيچ خدشه‌اي به كيفيت آن وارد شود. بسته به دفعاتي كه يك فناوري منتقل مي‌شود، درآمدهاي حاصل از فروش آن مي‌تواند به مراتب بيشتر از هزينه‌هاي ”توليد“ آن باشد. به عبارت ديگر، توليد و فروش فناوري براي شركت‌ها و سازمان‌هايي كه بتوانند از عهدة آن برآيند، يك كسب و كار استثنايي است كه درآمد آن با هيچ كسب و كار ديگري قابل مقايسه نيست.
ماهيت بازار فناوري ويژگي‌هاي بازار فناوري تا حد زيادي نشات‌گرفته از ماهيت محصول‌هايي است كه در اين بازار خريد و فروش مي‌شود. فناوري به عنوان سيستم دانش، داراي ويژگي‌هاي منحصربه‌فردي است، از جمله: نامشهودبودن دانش قابل انباشت‌بودن دانش غيرقابل مصرف‌بودن دانش! (دانش را مي‌توان به كار گرفت، اما نمي‌توان مانند ساير محصول‌ها مصرف كرد) قابل انتقال‌بودن دانش بي‌مرزبودن دانش (دانش از كشوري به كشور ديگر، و از سازماني به سازمان ديگر قابل جابجايي است(.
ویژگی‌های فناوری به عنوان محصول نامشهود ریسک بالا مشابه کم مشتریان کم پیچیدگی فنی بالا
دلايل ارزش‌گذاري فناوری شناسايي دارايي‌هايي كه بيش از ديگر دارايي‌ها، اهميت و ارزش ايجاد مي‌كنند. 2. برای ادغام و تحصيل شركت‌ها 3. مذاكرات و قراردادهاي مربوط به انتقال فناوري 4. حمايت از مالكيت معنوي در شرايط مختلف، اعطاي وثيقه و... 4. تصميم‌گيري‌هاي اقتصادي مربوط به حفظ يا نگهداري مالكيت معنوي، تجاري‌سازي، تحليل هزينه- فايده مالكيت معنوي 5. ارزش‌گذاري تجاري پروژه‌هاي پژوهش و فناوری
رويکرد نوآوری باز
دسته بندی کلی روش هاي ارزشگذاری فناوری روشهای علمی ریاضی سنتی روشهای علمی ریاضی پیشرفته روشهای کیفی نقاط ضعف و قوت
روشهای پرکاربرد در ارزشگذاری مزایده هزینه محور بازار محور درآمد محور گزینه و واقعی و روشهای ترکیبی قواعد سرانگشتی
قيمت = بهاي تمام شده + سود مطلوب روش هزينه مبنا در اين روش، ارزش هر فناوري با هزينه انجام‌شده براي توسعه آن يا هزينه دست‌يابي به فناوري معادل با آن محاسبه مي‌شود. منطق كلي اين روش عبارت است از قيمت = بهاي تمام شده + سود مطلوب Price = Cost + Pulse دو سوال اصلي مطرح در اين روش عبارتند از : بهاي تمام شده چگونه تعيين مي شود ؟ سود مطلوب چگونه تعيين مي شود ؟ براساس چگونگي تعيين اين دو مورد روش هاي مختلف قيمت‌گذاري هزينه مبنا تعريف شده‌اند.
روش‌هاي محاسبه بهاي تمام شده در بستر زمان رونديابي هزينه هاي تاريخي (Trending historical costs): در اين روش هزينه هاي رخ داده شده در طول زمان براساس يك نرخ مناسب تورم رونديابي مي شوند. (محاسبه كل هزينه‌هاي صرف شده براي توسعه فناوري و تبديل آن‌ها به ارزش جاري) هزينه ايجاد دوباره ( Re-creation cost): كل هزينه هاي مور نياز براي توسعه مجدد تكنولوژي به نرخ روز محاسبه مي‌گردد. (محاسبه خلق مجدد فناوري)
روش‌هاي محاسبه بهاي تمام شده در بستر زمان هزينه جايگزيني (Replacement cost) : كل هزينه هاي لازم براي ايجاد يك تكنولوژي كه داراي مطلوبيت يكسان با تكنولوژي مورد نظر باشد (در صورت عدم برابري مطلوبيت، نسبت قيمت به عملكرد لحاظ گردد). هزينه فرصت از دست‌رفته: يعني سودي كه اگر شركت در كار ديگري سرمايه‌گذاري مي‌كرد حاصل مي‌شد. براي محاسبه هزينه فرصت از دست رفته، سود حاصل از سرمايه‌گذاري در فناوري را با متوسط نرخ سود سرمايه‌گذاري‌هاي شركت يا نرخ بازده بدون ريسك مقايسه مي‌كنند.
شيوه‌هاي محاسبه سود مطلوب مستقل: ميزان سود يك عدد ثابت و مستقل است. وابسته: ميزان سود متغير است و براساس يك يا چند فاكتور ديگر تعيين مي شود كه رايجترين آن تعيين سود برمبناي درصدي از بهاي تمام شده مي‌باشد. چگونگي تعيين درصد سود: نرخ بازده مورد انتظار از سرمايه‌گذاري نرخ ريسك در صنعت مربوطه نرخ بهره بانكي (نرخ سود بدون ريسك)
چالش‌های روش هزينه مبنا در ایران نبود زیرساخت محاسبه بهای تمام شده یا حسابداری پروژه یا حسابداری صنعتی برای احصاء اطلاعات هزینه‌های صرف شده نبود نرخ‌های استاندارد سود برای کسب و کار فناوری
روش بازار مبنا در اين روش ارزش فناوری براساس بدست آوردن يك احساس از قضاوت بازار در خصوص فناوری محاسبه مي‌گردد. در واقع در اين روش ادراك بازار از ارزش فناوری كه بوسيله مقايسه قيمت پرداخت شده بازار به فناوری‌هاي مشابه بدست مي آيد، مبناي محاسبه قرار مي گيرد. در اين روش، ارزش فناوري از طريق تحليل معاملات هم‌تراز (مشابه) برآورد مي‌شود و انجام آن مستلزم وجود بازار فعال براي فناوري‌هاي هم‌تراز مي‌باشد. در اين روش قيمت به رغبت و علاقه مشتري و شرايط خاص فناوري ، مشتري و فروشنده بستگي دارد.
روش‌هاي بازار مبنا روش قيمت گذاري بر پايه قيمت جاري بازار روش قيمت گذاري بر پايه ارزش ادراكي
چالش‌های روش بازار مبنا در ایران نبود بازار فعال براي فناوري‌ها در کشور عدم وجود برندهای ملی برای حمايت از عرضه فناوری‌ها عدم ورود شرکت‌های تحقيقات بازار به حوزه فناوری
روش درآمد مبنا در اين روش ارزش فناوری براساس ارزش حال جريان منافع مالي آينده كه از بكارگيري فناوری حاصل خواهد شد بدست مي آيد. به عبارت ديگر منافع مالي كه در آينده از فناوری بدست مي‌آيد را به نرخ حال محاسبه كرده و براساس آن ارزش فناوری محاسبه مي گردد. پس از ارزشيابي فناوری با در نظر گرفتن فاكتورهايي از قبيل عمر فناوری، سهم فناوری در سرمايه گذاري و ... ارزش فناوری تعيين مي گردد.
چالش‌های روش درآمد مبنا در ایران نبود زير ساخت داده برای تعيين عمر فناوری نبود زير ساخت داده برای تعيين سهم فناوری در کسب و کار ناشی شده از آن مشخص نبودن حيطه و بازار قابل تصرف برای کسب و کار فناوری تعيين ضريب تفکيک ضعف در توسعه کسب و کارهای نوآورانه و ممتاز عدم وجود مشاوران توسعه کسب و کار خبره در کشور
روش گزينه واقعي اين روش بخصوص هنگامي كه اطلاعات ناقص يا شرايط ناشناخته باشد به منظور شفاف سازي ريسك و عدم اطمينان مورد استفاده قرار مي گيرد. براساس اين روش، فناوری داراي ارزش ذاتي است كه بر مبناي تنزيل جريانات نقدي پيش‌بيني شده، هزينه‌هاي فرصت سرمايه‌گذاري را پوشش مي‌دهد. مضافاً اينكه اين روش شرايط نامطمئن فناوری را در محاسبه ارزش ذاتي منظور مي‌سازد.
روش گزينه واقعي تجزيه و تحليل گزينه واقعي يك ابزاري براي ارزيابي تصميمات سرمايه گذاري تحت شرايط عدم اطمينان است و مهمتر اينكه تجزيه و تحليل گزينه واقعي يك روش كمي براي مانيتور كردن، اندازه گيري و تطبيق تصميمات همزمان با تغييرات شرايط اقتصادي فراهم مي كند. يك تجزيه و تحليل گزينه واقعي تركيبي از ملاحظات بازار و فني را براي تصميم گيري در نظر مي گيرد اين ويژگي نقش مهمي در بكارگيري تجزيه و تحليل گزينه واقعي براي ارزشيابي فناوری دارد.
چالش‌های روش گزينه واقعي در ایران وجود تلاطم‌های اقتصادی غيرقابل پيش بينی دامنه اختلاف گسترده در سناريوهای مختلف عدم وجود مشاوران توسعه کسب و کار خبره در کشور
رويكردهاي تركيبي به طور كلي هر يك از روش هاي ارزش‌گذاري فناوری داراي نقاط قوت و ضعف خاصي بوده و نيازمند اطلاعات ورودي خاص خود مي‌باشد. بر اين اساس در هر زمان و مكان بسته به شرايط موجود يكي از اين روشها نسبت به ساير روشها برتري دارد. اما اين امكان نيز فراهم است كه به طور همزمان از بيشتر از يك روش براي قيمت گذاري استفاده گردد. هنگامي كه از چندين روش براي ارزشيابي و قيمت‌گذاري استفاده مي‌شود به ندرت قيمت‌هاي يكساني بدست مي‌آيد. در اين حالت بايد يك دامنه معني داري براي قيمت تعريف نمود.
جمع بندي و نتيجه‌گيري تاكنون، فرمول استاندارد و معيني براي ارزش‌گذاري فناوری پيدا نشده است، اما روش‌هاي مختلفي وجود دارد كه تا حد بسيار زيادي توانسته‌اند متغيرها و فاكتورهاي اثرگذار بر ارزش فناوری را مورد توجه قرار داده و راه‌حل‌هاي قابل قبولي ارائه دهند. ارزش‌گذاري فناوری، داراي روند پيچيده‌اي است و ضريب عدم اطمينان بالايي دارند. شرايط محيطي، وجود بازارهاي مناسب براي ايجاد نقدينگي و عوامل متعدد ديگر، بر قيمت‌گذاري فناوری مؤثر است.
در این روش عدم اطمینان و ریسک در ارزشگذاری لحاظ می‌شود گزینه واقعی درآمد محور بازار محور هزینه محور رویکرد در این روش عدم اطمینان و ریسک در ارزشگذاری لحاظ می‌شود ارزشگذاری بر مبنای ارزش حال درآمدهای آتی ارزشگذاری بر مبنای ارزش فناوری‌های مشابه ارزشگذاری بر مبنای هزینه تولید مجدد یا جایگزینی تعریف در نظر گرفتن ریسک و عدم اطمینان در محاسبه، انعطاف پذیری بیشتر بر مبنای قابلیت تولید سود اگر دادههای بازار در اختیار باشد، ارزش بسیار منطقی ارائه میدهد. اگر دادههای مورد نیاز در اختیار باشد تعیین ارزش از طریق این روش آسان است. مزیت محاسبات پیچیده و سخت ریسک و فرصت‌های آینده را در نظر نمی‌گیرد کمبود یا عدم دسترسی به دادههای قابل مقایسه عدم توجه به درآمدهای حاصل از فناوری محدودیت گرفتن تصمیمات استراتژیک پرکاربردترین روش در قراردادهای انتقال و تجارت فناوری دارائی‌های مشهود؛ ماشین انتقال فناوری در سازمان‌های دولتی، در مراحل اولیه توسعه فناوری؛ گزارشات حسابداری حوزه کاربرد
پايان