Орална нега кај пациенти на крајот од животот Центар за семејна медицина,медицински факултеt скопје р.македонија-2016

задачи на оралната нега на крајот од животот Партиципиентите ќе: разберат за важноста на оралната нега на крајот од животот препознаваат главни орални проблеми на крај од животот научат главни орални постапки - превенција, третман и примена International Affair and best practice Guidelines center RNAO - April 2015

Цел на оралната нега на крај од животот Направете да се чувствуваат пациентите комфорно Максимизирајте го квалитетот на животот Намалете го ризикот од инфекции кои ја напаѓаат усната шуплина Менаџерирајте ја болката со компликации Зачувајте го достоинството, приватноста и контролата на овие пациенти International Affair and best practice Guidelines center RNAO - April 2015

Палијативна нега Палијативната нега е дефинирана како пристап кој го подобрува квалитетот на животот на пациентите и нивните семејства кои се соочуваат со проблемите поврзани со болести кои го загрозуваат животот, преку превенција и ослободување од страдањето, со рана дијагноза и беспрекорен пристап и третман на болката и сличните проблеми, физички, психолошки и духовни. (СЗО 2002)

Посебна категорија на болни Орална нега кај пациенти на крајот од животот до крај на животот Главната цел на палијативната нега е справување со болката и симптомите кои се јавувaат кај пациентите на крајот од животот. палијативна нега се применува кај посебни групи на пациенти кои имаат зголемен ризик за дентални заболувања или заболувања на устата или пак имаат потешкотии во секојдневната грижа за оралната хигиена .Оралните лезии се индикатор за прогресија на болеста , затоа велиме дека усната празнина е огледало на целокупната здравствена состојба. Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service -2008

Орална нега ...здравје - фокуси.... Орална нега ...здравје - фокуси.... Стратегии за одржување на орално здравје со цел подобрување на квалитетот на животот Навремена дијагноза Соодветно лекување Минимизирање на болката и страдањето на пациентите Оралното здравје е во корелација со прогресија на болеста Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service -2008

Орално здравје - Превенција Прво и контролно прегледување на усната шуплина Секојдневна проверка Упoтреба на шпатула и светло за потполн преглед на оралната мукоза, јазикот,усните и букалната регија Здравата уста има сочуван интегритет , чиста е ,влажна и безболна Oral care in patient at the end of life,CDHB hospital Palliative Care service -2008

Орална нега - основа Чистење на оралниот талог со мека четка двапати дневно со рапавата страна премачкана со паста, Осигурајте способноста на соработка и преференци на пациентот Осигурајте се дека оралното ткиво е влажно Фаворизирајте хидрација Запомнете: kултурните и личните верувања во врска со оралната нега можат да го зголемат ризикот од орални болести International Affair and best practice Guidelines center RNAO – April 2015

Орално здравје –превенција Базична орална нега Диета и исхрана Флуориди Хидратација Положба на пациентот /лежечки/ -ризик за белодробни инфекции -аспирациона пнеумонија Базична орална нега : четкање,употреба на гази кај дебриси.совет за исхарана без шеќер,превенција на кариес и дентални ерозии, совет за редовни и мали оброци,уптреба на флуориди/водата е флуорирана /соодветен внес на течности.Посебно е важно да се грижиме за пациентите кои лежат-имаат зголемен ризик за белодробни инфекции –аспирациони пнеумонии

Фактори кои влијаат на нарушување на оралното здравје Фактори кои влијаат на нарушување на оралното здравје Локални Орална хигиена Не соодветни протези Инфекции како candidiasis Трауми Тумори Xerostomia Системски Медикаменти (антихолинергици и опоиди) Дехидрираност Кахексија Diabetes mellitus Имунолошки болести пр. Sjorgen syndrome инфекции со бактерии Вирусни инфекции: HSV1, CMV, VZV, EBV, респираторнi Фунгални инфекции – локални и ситематски раума –osteoradionecrosis,повреди како резултат на радио и хемотерапија . Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service -2008,irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Фактори кои влијаат на нарушување на оралното здравје Фактори кои влијаат на нарушување на оралното здравје Dysphagia, Aspiration Pneumonia, Infection Disphagia,aspiration pneumonia,Infection Dysphagia, Аspiration Pneumoniaа Infection Disphagia,aspiration pneumonia,Infection Disphagia,aspiration pneumonia,Infection Disphagia,aspiration pneumonia,Infection Disphagia,aspiration pneumonia,Infection International Affair and best practice Guidelines center RNAO – April 2015

Планирање и проценка Разговарање со штитеници/семејство во врска со желби и преференци Проценка на усна шуплина Употреба на орални продукти за нега во зависност од потребата Не сите состојби се болни (се бара проценка) Не сите пријавувања се болни (употреба на стандардни алатки за проценка) International Affair and best practice Guidelines center RNAO – April 2015

Орално здравје - проценка ? Орално здравје - проценка ? Дали постои ризик за болест на уста во корелација со примарното заболување ? Дали устата е болна, наталожена или со улцери? Дали е устата сува? - дали ги користиме локалните мерки? Дали постои хиперсалвација? Кои течности за испирање на усната празнина? 1.Намален внес на течности и храна ,медикаменти кои се употребуваат, локални процедури,хемотерапија.2.Идентификувај ја причината и третирај ја .Тоалета на устата со тупфери и раствори,хигиена на протезите,локална анлагезија ,сублингвална или интравенска.3Третирај ја причината –лекови, дехидратација ,хирургија и радиотерапија на глава и врат 4.често навлажнување,испирањена устата,смрзнат мраз или овошје-ананас ,навлажнување на усните со вазелин,стимулација на плунка со бонбони без шеќер,употреба на кислород со навлажнувач....5.Најчесто кај пациенти со потешкотии во голтање.6.Вода-ефтина но не ги отстранува дебелите наслаги , физ.р-ор ефтин ,среден антисептик, Растворливи таблети,Хлорхексидин –антибактериски ,антифунгален,ВНИМАВАЈ ВО КОМБИНАЦИЈА СО НИСТАТИН –КОМПАТИБИЛЕН,не е вкусен и е иритирачки и болен за употреба кај орални лезии Сода бикарбона миклоитичка предност,чисти обложен јазик , корегира рн,непријатен вкус и може да иритира.Хидроген пероксид ,антимикробно дејство со механички ефект на чистење,непријатен вкус и чувство на печење.Јаболков оцет и сода вода р-ор 1:1,ИЗБЕГНУВАЈТЕ ЛИМОН И ГЛИЦЕРИН ја зголемуваат сувоста на устата Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service -2008

Болести Пример - причини Поврзаност Напреднат стадиум на рак Сува уста заради хемотерапија -кариес -кандида -нарушено џвакање / говор -Mucositis Намален внес на храна -хранење со сонди, -редовни прегледи и чистења -резултира со рана смртност Вид/слепило крварење/кариес слаба хигиена бели лезии leukopenika Поради намален или изгубен вид потребни се -редовни прегледи -редовни чистења Ментални проблеми Мозочен удар кариес - напреден дентална болест нарушено џвакање болка Потребна е асистирана хигиена на уста -потребно е одржување нега на устата, -санација на кариес, дентална болест -помош при миење на забите и сл. Губење тежина Edentulous patients -несоодветни вештачки протези, -проверка на вештачките протези чест проблем за драстично губење тежина. Алатка за секојдневна проценка на усната празнина Breaking through oral health barriers in Palliative Care, ISDH - Irish Society for Disability and Oral Health - 2014

International Affair and best practice Guidelines center RNAO – April 2015

International Affair and best practice Guidelines center RNAO – April 2015

Орално здравје – проблеми, болести, последици Орално здравје – проблеми, болести, последици Dysphgia (проблеми со голтање) Проблем со хранење и вкус Xerostomia (сува уста) Фунгални инфекции Gingivitis Потешкотии во говор и џвакање Потешкотии со забни протези Гадење и повракање Mucositis Stomatitis Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Candidiasis 90% од пациентите со карцином Инциденца Ризик фактори Хемотерапија или радиотерапија Антибиотици Кортикостероиди Пушење Xerostomia Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Candidiasis Soor (pseudomembranous oral candidiasis) Терапија - антифунгални масти - системски медикаменти Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Candidiasis Denture stomatitis (candida) Превенција отстранување на протезите навечер чистење со антибактериски сапун чистење преку ден Терапија Испирање со -Dilute sodium hypochlorite -Benzalkonium chloride (1:750) Антимикотици Црвена воспалителна регија на горното непце , може да е болно , но најчесто е без симптоми

Angular cheilitis (candida) Тоалета и чистење Candidiasis Angular cheilitis (candida) Тоалета и чистење -антибактериски сапун -антифунгални масти локално. се појавува како иритирани црвени ареи на краевите на устата. Овие предели може да се инфицираат со други бактерии како кандида. Потребна е внимателна проверка за да се пронајде предизвикувачот Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Сува уста - Xerostomia Лекови - пропишани и без рецепт 40 – 77 % од симптоми кај палијативни пациенти Главни причини Лекови - пропишани и без рецепт Повеќе од 500 медикаменти Употреба на повеќе од 3 лека зголемува ризик за сува уста Други причини Дијабет, автоимуни болести - Сјогрен синдром, имуносупресивни состојби, реуматоиден артит, Паркинсонова болест, Алцхајмер, Даунов синдром, алкохолна цироза, психоза, депресија, малигни лимфом, стрес Предизвикана од:Радиотерапија или хемотерапија,Несакани ефекти од антипсихотици, антидепресиви, антипаркинсоници, и сл. медикаменти.Состојби како Sjorgen syndrome и Alzheimer Терминална фаза на живот

Сува уста - xerostomia Третман Зголемен внес на течности Зголемен внес на течности Стимулирање на лачење плунка со бомбони без шеќер Променете медикаменти со помалку несакани ефекти Паста за заби без адитиви (како sodium lauryl sulfate) Супститути на плунка Стимулантите на плунка (пр. pilocarpine) имаат многу несакани ефекти, внимателна употреба Кај многу сува уста нанесете Biotene во устата Ланолин на усните континуирано субститути во форма на гелови или спреј во терминална фаза употреба на неколку часа

Сува уста - xerostomia Основа за бактериски и вирусни инфекции Секогаш кога ја прегледувате усната шуплина нанесете ланолин на врвовите на прстите од ракавиците и внимателно размачкајте го низ устата на пациентот Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

mucositis Превенција од вирусни или бактериски инфекции Превенција од вирусни или бактериски инфекции Треманот е ист како кај сува уста. Хидроген пероксид препарат -не се препорачува Отстранувањето на носни или плункови секрети -минимум еднаш дневно Протезите потребно е да се извадат Нормална PH на усна шуплина -ананасот и другите џусови кои содржат ензими го зголемуваат ризикот од болести и инфекции Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Stomatitis Избегнувајте : лута и солена храна топли и кисели пијалоци топли и кисели пијалоци Терапија Chlorhexidine Benzydamine Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Dysphagia (проблеми во голтање) Пациентите во легната положба имаат поголем ризик за задавување со храна, течности или секрети. Положба на главата - зафрлена на назад - поставена на страна Вшмукувачки инструмент (пожелно е) или впивачки сунгерчиња (тупфери) Паста за заби не се препорачува Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Проблеми со хранење и вкус Проблеми со хранење и вкус Печење во уста (депресија) третман како за сува уста топични аналгетици Нарушен вкус (после радиотерапија) третман со цинк субститути на плунка Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Проблеми со забни протези Проблеми со забни протези Несоодветни забни протези Причина за намалување на телесна тежина Хигиена на протези Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Хиперсаливација Пациенти кои имаат проблеми со голтање може да имаат сува уста и покрај хиперсалвацијата Хиперсалвацијата е резултат на неефективност на мускулите на устата и јазикот, па плунката се слива и излегува, наместо да е проголтана. Лековите за регулација на лачењето на плунка постојат, но се со многу несакани ефекти, потребна е голема внимателност пред употреба. Oral care in patient at the end of life CDHB hospital palliative care service - 2008, irish society for disability and oral health-2014,2004,2009 Iowa Geriatric Educational Center, Oral health and palliative Care, Ontario - 2012

Оралнa нега ТУПФЕРИ Лесни за употреба без можност за гризење и голтање Материјалот да е доволно цврст и безбеден. Сувите тупфери може да се потопат во - физиолошки раствор - безалкохолни испирачи за уста. Тупфери премачкани со лимон или глицерин не се препорачуваат, може да ја исушат повеќе устата Често се користат во палијативата, бидејќи се достапни и лесни за употреба,без можност за гризење и голтање. Осигурајте се дека материјалот од кој е направен е доволно цврст и безбеден

Орална нега Испирање на уста Орална нега Испирање на уста Корисниците на кои им е потребна палијативна нега, не би можеле сами да си ја испираат устата. Најголем дел од корисниците на палијативна нега имаат проблеми со голтање, па целата течност за испирање би им се сливала низ грлото зголемувајќи го ризикот од задавување. Многу течности за испирање содржат алкохол кој ќе ги изгори меките ткива и лигавицата во усната шуплина, посебно ако устата е сува. Ако е неопходно, течностите за испирање може да се нанесуваат со мал распрскувач Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service - 2008

Орална нега Средства за испирање на усна шуплина Вода Орална нега Средства за испирање на усна шуплина Вода Физиолошки раствор Растворливи таблети Хлорхексидин Сода бикарбона Хидроген пероксид Раствор јаболков оцет и сода вода 1:1 Орал септ или Benzydamine во вид на спреј за уста , распрскувач или раствор Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service - 2008

орална нега на пациент кој умира - насока орална нега на пациент кој умира - насока Открите кој тип на течности му се допаѓаат? Користете големи тупфери - sodium bicarbonate ? Нега на уста на 2 ч. или почесто Користете течност чиј вкус му е познат на пациентот : -чај, кафе, овошен сок, алкохол, ладни бистри супи, сладолед или јогурт. Избегнувајте ладна вода Обезболете го пациентот Историја за алкохолизам –навлажнување со тупфер со алкохол делува смирувачки Многу важен чин во грижата за пациентот,на овој начин се намалува стресот во семејството , се откриваат можности како да се негува својот најблизок а дека тоа е нешто посебно за пациентот.Важни се чинот на грижа и нега , а не материјалите и течностите со кои работите. Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service - 2008

Орална нега на пациент кој умира -Препорака Орална нега на пациент кој умира -Препорака Важни се чинот на грижа и нега , а не материјалите и течностите со кои работиме Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service - 2008

Орално здравје и нега - заклучок Оралната нега кај пациенти на крајот од животот е неопходна Оралните лезии и состојби се индикатор за прогресија на болеста Навремена дијагноза помага во справување со истите Потребна е едукација Најголем број од пациентите кои се пред смртта го избираат домот како најсоодветно место за овој чин Потребно е да ја оправдаме нивната доверба и да го подобриме квалитетот на остатокот од нивниот живот Oral care in patient at the end of life, CDHB hospital Palliative Care service - 2008