آموزش بهداشت Health Education دکترمحمداحمدی

در سال 1891دكترتوماس دنیسون وود (Thomas D در سال 1891دكترتوماس دنیسون وود (Thomas D. Wood) عضو هيئت علمي دانشگاه استنفورد با ور ود به دانشگاه كلمبيا برنامه اي را با عنوان Physical Education and Hygiene آغاز كرد . فعاليت هاي سي ساله اودر اين دانشگاه به تاسيس رشته آموزش بهداشت انجاميد . او در اكثر وقايع آموزش بهدا شت از سال 1900 تا 1940نقشي مهم ايفا كرد و به همين دليل، او را پدر آموزش بهداشت ناميده اند.

تعریف وهدف آموزش بهداشت از آنجا كه تعريفي جهاني در مورد آموزش بهداشت وجود ندارد، در اينجا بعضي از تعاريف رايج در اين مورد ذكر شده است : آموزش بهداشت «تلاش مي كند فاصله ميان آگاهي و عمل را پر كند».( 1972 ( Griffiths هدف آموزش بهداشت تغيير رفتارهاي زيان بخش افراد، گروه ها وجمعيت ها به رفتارهاي سودبخشي است كه بر سلامت كنوني و آتي آنان تاثيرمي گذارد. ( 1976(Simonds آموزش بهداشت عبارت است از "استفاده از هرگونه تركيبي از روش هاي آموزشي گوناگون به منظور تسهيل پذيرش داوطلبانه رفتارهاي موثر بر سلامت. ( 1980(Green, et al.,

آموزش بهداشت برای ارتقای سلامت با روشن شدن نقش بالقوة آموزش بهداشت در تامين سلامت جامعه، فعاليت هاي آموزش بهداشت دامنه اي وسيع تر يافت و از واژه "ارتقاي سلامت " براي توصيف طيفي گسترده تر از فعاليت هاي بهداشتي استفاده شد. براي ارتقاي سلامت نيز تعاريف گوناگوني ارائه شده است كه مهمترين آنها عبارت اند از : ارتقاي سلامت عبارت است از هرگونه تركيبي از فعاليت هاي آموزش بهداشت و حمايت ها ي محيطي، سازماني واقتصادي كه از رفتارهاي منجر به سلامت فرد، گروه و اجتماع صورت ميگيرد )1991(Green & Kreuter, ارتقاي سلامت ، علم و هنر كمك به مردم براي تغيير شيوه زندگي به منظور نِيل به وضعيت مطلوب سلامت است . . . تغيير شيوه زندگي مي تواند به وسيله تركيبي از تلاش ها براي افزايش آگاهي، تغيير رفتار و ايجاد محيط حامي رفتارهاي سالم صورت گيرد)1989( O'Donnell,

جايگاه آموزش بهداشت و ارتقاي سلامت از نظر تاريخي

نقش نظريه ها و الگوها در فعاليت هاي آموزش بهداشت و ارتقاي سلامت به طور كلي، مزاياي استفاده از نظريه ها والگوها رامي توان چنين خلاصه كرد: نظريه ها و الگوها پايه و اساس مداخلات آموزشي را تشكيل مي دهند. ابزاري براي تبيين و توجيه طرح هاي بهداشتي هستند. چارچوبي براي برنامه ريزي مداخلات بهداشتي هستند. به برنامه جهت و حقانيت مي دهند. از روش سخت "آزمون و خطا" جلوگيري مي كنند. امكان تكرار مجدد مداخلات بهداشتي را فراهم مي كنند. فرايندي روش مند براي تحليل موفقيت ها و شكست ها هستند.

الگوي برنامه ريزي پريسيد- پروسيد PRECEDE-PROCEED Model 

در بخش «پرسید» : نياز سنجي برنامه های بهداشتی شناسايي اولويت ها تنظيم اهداف تعیین معيارهاي« سياستگذاري ، اجرا و ارزشيابي » برنامه های بهداشتی در بخش «پروسید» : سياست گذاري اجرا ارزشيابي

الگوي جامع آموزش بهداشت Comprehensive Health Education Model (CHEM)

اين الگو شامل شش مرحله است: 1. مشاركت دادن مردم در اين مرحله، بايد گروه هدف و افراد مسئول اج راي برنامه تعيين شود، نقش كساني كه دخيل هستندمشخص گردد و ارتباطات لازم ميان افراد به وجود آيد. 2. تعيين اهداف در اين مرحله، بايد اهداف غايي مربوط به وضعيت سلامت، اقدامات فردي، عملكردهاي آموزش بهداشتو منابع آموزش بهداشت مشخص شود. 3. تعريف مشكلات اين مرحله شامل ارزيابي نيازها، تعيين فاصله ميان وضع موجود و آنچه بايد باشد و تعيين مشكلي كه بايدبه وسيله برنامه حل شود است. 4. طراحي برنامه اين مرحله شامل تعيين مناسب ترين رويكرد براي رسيدن به اهداف ; تعيين اهداف ويژه عملياتي ; نوشتن جدول زمان بندي، فعاليت ها، و منابع ; پيش آزمون برنامه و تدوين مراحل ارزشيابي ; كسب اجازه براي اجراي برنامه; و گرفتن تعهد براي تامين منابع است.

اين الگو شامل شش مرحله است(ادامه): 5- فعاليت هاي اجرايي شامل كسب منابع لازم براي اجراي برنامه، تدوين سياست ها و مقررات لازم براي مراحل اجرا، و اجراي برنامه است. 6- ارزشيابي نتايج شامل تعيين ارزش كلي برنامه به وسيله مقايسه نتايج بدست آمده با اهداف برنامه در چارچوب فعاليت هاي انجام گرفته و منابع استفاده شده است.

الگوی باورهای بهداشتی Health Belief Model

نظریه ها THEORIES

Social Learning Theory نظريه يادگيري اجتماعي Social Learning Theory بر اساس اين نظريه، مهمترين نوع يادگيري افراد، فراگيري مشاهده اي است .(آلبرت بندورا 1977) بندورا معتقد بود كه انسان ها از راه مشاهده رفتار ديگران و پيامدهاي آن ياد مي گيرند و در اين نوع فراگيري به تجربه مستقيم نيازي نيست. براي مثال، تحقيقات نشان داده است در نوجواناني كه پدر و مادر يا دوستانشان مواد مخدر يامشروبات الكلي مصرف مي كنند احتمال مصرف بيشتر است.

نظريه اشاعه نوآوري innovation diffusion theory شرحي است بر چگونگي اشاعه و پذيرش نوآوري ها در يك جمعيت . (راجرز ، 1983) بر اساس اين نظريه اشاعه نوآوري ها ممكن است به صورت عمودي از بالا به پايين اشاعه يابد، مانند متخصصان، مسئولان،صاحبنظران، پدر و مادر، يا افراد با نفوذ ديگر و يا به صورت افقي به وسيله همسانان انجام شود .

راجرز پذیرندگان نوآوري ها را به چهارگروه طبقه بندي كرده است : پيشگامان، نخستين كساني هستند كه يك نوآوري اي را مي پذيرند . آنان معمولا افرادي هستند كه احساس امنيت ميكنند، مستقل، جسور و با جرئتند، و ايجاد تغيير برايشان راحت تر است . آنان مي توانند الگويي براي ديگران باشند . زودپذيرندگان كساني هستند كه به نوآوري علاقه دارند . اين عده معمولا شامل كساني هستند كه در نظام اجتماعي مورد اطمينان بوده و از رهبران فكري به شمار مي آيند. از ويژگي هاي هر دو گروه تمايل به تصميم گيري بر اساس تفكر و انتظارات معقول است . اكثريت مقدمگروهي هستند كه امكان دارد علاقه مند به نوآوري، اما نيازمند انگيزه هايي بيروني براي پذيرش باشند . اكثريت موخر شامل افرادي است كه معمولاديرباورند و تا زماني كه اكثريت مردم جامعه شان نوآوري را نپذيرند، خود را درگير آن نمي كنند . واماندگان معمولا»يا جزو آخرين پذيرندگان نوآوري هستند و يا هيچ گاه آن را نمي پذيرند. متخصصان آموزش بهداشت مي توانند از نظريه اشاعه نوآوري براي تعيين اهداف و جدول زمان بندي واقع بينانه استفاده كنند. آنان جهت تسريع فرايند اشاعه، مي توانند در آغاز كار نوآوري هاي بهداشتي را براي پيشگامان و زودپذيرندگان مطرح كنند.

نظريه رفتار برنامه ريزي شده Theory of Planned Behavior

براساس نظريه رفتار برنامه ريزي شده قصد انجام دادن يك رفتارتابعي است از : نگرش فرد نسبت به يك رفتار. نظر افرادي كه برايشان اهميت قايل است در باره آن رفتار. برداشت فرد از سختي يا آساني به انجام رساندن آن رفتار. (Fishbein & Ajzen,1975)

مثالی برای نظریه رفتار برنامه ریزی شده ترك سيگار نگرش مثبت در مورد ترك سيگار داشته باشد. (نگرش نسبت به رفتار) تصور كند ديگراني كه برايشان ارزش قايل است ترك سيگار او را تاييد مي كنند. احساس كند ترك سيگار در اختيار اوست.