II glava Tržišna privreda

Tržišna privreda 1. POTREBE a. Neograničenost potreba, istorijska uslovljenost potreba i retkost resursa Nužnost – da bi se čovek reprodukovao on mora neprekidno da zadovoljava svoje potrebe. - prirodne (egzistencijalne) potrebe: hrana, piće, stanovanje, odevanje, higijena. - istorijski uslovljene potrebe – obrazovanje, kultura. Menjanje istorijskih potreba (mobilni telefoni, komunikacija, facebook). b. Tipologija dobara za zadovoljenje potrebe - prirodna dobra - proizvedena dobra: potrošna i proizvodna dobra

Tržišna privreda c. Roba: koristan proizvod ljudskog rada koji je proizveden da bude razmenjen sa ciljem da se za njega dobije odgovarajuća protivvrednost. Svojstva robe: upotrebna vrednost. prometna vrednost.

Tržišna privreda 2. Pojam Naturalna privreda je takav oblik proizvodnje u kome postoji gotovo direktna veza između proizvodnje i potrošnje. Postoje proizvodnja, raspodela, potrošnja (seljačko domaćinstvo – feudalizam). Tržišna (robna) privreda je takav oblik proizvodnje u kome materijalna dobra da bi otišla u potrošnju moraju proći kroz razmenu, jer se preko razmene uspostavljaju veze proizvodnje i potrošnje (industrijski sistem – kapitalizam). Prednosti od trgovine: apsolutne relativne (komparativne)

Tržišna privreda 3. Nastanak tržišne (robne) privrede: Determinante: a. Materijalne - podela rada i produktivnost (čiode, automobili) - tehnička revolucija i industrijska proizvodnja (parna mašina) - formiranje manufaktura i fabrika (pauperizacija, industrijska klasa, građanstvo). - radikalno širenje tržišta i akumulacija kapitala. - mogućnost proizvodnje viška (produktivnost).

Tržišna privreda b. Socijalne - podela rada i klasno diferenciranje društva. - privatna svojina i tržišni sistem. - odvojenost radnika od sredstava, ekonomska prinuda i formalna sloboda. - pravna država, građansko društvo i politička demokratija. Ključ robne privrede: svojina ugovor

Tržišna privreda 3.1. Osnovni zakon konkurencija: unutarnja motorna snaga tržišta. tržište: ukupnost odnosa ponude i tražnje u određenom vremenu na određenom prostoru. Osnovne funkcije: informativna, selektivna, alokativna i distributivna. a. Potpuna konkurencija: - nijedan subjekt nije ključni. - cena je nezavisna varijabla. - elastičnost faktora i kretanje. - optimalna informisanost

Tržišna privreda b. Ograničena konkurencija: ekonomskog života. - teorijski model: Džoan Robinson - tržišna stanja (videti tabelu): Ponuda Tražnja Potpuna konkurencija Monopol Monopson Duopol Duopson Oligopol Oligopson

Tržišna privreda 4. Regulativni mehanizam i odstupanja a. Zakon vrednosti konkurencija i dinamička ravnoteža. liberalni kapitalizam. nevidljiva ruka tržišta. b. Struktura i zakonitosti Društvena podela rada - istorijski karakter. - opšti zakon srazmerne podele rada. Zakon vrednosti Regulatori - tržište. - plan. Ukupan društveni fond rada je raspoloživa količina ljudskog rada neke zajednice koja se u toku određenog perioda može utrošiti u proizvodnji.

Tržišna privreda c. Uzroci poremećaja tržišta - robna privreda – fenomen novca. - novčana i stvarna akumulacija. materijalna struktura bruto domaćeg proizvoda. nedovoljna potrošnja. koncentracija i centralizacija kapitala. džinovska preduzeća i velike serije. distorzija tržišta – monopoli. d. Strateški poremećaji – krize ciklično kretanje (kriza, depresija, oživljavanje, ekspanzija, kriza....). slabosti stihijskog uravnotežavanja

Tržišna privreda 5. Država i regulacija kriza dometi ekonomske politike. antitrustovski zakoni. javni sektor i javna dobra. eksterni efekti i ekološki rashodi asimetrične informacije – svi ne poseduju informacije o alternativama i karakteristikama proizvoda Redistribucija dohotka (zdravstvo, obrazovanje)

Tržišna privreda 6. PROIZVODNJA a. Faktori od kojih zavisi obim proizvodnje Prirodni uslovi – celokupnost uslova zove se prirodno bogatstvo (zemlja, rude, šume, reke, klima). Razvijenost sredstava za proizvodnju (sredstva za rad, predmeti rada). Stanovništvo - Starosna struktura - Kvalifikaciona struktura Dužina radnog vremena – radni proces je svrsishodno trošenje vremena. Intenzivnost rada – stepen trošenja radne snage u jedinici vremena. Produktivnost rada – stvaralačka moć rada da u jedinici vremena proizvede određenu količinu proizvoda.

Tržišna privreda b. Činioci proizvodnje Ljudski rad je proces svrsishodnog delovanja na prirodu. Sastoji se od proizvodnog iskustva i radnih navika. Kapital: Sredstva za rad su sredstva koja čovek u procesu rada stavlja između sebe i prirode (alati, mašine, uređaji). Predmet rada je prirodna materija na koju čovek deluje sredstvima za rad da bi je prilagodio potrebama.Sirovina - predmet rada nastao u prethodnoj proizvodnji. Proizvodne snage: rad + sredstva za proizvodnju (sredstva za rad + predmeti rada). 3. Organizacija i preduzetništvo.

Tržišna privreda 7. BRUTO DOMAĆI PROIZVOD I DOHODAK Bruto domaći proizvod (BDP) je ukupna količina materijalnih dobara i usluga koju proizvede jedna zajednica za određeni vremenski period. Nacionalni dohodak (neto - ND) predstavlja ukupnu novostvorenu vrednost. a. Vrednosna struktura: BDP = vrednost sredstava za proizvodnju (sredstva za rad+predmeti rada) + novostvorena vrednost Odnosno BDP = postojeća vrednost (amortizacija + troškovi) + novostvorena vrednost (dohoci: plate + profiti + dividende + kamate + rente).

Tržišna privreda b. Naturalna struktura BDP-a: potrošna dobra. proizvodna dobra.

Grafikon: Kriva proizvodnih mogućnosti Mašine Kriva proizvodnih mogućnosti Hrana Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tržišna privreda c. Upotreba BDP-a: civilne potrebe vojne potrebe

Grafikon: Kriva proizvodnih mogućnosti Civilna dobra Kriva proizvodnih mogućnosti Vojna dobra Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tržišna privreda d. Raspodela ND-a: potrošnja. investicije (akumulacija).

Tržišna privreda e. Raspodela ND-a – socijalne grupe: Lorencova kriva Džini (Gini) koeficijent (u rasponu između 0 i 1) dohodak linija % jednake raspodele Lorencova kriva stanovništvo %

Tržišna privreda f. Proces proizvodnje : Ulaganje (zemlja, rad, kapital). Proizvodnja i tehnologija – troškovi. Realizacija - prihodi. Raspodela – profit i dobici. Proizvodna funkcija: opisuje tehnološki odnos između bilo koje kombinacije proizvodnih ulaganja i ukupnog obima proizvodnje. FAZE: proizvodnja-razmena-raspodela-potrošnja

Grafikon: Cirkularni dijagram Firme prodaju Domaćinstva kupuju TRŽIŠTE ROBA I USLUGA Prihod Potrošnja Prodate robe i usluge Kupljene robe i usluge FIRME Proizvode i prodaju robe i usluge Unajmljuju i koriste faktore proizvodnje Kupuju i konzumiraju robe i usluge Poseduju i prodaju faktore proizvodnje DOMAĆINSTVA Domaćinstva prodaju Firme kupuju TRŽIŠTE FAKTORA PROIZVODNJE Faktori proizvodnje Rad, zemlja i kapital Plate, rente i profiti Dohodak Tokovi inputa i i outputa Tokovi novca Copyright © 2004 South-Western

Merenje Bruto domaćeg proizvoda (BDP) Bruto domaći proizvod je jednak tržišnoj vrednosti svih finalnih dobara i usluga koje su proizvedene u jednoj zemlji u određenom vremenskom periodu (najčešće godinu dana)

Komponente BDP-a BDP (Gross Domestic Product -Y) je jednak zbiru: Potrošnje domaćinstava (C) Investicione potrošnje (I) Državne potrošnje(G) Neto izvoza(NX) Y = C + I + G + NX

Tabela 1 Realni i nominalni BDP Copyright©2004 South-Western

Tabela 1 Realni i nominalni BDP Copyright©2004 South-Western

Tabela 1 Realni i nominalni BDP Copyright©2004 South-Western

BDP deflator Jednačina za izračunavanje BDP deflatora:

Tabela 1 Realni i nominalni BDP Copyright©2004 South-Western

Indeks potrošačkih cena (IPC) i merenje stope inflacije Indeks potrošačkih cena (Consumer Price Index) je mera ukupnih troškova svih dobara i usluga koje konzumira tipičan potrošač.

Table 2 Izračunavanje Indeksa potrošačkih cena i stope inflacije Copyright©2004 South-Western

Table 2 Izračunavanje Indeksa potrošačkih cena i stope inflacije Copyright©2004 South-Western

Table 2 Izračunavanje Indeksa potrošačkih cena i stope inflacije Copyright©2004 South-Western

Table 2 Izračunavanje Indeksa potrošačkih cena i stope inflacije Copyright©2004 South-Western

Izračunavanje stope inflacije

Table 2 Izračunavanje Indeksa potrošačkih cena i stope inflacije Copyright©2004 South-Western