MENADŽERSKA EKONOMIJA Prof. dr Safet Kurtović

Literatura 1.Webster, T. J., Managerial economics – theory and practice, Academic press, New York, 2006. 2. Bade, R., M. Parkin., Foundations of Microeconomics. New York: Addison-Wesley, 2002. 3. Tatić, K., Menadžerska ekonomija, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2008. 4. Kurtović, S., Osnovi ekonomije“ Print Grafos, Sarajevo, 2009.

Šta je menadžerska ekonomija? Definicija: Menadžerska ekonomija je sinteza primjene mikroekonomske teorije i kvantitativnih metoda u pronalaženju optimalne solucije u procesu donošenja menadžerskih odluka Način obavljanja biznisa će zavisiti od organizacionih ciljeva kompanije: Maksimizacija profita i tržišni udio

Uloga menadžerske ekonomije u procesu donošenja odluka

Teorije i modeli Ekonomisti u rješavanju ekonomskih problema polaze od pretpostavke. “Ceteris paribus” predstavlja odnos između dvije varijable, dok odnos između ostalih varijabli ostaje nepromijenjen. Teorije su apstrakcije koje nastoje otkloniti neodređenost činjenica koje se odnose na esencijalne elemente posmatranog ponašanja. Model je formalni izraz teorije.

Dobre i loše teorije Loša teorija uključuje dvije zajedničke greške: Uzrok i efekat Zamka post hoc (prvi događaj uzrokuje drugi događaj) Zabluda post hoc (korelacija i uzrok) Zamka kompozicije (paradoks štednje)

Deskriptivna versus klasična menadžerska ekonomija Deskriptivna ekonomija pruža teorijsko objašnjenje određenih uzročno - posljedičnih odnosa. Klasična menadžerska ekonomija nastoji da predvidi rezultat određenih donesenih menadžerskih odluka. Menadžerska ekonomija može biti upotrijebljena od strane menadžera koji su orijentirani prema cilju na dva načina: Pruža uvid u postojeće ekonomsko okruženje. Principi menadžerske ekonomije mogu obezbijediti okosnicu za evaluaciju da li su menadžeri efikasni u alokaciji resursa za proizvodnju autputa pa najnižim troškovima. Principi menadžerske ekonomije pomažu menadžerima da odgovore na različite ekonomske signale: povećanje cijene proizvoda ili nove tehnologije na osnovu koje se smanjuju troškovi proizvodnje.

Kvantitativne metode Kvantitativne metode se odnose na alate i tehnike analize, uključujući analizu optimizacije, statističke metode, teoriju igara i kapitalno budžetiranje Model tražnje P – prodajna cijena, I –Dohodak per capita, Ps – cijena konkurentskog proizvoda, A – troškovi oglašavanja

Tri bazična pitanja Koje proizvode i usluge treba proizvoditi? Definicija: potrošački suverenitet je pravo potrošača da determinišu koje proizvode i usluge proizvoditi na osnovu njihovi kupovina na tržištu Kako proizvesti proizvode i usluge? Kako proizvode i usluge proizvesti se odnosi na tehnologiju proizvodnje koju određuje menadžment firme. Za koga su proizvodi i usluge proizvedeni? Plata, renta, kamata i profit se definišu kao individualni dohodak

Karakteristike kapitalizma Tržišna ekonomija Mješovita ekonomija Tranzicijska ekonomija Privatna imovina Sloboda preduzetništva i izbora Racionalni samointeres Konkurencija Tržište i cijene

Uloga profita Ekonomski profit se definiše kao razlika između ukupnog prihoda TR i ukupnih ekonomskih troškova TC. Postojanje mogućnosti zarade profita predstavlja značajan mehanizam za dinamičnu realokaciju društveno rijetkih proizvodnih resursa u kapitalističkoj ekonomiji. Profit kao barometar: rast i pad profita.

Teorija firme Aktivnost firme se sastoji u kombinaciji ograničenih faktora proizvodnje u proizvodnji proizvoda i usluga koji su nužni potrošačima. Firme se uglavnom mogu posmatrati kao privredni subjekti koji transformišu proizvodne inpute u proizvode i usluge.

Ciljevi firme Prema neoklasičnoj teoriji firme polazna tačka je maksimizacija profita gdje se transformišu inputi u autpute Neoklasična teorija objašnjava razliku između profita u tekućoj godini i priliva profita u narednoj godini

Maksimizacija profita t –indeks vremena, i – diskontna stopa Diskontovanje je nužno pošto ostvareni profit u budućnosti može biti manje vrijedan nego profit zarađen danas. Pored toga profit ostvaren sada može biti reinvestiran po određenoj kamatnoj stopi. Jednačina je važna pri donošenju odluka u određenim dijelovima poslovnih organizacija:

Primjer: Menadžer XYZ kompanije je u poziciji da organizira proizvodnju Q na način da će generirati sljedeća dva neto dohodovna toka, gdje je Pij - i proizvodni proces u j proizvodnom periodu. Na primjer: p1,2(Q)=$330 ukazuje da neto dohodak od proizvodnog perioda 1 i 2 je 330. Ako je anticipativna diskontna stopa za oba proizvodna perioda 10%, koji od ova dva neto perioda priliva dohotka daje veći neto profit za kompaniju?

Rezultat: Istaknimo da drugi profitni priliv je prihvatljiviji od prvog perioda

Koliko je realna pretpostavka maksimizacije profita? Teorija troškova poslovanja (Ronald Coase 1937), Teorija optimizacije ili satisfakcije ponašanja (Herbert Simon 1959) Teorija upravljana maksimizacijom korisnosti (Oliver Williamson 1964) Teorija procjene firminog koeficijenta rasta (Marris i Wood) Teorija vlasnik – stakeholderi (odnos između vlasnika i menadžera)

Problem vlasnik – menadžer/nalogodavac - agent Problem vlasnik –menadžer/nalogodavac – agent - raste kada menadžer ne učestvuje u svakodnevnom poslovanju kompanije. Kada menadžeri nemaju udio u poslovanju kompanije, onda gube inicijativu i više žele dokolicu.

Stimulativni ugovori Ugovor uključuje: podjelu profita, bonusi itd. Definicija: Podsticaj iz ugovora između vlasnika i menadžera je jedan od onih koji osiguravaju da podsticaj osigura najbolji interes za vlasnika.

Druge menadžment podrške Interes menadžera Reputacija menadžera Sigurnost posla

Menadžer-radnik/vlasnik-agent Problem između radnika i menadžera raste kada radnik nema jasan interes u firmi. Bez jasnih performansi radnika neće biti većeg angažmana u poslovanju firme.

Profit i podjela profita Prodajna provizija (agenti za osiguranje, realnu imovinu i agenti za prodaju automobila) Shema podrške zasnovana na bazi obima prodaje ili prihoda (npr. anketar, barmen ili konobar)

Podrška prema radnicima Rad plaćen po komadu Rad plaćen po satu Provjera na radnom mjestu – negativan uticaj

Računovodstveni versus ekonomski profit Ekonomski trošak je trošak bilo kog resursa u proizvodnji proizvoda i usluga, ili vrijednost u narednoj najboljoj korištenoj alternativi Direktni troškovi Indirektni troškovi

Problem: Senad je vlasnik male mješovite prodavnice u Travniku Problem: Senad je vlasnik male mješovite prodavnice u Travniku. Zarađuje godišnji prihod od 200 000 KM i ukupni eksplicitni trošak (Senad plaća sebi godišnju platu od 30 000 KM) je 180 000 godišnje. Supermarket želi da unajmi Senada kao generalnog menadžera za 60 000 KM po godini. A. Koji je oportunitetni trošak Senada vlasnika i menadžera mješovite prodavnice? B. Koliki je Senadov računovodstveni profit? C. Koliki je Senadov ekonomski profit?

Rezultat: a. Oportunitetni trošak je 60 000 odbijajući zaradu koju je Senad mogao zaraditi da je odlučio raditi kao generalni menadžer supermarketa b. pA=TR – TC explicit = 200,000 - 180,000 = 20,000 c. p = TR – TC explicit-TC implicit = 200,000 - 180,000 - 30,000 = -10,000 Drugi način posmatranja problema je Senadovo odbijanja dohotka koji može biti predstavljen na sljedeći način:

Normalni profit Normalni profit ukazuje na nivo zahtijevanog profita koji će zadržati firma uključena u određenu aktivnost. Ili normalni profit predstavlja stopu prinosa na narednu najbolju alternativu investiranja ekvivalentnu riziku. Normali profit je neka vrsta oportunitetnog troška Ako je zarada firme nepredvidiva i budućnost upitna, stoga će bezrizična stopa prinosa biti povećana za rizik premijuma. Normalni profit je implicitni trošak poslovanja Ukupni poslovni profit je zbir ukupnog operativnog profita i nominalnog profita Kada je ekonomski profit pozitivan (operativni profit je veći nego normani profit) firma će zaraditi stopu prinosa iznad normalne

Varijacije profita kroz industrije i firme Frikciona teorija profita: Predstavlja razliku između kratkoročnog i dugoročnog konkurentskog ekvilibrijuma Teorija profita kao nagrada za nošenje rizika: Ukazuje da postojanje profita iznad normalnog zahtijeva atraktivne proizvodne resurse industrije sa rizikom iznad prosječnog, kao što je istraživanje nafte. Teorija profita marginalne efikasnosti. Prema ovoj teoriji firma je sposobna ostvariti profit iznad normalnog u dugom roku u odnosu na efikasnije proizvođače – efikasne tehnike proizvodnje i menadžerske tehnike. Inovaciona teorija profita počiva da je profit iznad prosjeka, kao nagrada koja se odnosi na one koji prvi uvode nove tehnologije i proizvode.