МЕГА ТӨСӨЛ БА УУЛ УУРХАЙ Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар Уул уурхайн яам Mongolian Mining Journal МЕГА ТӨСӨЛ БА УУЛ УУРХАЙ М.ЭНХСАЙХАН ЭРДЭС БАЯЛАГИЙН САЛБАРЫН ШИНЭ ҮЕИЙН 20 ЖИЛ ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ-ХУРЛЫН ИЛТГЭЛ 2013.11.15 private and confidential

МЕГА ТӨСЛИЙГ СУДЛАХ ШААРДЛАГА МЕГА ТӨСЛҮҮД ЦААШИД УЛАМ БҮР ОЛШИРНО МЕГА ТӨСӨЛ ТҮВЭГТЭЙ, УНАХ МАГАДЛАЛ ӨНДӨР БАЙДАГ Мега төсөл бол баялгийг бүтээгч мөн баялгийг устгагч IPA Institute-ийн судалгаагаар дэлхийн 800 мега төслийн зөвхөн гуравны нэг нь амжилтад хүрч, гуравны хоёр нь нурж унаж байна. МЕГА ТӨСӨЛ ЧУХАЛ МЕГА ТӨСЛИЙН ЭДИЙН ЗАСАГ ХАМГИЙН БАГА СУДЛАГДСАН Тухайн оронд Дэлхийн эдийн засагт Хөрөнгө оруулагчдад 70, 80, 90-ээд онуудад дэлхийд мега хэмээх төслүүд төдийлөн их байгаагүй private and confidential 1

МЕГА ТӨСЛИЙН ИДЭВХЖИЛТ МЕГА ТӨСЛИЙГ СУДЛАХ ШААРДЛАГА МЕГА ТӨСЛИЙН ИДЭВХЖИЛТ private and confidential 2

ХЯЛБАРХАН ХҮРЧ БОЛОХ БАЙГАЛИЙН БАЯЛАГ ХОМСДСОН ЯАГААД МЕГА ТӨСӨЛ ХЭРЭГТЭЙ ВЭ? ХЯЛБАРХАН ХҮРЧ БОЛОХ БАЙГАЛИЙН БАЯЛАГ ХОМСДСОН ХЯЛБАРХАН ХҮРЧ ЧАДАХ ГАЗРЫН ТОСОО ТУХАЙН ОРНУУД НЬ ХЯНАХ БОЛСОН ХИМИЙН КОМПАНИУДЫН ХУВЬД ECONOMIC OF SCALE ЧУХАЛ БОЛСОН ДЭД БҮТЦИЙН ТОМ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТАА НӨХӨХИЙН ТУЛД ТӨСЛҮҮД ТОМРОХ ШААРДЛАГАТАЙ БОЛСОН private and confidential 3

МЕГА ТӨСЛИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ ШИНЖ ТЭМДЭГҮҮД МЕГА ТӨСӨЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ? МЕГА ТӨСЛИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ ШИНЖ ТЭМДЭГҮҮД Хөрөнгө оруулалт 1 тэрбум доллараас их Хамтрагч, оролцогчдийн тоо их Суурь судалгаа нь хүнд хэцүү, үнэтэй Олон сонирхлын огтолцолтой Төслийн байршил хүнд Дэд бүтцийг хөгжүүлэхгүйгээр төсөл хэрэгжих бололцоогүй орчин Төслийг удирдан зохицуулах эрх зүйн болон байгууллагын тогтолцоо сул Улс төрийн нөлөөлөлд өртөмхий Тусгай зөвшөөрлүүд өгөх орчин муу Шаардлагатай Боловсон хүчин дутагдалтай Төслийн багийг бүрдүүлэхэд хүндрэлтэй Төслийн баг тархсан private and confidential 4

МЕГА ТӨСЛИЙН ПАРАДОКС МЕГА ТӨСӨЛ УСТГАНА АРВИЖУУЛАНА Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт Дэд бүтцийн бэлэн биш байдал Хүнд хэцүү цаг уур, орчин нөхцөл, алслагдмал байдал Оролцогч талууд маш олон “Modern life depends on success of megaprojects – However, the success rate is only 1/3” УСТГАНА АРВИЖУУЛАНА private and confidential 2

МЕГА ТӨСӨЛ БОЛ“ШИЛЭН БАЙШИН” Бүтэлгүйтэх дундаж хувь хэмжээ Төлөвлөсөн үйлдвэрлэл 10% бага болох Төлөвлөсөн өртөг 25%-аас дээш нэмэгдэх Мега төсөл Төлөвлөсөн хэрэгжүүлэх хугацаа 25%-аас дээшхэтрэх $500 сая доллараас доош хөрөнгө оруулалттай төслүүд Эхний хоёр жилд үргэлжилсэн үйлдвэрлэлийн асуудал үүсвэл “ХАГАРНА” МЕГАТӨСӨЛ private and confidential 2

ЗАРДЛАА ХЭТРҮҮЛСЭН ЖИШЭЭ АМЖИЛТТАЙ ГЭГДЭХ ТӨСЛҮҮД ДЭХ ШИНЖ ТЭМДГҮҮД ЗАРДАЛ НЬ ТӨЛӨВЛӨСНӨӨСӨӨ ХЭТЭРДЭГ НЬ БАРАГ ЗҮЙ ТОГТОЛ БАЙДАГ ЗАРДЛАА ХЭТРҮҮЛСЭН ЖИШЭЭ Суэцийн суваг 1900 хувь Сиднейн дуурийн театр 1400 хувь Конкорд нисэх онгоц 1100 хувь private and confidential 2

ӨГӨӨЖ НЬ ТӨЛӨВЛӨСНӨӨС БАГА CHANNEL TUNNEL ӨГӨӨЖ НЬ ТӨЛӨВЛӨСНӨӨС БАГА 1994 онд ашиглалтанд орсон Өртөг 4,7 £ тэрбум Төлөвлөсөн орлого нь 50 хувиар буурсан private and confidential 2

ӨГӨӨЖ НЬ ТӨЛӨВЛӨСНӨӨС БАГА DENVER INTERNATIONAL AIRPORT ӨГӨӨЖ НЬ ТӨЛӨВЛӨСНӨӨС БАГА 1995 онд ашиглалтанд орсон. Өртөг 5 тэрбум $ Төлөвлөсөн зорчигчдийн тоо 50 хувьд хүрээгүй private and confidential 2

ТӨСЛИЙН ГУРВАЛЖИН ба TRADE-OFFS private and confidential 2

Оюу Толгой төсөл чанартай, хурдан хийгдсэн төсөл МЕГА ТӨСӨЛ БА ЭРДЭНЭТ, ОЮУ ТОЛГОЙ ОЮУ ТОЛГОЙ ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР Оюу Толгой төсөл чанартай, хурдан хийгдсэн төсөл Ямар үнээр? NPV? private and confidential 2

ГУРВАН ХАВЦЛЫН ДАЛАН - УЦС МЕГА ТӨСӨЛ БА ЭМЗЭГ БАЙДАЛ ГУРВАН ХАВЦЛЫН ДАЛАН - УЦС 180 тэрбум юань (22.5 тэрбум доллар)- аар боссон. Бүрэн ашиглалтанд орсноос хойш 10 жилийн дотор зардлаа нөхөх тооцоотой. Хөрөнгө оруулалтыг нөхөхөд: уг станцаас цахилгаан авдаг бүх мужууд мв/ц тутамд 7 юань нэмж төлөх. Бусад мужууд өөрийн авдаг үнэ дээр мв/ц тутамд 4 юань нэмж төлөх. private and confidential 2

66% 34% МЕГА ТӨСӨЛ = “КАЗИНО” Bill Gates Дорж Risk-Averse Risk-prone МЕГА ТӨСӨЛД ОРОЛЦОГЧДИЙН ЭРСДЭЛ ДААХ ЧАДВАР 66% 34% Bill Gates Risk-Averse Дорж Risk-prone private and confidential 2

ГХО>Чингисбонд>Самурайбонд private and confidential 2

МЕГА ТӨСӨЛ БА АНХААРАХ ЗАРИМ АСУУДЛУУД Төр, хувийн хэвшлийн байхаас өөр замгүй. Ил тод байх, тунгалагийн зарчим. Эхнээсээс нь эцсийг нь хүртэл бодсон, төлөвлөсөн байх Суурь судалгаа бүрэн хангалттай байх. Шинжлэх ухаанд тулгуурласан байх Мега төсөл эсвэл амжилтанд хүрнэ. Эсвэл шил мэт хагарна. Төслийг хүн хийдэг, байгууллага хийддэггүй. Төсөл хэлцлийг залах биш хэлцэл төслийг чирнэ. Нарийн асуудлыг нь дараа шийдье гэдэг хандлага Мега төслийг булшилна. private and confidential

Баярлалаа!