Ásgeir Jónsson Hagfræðideild Háskóla Íslands Gini stuðulllinn Ásgeir Jónsson Hagfræðideild Háskóla Íslands

Viðhorf til ójöfnuðar Nytjahyggja (e. utiliterianism): Tekjutilfærsla á að miða að því að jafna tekjur allra samfélagsþegna til þess að hámarka heildarvelferð. Frjálslyndi (e. liberalism): Tekjutilfærsla á aðeins að beinast til þeirra sem eru verst staddir í samfélaginu og hámarka velferð þeirra. Frjálshyggja (e. libertarianism): Jöfnun tækifæra er mikilvægari en jöfnun tekna. Pósitíf hagfræði: Skoðanir eða fullyrðingar sem fjalla um staðreyndir eða spurningar um hvernig hlutir eru (lýsandi greining). Normatíf hagfræði: Skoðanir sem byggja á persónulegu mati (álit).

Jöfnuður og hagvöxtur Mikill ójöfnuður dregur úr fjárfestingu og hagvexti vegna þess að stór hluti þjóðarinnar hefur ekki tækifæri til menntunar né almennrar verðmætasköpunar. Ójöfnuður skapar einnig pólitískan óstöðugleika en lýðræði byggir á öflugri millistétt. Aukinn jöfnuður eykur þannig framleiðslu og hagvöxt. Á hinn bóginn mun of mikil endurdreifing tekna, skattar og styrkjakerfi, verði til þess að draga úr fjárfestingu og hagvexti. Fólk hefur ekki hvata til þess að mennta sig né leggja á sig í vinnu – mikil hætta á sk. fátæktargildru þar sem tekjutengdar bætur og háir jaðarskattar hirða allan ávinning af launahækkunum.

Efnahagsleg framþróun eykur ójöfnuð í fyrstu en síða vex jöfnuður Kuznets kenningin Efnahagsleg framþróun eykur ójöfnuð í fyrstu en síða vex jöfnuður

Gini-stuðullin Kostir Gini-stuðulsins Ókostir Hann er óháður raungildi tekna (e. absolute level of income). Hann notast ekki við fastan mælikvarða eins og breytileika (e. variance). Hann ber ekki tekjur hvers og eins saman við meðaltalið heldur eru tekjur allra einstaklinga bornar saman, hver við aðra. Ókostir Nær ekki að mæla mismunandi lögun Lorenz-kúrfunnar. Þannig er flatarmálsmæling Ginistuðulsins ekki einhlítur mælikvarði þegar jöfnuður í tveimur löndum er borinn saman, sérstaklega ef kúrfurnar skerast. Gini-stuðull er ekki mælikvarði á heildarábata samfélagsins

Lorenz kúrfa og Gini stuðullinn Gini er A/(A+B) Ef Gini = fullkominn jöfnuður Ef Gini = fullkominn ójöfnuður

Jöfnuður minnkaði á bóluárunum Ginistuðull fyrir Ísland, 2004-2015

Þeir tekjuhæstu lækkuðu í launum eftir 2008 fimmtungastuðull, 2004-2015 Fimmtungamörk (e. income quintile share ratio) mælir hlutfallið milli heildarsummu þeirra ráðstöfunartekna á neyslueiningu sem 20% tekjuhæstu einstaklingarnir fá og sambærilegra tekna þeirra 20% tekjulægstu.

Gini í alþjóðlegum samanburði

Af hverju eru tekjur ekki normaldreifðar? Yfirleitt lúta einkenni fólks og hæfileikar normaldreifingu - meðaltalið liggur fyrir miðju og dágóður hópur fólks er bæði fyrir ofan og neðan. Dæmi um normaldreifingar má finna í líkamshæð og -þyngd einstaklinga, greind og ævilengd. Almennt hefur tekjudreifingin einn topp en hægri helmingur dreifingarinnar teygir sig lengra en sá vinstri. Mögulegar skýringar: menntun, dugnaður, heppni og ábyrgð og svo framvegis. Endurspeglar að einhverju leyti launastrúktur atvinnulífsins.

Dreifing tekna í Bandaríkjunum

Launadreifing á Íslandi fimmtungastuðull, 2004-2015

Launamunurinn er á toppnum Laun eftir fimmtungum árið 2015

Hvaða máli skiptir menntun? Miðgildi ráðstöfunartekna eftir menntun, 2004-2015

Reykjavík tapaði á hruninu Miðgildi ráðstöfunartekna eftir búsetu, 2004-2015

Tekjujöfnuður eftir landshlutum Ginistuðlar eftir landshlutum 2000

Vaxandi ójöfnuður? Launamunur hefur vaxið á Vesturlöndum á síðustu áratugum. Alþjóðavæðing og tækniframfarir hafa verið nefnd til sögunar. Alþjóðavæðing leiðir til launajöfnunar á milli ríkra og fátækra landa. Tækniframfarir eru taldar hafa aukið framleiðni menntaðs fólks fremur en ómenntaðs. Á sama tíma hefur launajöfnuður vaxið á heimsvísu þar sem frjáls alþjóðaviðskipti hafa lyft fátækum þjóðum úr örbirgð.

https://www. brookings https://www.brookings.edu/interactives/the-final-countdown-prospects-for-ending-extreme-poverty-by-2030-interactive/#poverty_line