بسم الله الرحمن الرحیم
نظام مراقبت کشوری بیماریهای منتقله از غذا دكتر سيد عليرضا پورمازار
مقدمه بیماری های منتقله از غذاFoodborne یکی از چالشهای مهم بهداشتی در سطح جهان است در امریکا سالانه 76 میلیون مورد بیماری منتقله از غذا ثبت می شود که 325000 نفر بستری و 5200 نفر فوت می کنند.
بدلایل زیر این بیماری ها در جهان رو به گسترش است پدیده جهانی شدن توسعه گردشگری رشد فزاینده صادرات و واردات مواد غذائی
بروز بیماریهای نوپدید و بازپدید مانند جنون گاوی، سارس، انفلوآنزا، CCHF افزایش مصرف غذا در خارج از خانه(Fast food) بروز جنگ و ناآرامی های سیاسی
اهمیت موضوع به درخواست مدیر کلWHO در ژنو قرار است در سال 2007 با مشارکت دپارتمان های Food Safety، Zoonoses ، Foodborne Diseases و مشارکت صاحب نظران جهانی کمیته ای تحت عنوان: (Foodborne Disease Burden Epidemiology Reference Group (FERG) تشکیل شود.
نظام مراقبت عفونتهای منتقله از غذا اشکالات نظام سلامت غذا یا Food safety را از مزرعه تا سفره نشان می دهد این نظام، پایش و کنترلی بر نظارت های بهداشت محیطی و ادارات نظارت بر مواد غذائی وزارت بهداشت است. نتایج این نظام مراقبت، ابزار کار و اساس تصمیم سازی در حوزه تهیه و تامین و توزیع غذا در کشور خواهد بود.
هدف کلی کاهش ابتلاء و مرگ و میر ناشی از بیماریهای منتقله ازغذا به منظور کاهش هزینه های مربوطه و ارتقاء شاخص های سلامتی در کشور اهداف اختصاصی 1- کاهش مرگ و میر ناشی از بیماریهای منتقله از غذا 2- کاهش ابتلاء به بیماریهای منتقله از غذا 3- کاهش هزینه های کنترل بیماریهای منتقله از غذا 4- افزایش توانایی و ظرفیت آزمایشگاههای تشخیصی در شبکه های بهداشتی و درمانی
5- ایجاد شبکه بین بخشی تشخیص آزمایشگاهی بیماریهای منتقله از غذا در بین بخش خصوصی و دولتی 6- تشکیل تیم های بررسی طغیان بیماریهای منتقله از غذا (outbreak investigation) در مراکز بهداشت شهرستانها به منظور بیماریابی و تشخیص به موقع و جمع اوری داده ها 7- ارتقاء آموزشهای عمومی در مورد پیشگیری از بیماریهای منتقله از غذا
تعاریف 1- بیماری منتقله از غذا: بیماری است که از طریق خوردن و آشامیدن غذا و آشامیدنی های آلوده ایجاد میشود. 2- طغیان بیماری منتقله از غذا(foodborn outbreak):اگر دو نفر یا بیشتر از یک غذا یا آشامیدنی مشترک استفاده کرده و علائم گوارشی مشترکی داشته باشند طغیان بیماری منتقله از غذا اتفاق افتاده است . 3- عفونت ناشی از غذا: عفونتهایی هستند که ناشی از خوردن غذا یا آشامیدنی آلوده به باکتری، ویروس یا انگل ایجاد شده و از دو طریق تکثیر و تهاجم به مخاط روده و بافتهای دیگر و تکثیر در روده و ازاد کردن توکسین ایجاد بیماری می کنند. 4- مسمومیت غذایی(foodborne intoxication ) : مسمومیت غذایی از خوردن غذا یا آشامیدنی که قبلا با یک سمی الوده شده ایجاد می شود منبع این سم می تواند سموم باکتریایی، مواد شیمیایی سمی و سموم طبیعی موجود در بدن حیوانات، گیاهان و قارچ ها باشد
بیماریهای منتقله از غذای تحت مراقبت در ایران 1- سالمونلوز 2- شیگلوز 3- E.coli o157:H7 4- استافیلوکوکوزیس 5- بوتولیسم
بیماریابی اساس بیماریابی، کلیه بیماران مشکوکی هستند که از غذا یا آشامیدنی مشترک استفاده کرده و علائم گوارشی مشترک دارند. گزارش تلفنی به مرکز بهداشت شهرستان در صورت افزایش موارد بیماری با علائم گوارشی (اسهال، استفراغ، دل درد و...) توسط مرکز درمانی دولتی و خصوصی تشکیل تیم بررسی طغیان( کارشناس بیماریها-بهداشت محیط) اجرای مراحل دهگانه بررسی یک طغیان
تشخیص آزمایشگاهی تهیه نمونه از 20-10% مبتلایان ( بوتولیسم تمام موارد) تشخیص توکسین استاف و بوتولینوم در نمونه های غذائی و انسانی فقط در تهران تشخیص پاتوژن های باکتریال سالمونلا ، شیگلا و E.coli در نمونه های انسانی در آزمایشگاههای مراکز بهداشت شهرستان و استان و مراکز خصوصی
ارسال کلیه نمونه های غذائی و انسانی بوتولیسم فقط به انستیتو پاستور در تهران ارسال 10-5% نمونه های انسانی سالمونلا، شیگلا، E.coli واستاف هر طغیان به تهران (20 دانشگاه به دانشکده بهداشت دانشگاه تهران و 20 دانشگاه به آزمایشگاه مرکز تحقیقات گوارش شهید بهشتی) ارسال کلیه نمونه های غذائی سالمونلا، شیگلا، E.coli و استاف به آزمایشگاهها
سه سطح جمع اوری و ارسال داده ها سطح مرکز بهداشت شهرستان سطح مرکز بهداشت استان مرکز مدیریت بیماریها
مراحل دهگانه بررسی یک طغیان بیماری منتقله از غذا
1- تایید وقوع یک طغیان آیا طغیان اتفاق افتاده است؟ جمع آوری گزارشات اولیه پزشکان تعریف طغیان: دو نفریا بیشتر از افرادی که علائم و نشانه های بیماری مشترک دارند و از یک غذا یا آشامیدنی مشترک استفاده کرده اند.
2- گزارش به موقع و هماهنگی با مسئولین چه کسانی باید در جریان وقوع طغیان قرار گیرند؟
3- تهیه نمونه های انسانی و غذائی برای تشخیص آزمایشگاهی کدام ارگانیسم عامل بیماری است؟ تهیه نمونه از 10-5% مبتلایان تهیه چند نمونه از غذاهای مشکوک به الودگی
4- بکارگیری اقدامات کنترل و پیشگیری چه اقداماتی جهت جلوگیری از گسترش طغیان و مبتلا شدن سایر افراد باید انجام داد؟ نباید منتظر جواب آزمایشگاه بود.
5- ساماندهی اطلاعات مربوط به طغیان لیست خطی بیماران Line Listing تعریف مورد Case Definition منحنی اپیدمی Epidemic Curves نقشه طغیان Spot Maps
6- ساختن یک فرضیه علل- راه انتشار- منبع و عوامل مؤثرخارجی و داخلی طغیان
الف- مطالعات کوهورت Cohort Study 7- طراح و اجرای یک مطالعه اپیدمیولوژیک برای آزمون فرضیه الف- مطالعات کوهورت Cohort Study ( یک گروه معین از افراد به بیماری مبتلا شده اند و در معرض یک مواجهه مشترک بوده و بیماری ممکن است اتفاق بیافتد و یا نیافتد) « تعداد120نفر در یک مهمانی جشن تولد شرکت کرده و از یک غذای خاص استفاده کرده اند و در روزهای بعد چند نفر اسهال و استفراغ گرفته اند» ب- مطالعات مورد- شاهدی Case Control study ( اطلاعات بیماری در دست است اما افراد مبتلا در گروه معینی قرارندارند و از چگونگی مواجهه اطلاع درستی نداریم) «تعداد هشت نفر بعد از غذا خوردن در رستورانی مبتلا به سالمونلا تیفی موریوم شده اند»
8- تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده نرم افزارهای EPI6، SPSS ، STATA محاسبه میزان حمله، میزان حمله مربوط به هر غذا ، میزان خطر نسبی و نسبت شانس ها
9- تفسیر یافته ها ونتیجه گیری از اطلاعات جمع آوری شده چه نتایجی حاصل شده است؟ در جریان طغیان چه اتفاقی افتاد؟ چه اقدام فوری باید به کارگرفته شود؟
10- ارائه گزارش یافته های حاصل از بررسی طغیان درس های آموخته شده از طغیان از لحاظ بهداشت عمومی گزارش باید شامل مقدمه- تاریخچه- مواد و روش ها- نتایج- بحث و توصیه های لازم باشد
خسته نباشید