lecture-7 ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Микро эдийн засаг

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíä çàðäàë õýìýýõ îéëãîëò íü ÿìàð íýãýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëñàíààð ýåðýã ¿ð ä¿í ãàðãàí àâàõûí òóëä çàðöóóëæ áóé áèåò áîëîí áèåò áóñ ç¿éë ìýòýýð îéëãîãääîã. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ ýåðýã ¿ð ä¿í ÷, ò¿¿íèéã áèé áîëãîõîä çàðöóóëàãäñàí çàðäàë ÷ òýð ýäèéí çàñãèéí ñóáüåêòóóäûí õîîðîíä ÿíç á¿ðýýð õóâààðèëàãäàæ áàéäàã. Ýäèéí çàñãèéí ñóáüåêòóóä á¿ãä ë ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð çàðäàë ãàðãàñàí õýäèé ÷ ¿ð àøèã íü ãàíöõàí ýäèéí çàñãèéí ñóáüåêòûí ãàðò ÷ îðæ áîëîõ þì. Èéìýýñ çàðäàë õýìýýõ îéëãîëòûã àâ÷ ¿çýõ áîëîí ò¿¿íèéã òîîöîõîä íýí ò¿âýãòýé áàéäàã.   Çàðäëûã ÿìàð íýãýí ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõàä àøèãëàãäàõ Ê êàïèòàë áà L õºäºëìºð, òýäãýýðèéí ¿íý áîëîõ r áà w – èéí òóñëàìæòàé ýíãèéí çàãâàðààð èëýðõèéëäýã. ¯¿íä: TC = w L + r K ; õºäºëìºðèéí îðö – L, õºäºëìºðèéí ¿íý – w, êàïèòàëûí îðö – Ê, êàïèòàëûí ¿íý - r. Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Äýýðõ òýãøèòãýëýýñ çàðäàë íü ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí õºäºëìºð, êàïèòàëûí àøèãëàãäàæ áóé òîî õýìæýý, òýäãýýðèéí ¿íý çýðãýýñ õàìààðñàí ôóíêöýýð èëýðõèéëýãäýæ áàéíà.  C(Q) = f [ Q(K, L),r, w ] Çàðäëûã ýäèéí çàñàãò óðò (LTC – long run total cost) áà áîãèíî (STC- short run total cost) öàã õóãàöààíû ãýæ àíãèëíà. Óðò öàã õóãàöààíä á¿õèé ë íººöèéã õóâüñàõ , áîãèíî õóãàöààíä çàðèì íýãýí íººö íü òîäîðõîé ºãºãäñºí öàã õóãàöààíû òóðøèä ¿ë ººð÷ëºãäºíº ãýæ àâ÷ ¿çäýã. Óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ôóíêöèéí ãðàôèê ä¿ðñëýëèéã êàïèòàë áà õºäºëìºðèéí òºðºë á¿ðèéí îðö á¿õèé èçîêâàíò øóëóóíóóä áîëîí òýäãýýðèéí ¿íèéí õàðüöààã èëýðõèéëýõ èçîêîñò øóëóóíû òóñëàìæòàéãààð èëýðõèéëæ ¿çüå. Óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí (LTC) ìóðóéí õýëáýð ä¿ðñ íü öàð õýìæýýíèé ¿ð ºãººæººñ õàìààðäàã. Áèä ºìíº íü óðò öàã õóãàöààíä òîãòìîë çàðäàë áàéäàãã¿é ãýæ ¿çñýíýýñ äóðûí öàð õýìæýýíèé ¿ð ºãººæèéí ¿åä LTC ìóðóé êîîðäèíàòûí ýõýýñ ä¿ðñëýãääýã. Öàð õýìæýýíèé òîãòìîë ºãººæòýé ¿åä LTC ìóðóé êîîðäèíàòûí ýõèéã äàéðñàí øóëóóí øóãàì áàéíà. Çóðàã 8.1á Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.1 a/ á/ K LTC LTC(Q) K2 LTC2 2Q* K1 C1 LTC1 Q* L1 Q2 L2 L Q1 Q Çóðàã 8.1 Öàð õýìæýýíèé òîãòìîë ºãººæòýé áàéõ òîõèîëäîë äàõ èçîêâàíòûí áîëîí óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóé Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.1.à – ä öàð õýìæýýíèé òîãòìîë ¿ð ºãººæèéã áóþó ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñ áîëîõ Ê, L – íü èæèë õýìæýýãýý𠺺ðººð õýëáýë : K2 = 2 K1 L2 = 2 L1 áîëîí ºñºõºä ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý Q* - ýýñ 2Q* áîëæ íýìýãäýæ áàéíà. Çóðàã 8.1á – ä ¿éëäâýðëýëèéí íèéò çàðäàë LTC1 - ýýñ LTC2 áîëæ ºñºõºä ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý Q1 – ýýñ Q2 áîëîí èæèë õýìæýýãýýð ºñ÷ áàéíà. Öàð õýìæýýíèé ºñºõ ºãººæèéí ¿åä àøèãëàãäàæ áóé íººöèéí ºñºëòèéí õóðäöààñ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí ºñºëèéí õóðäàö èõ áàéäàã ãýäãýýñ LTC –èéí ìóðóé äýýø ã¿äãýð õýëáýðòýé áàéíà. Çóðàã 8.2 Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.2 a/ á/ K LTC LTC(Q) K2 2Q* LTC2 K1 LTC1 C1 Q* C2 L1 Q2 L2 L Q1 Q Çóðàã 8.2 Öàð õýìæýýíèé ºñºõ ºãººæòýé áàéõ òîõèîëäîë äàõ èçîêâàíòûí áîëîí óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóé Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.2.à – ààñ 2Q* õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä K2 < 2 K1 áóþó L2 <2 L1 õýìæýýíèé íººöèéã çàðöóóëæýý. ªºðººð õýëáýë íººöèéí ºñºëòèéí õóðäàöààñ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí ºñºëòèéí õóðäàö íü èë¿¿ áàéíà. ¯¿íèéã (çóðàã 8.2.á) óðò öàã õóãàöààíû íèéò çàðäëûí õýìæýý LTC1 - ýýñ LTC2 áîëæ ºñºõºä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý Q ò¿¿íýýñ èë¿¿ õóðäàöòàéãààð ºññºí áàéãàà íü èëýðõèéëíý. Èéìýýñ LTC – èéí õýìæýý íü ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý ºñºõºä äàãàæ ºñºõ áîëîâ÷ ò¿¿íèé ºñºëòèéí õóðäàö íü óäààí áàéãàà ó÷ðààñ ìóðóé íü ã¿äãýð õýëáýðòýé áîëíî. Öàð õýìæýýíèé áóóðàõ ºãººæòýé áàéõ òîõèîëäîëä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí ºñºëòèéí õóðäàöààñ íººöèéí ºñºëòèéí õóðäàö èë¿¿ áàéõ áºãººä LTC – èéí ìóðóé õîòãîð áàéíà. Çóðàã 8.3 Çóðàã 8.3.à äýýð 2Q* ãýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä K2; L2 òîî õýìæýýíèé íººö¿¿äèéã àøèãëàíà. Ãýâ÷ ýäãýýð íººö¿¿äèéí àøèãëàãäàõ õýìæýý íü Q* á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä àøèãëàãäàæ áàéñàí õýìæýýíýýñ èõ áàéíà. K2 > 2 K1 L2 > 2 L1 Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.3 a/ á/ K LTC LTC(Q) LTC2 K2 2Q* K1 LTC1 Q* C2 C1 L1 Q2 L2 L Q1 Q Çóðàã 8.3 Öàð õýìæýýíèé áóóðàõ ºãººæòýé áàéõ òîõèîëäîë äàõ èçîêâàíòûí áîëîí óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóé Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ ¯¿íèéã (çóðàã 8.3.á) óðò öàã õóãàöààíû íèéò çàðäëûí õýìæýý LTC1 - ýýñ LTC2 áîëæ ºñºõºä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý Q ò¿¿íýýñ áàãà õóðäàöòàéãààð ºññºí áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Èéìýýñ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý ºñºõºä LTC – èéí õýìæýý íü äàãàæ ºñºõ áîëîâ÷ ò¿¿íèé ºñºëòèéí õóðäàö íü èõ áàéãàà ó÷ðààñ ìóðóé íü õîòãîð õýëáýðòýé áîëíî. Óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéí øèíæèëãýýã õèéõèéí òóëä äàðààõ íýìýëò îéëãîëòóóäûã àâ÷ ¿çüå. ¯¿íä: LRÌC – óðò öàã õóãàöààíû àõèóö çàðäëûí ìóðóé LÀTC - óðò öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäëûí ìóðóé Àõèóö çàðäàë ãýäýã îéãîëò íü ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëòèéí õóðäàöààñ øàëòãààëàí áèé áîëîõ çàðäëûí ººð÷ëºëòèéí õóðäàöûã èëýðõèéëíý. áóþó Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Ýíýõ¿¿ òîäîðõîéëîëò íü óðò áîëîí áîãèíî öàã õóãàöààíû àëü àëèíûõ íü çàðäëûí ìóðóéí øèíæèëãýýíä àøèãëàãääàã. Óðò öàã õóãàöààíû àõèóö çàðäàë (LRMC) ãýäýã íü àøèãëàãäàæ áóé á¿õ ë ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñ íü õóâüñàõ áàéõ òîõèîëäîëä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíèéí ººð÷ëºëòººñ õàìààðàõ çàðäëûí ººð÷ëºëòèéã èëýðõèéëíý. Áîãèíî öàã õóãàöààíû àõèóö çàðäàë (SRMC – short - run marginal cost) ãýäýã íü àøèãëàãäàæ áóé ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí çàðèì íýã õýñýã íü õóâüñàõ, õàðèí íºãºº õýñýã íü òîãòìîë áàéõ ¿åä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíèéí ººð÷ëºëòººñ õàìààðàõ çàðäëûí ººð÷ëºëòèéã èëýðõèéëíý. Õàðèí äóíäàæ çàðäàë ãýäýã îéëãîëò íü íèéò çàðäëûí õýìæýýã íèéò ãàðöûí õýìæýýíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð èëýðõèéëýãäýíý. Äàðààõ íèéò çàðäëûí áîëîí àõèóö äóíäàæ çàðäëóóäûí ìóðóéí íýãòãýæ õàðóóëñàí ãðàôèê ä¿ðñëýë äýýð øèíæèëãýý õèéæ ¿çüå. Çóðàã 8.4 . Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Óðò öàã õóãàöààíû íèéò çàðäëûí ìóðóé LTC – èéí íóãàðàëòûí öýã áîëîõ À öýãèéã äàéðñàí ø¿ðãýã÷ LL – èéí íàëàëòûí ºíöºã íü LTC – ìóðóéí áóñàä äóðûí öýãò òàòñàí ø¿ðãýã÷èéí íàëàëòûí ºíö㺺ñ áàãà áàéíà. Çóðàã 8.4.à äýýðõ LTC – ìóðóéí À öýãèéí àáñöèññ áîëîõ Q1 íü LMC – èéí õàìãèéí áàãà õýìæýý áîëæ áàéíà. Çóðàã 8.4.á çóðàã äýýðýýñ àõèóö çàðäëûí õýìæýý Q1 õ¿ðòýë áóóð÷ áàéãààä ò¿¿íýýñ öààøèä ãàðöûí õýìæýý ºñºõ òóòàì äàãàæ ºñ÷ áàéãàà íü õàðàãäàíà. Õàðèí äóíäàæ íèéò çàðäëûí õóâüä LTC – ìóðóéí äóðûí öýã ð¿¿ êîîðäèíàòûí ýõèéã äàéðñàí øóëóóíû íàëàëòûí ºíöºã íü Πøóëóóíû íàëàëòûí ºíö㺺ñ èõ áàéõ íü îéëãîìæòîé. Микро эдийн засаг lecture-7

Óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ ÒÑ Q1 Q2 Q3 L á / Q1 Q2 Q3 L á / C A B Q ATC MC LATC(Q) LMC(Q) Çóðàã 8.4 Óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä Q1 Q2 Q3 Q Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ ªºðººð õýëáýë Πøóëóóí íü LTC ìóðóéí äóðûí öýãèéí õóâüä õàìãèéí áàãà íàëàëòûí ºíöºãòýé áàéõ þì. Ýíäýýñ Q2 òîî õýìæýýíèé ãàðöûã ¿éëäâýðëýõýä óðò öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäàë õàìãèéí áàãà áàéíà ãýæ ¿çíý. Ýíäýýñ LATC – èéã äàðààõ àðãóóäààð òîîöîæ áîëíî. ¯¿íä: áóþó Çóðàã 8.4.á ãðàôèê ä¿ðñëýëä ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý Q2 áàéõ íºõöºëä óðò öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäàë àõèóö çàðäëûí õýìæýý õîîðîíäîî òýíö¿¿ áàéíà. Πøóëóóí íü íýãýí çýðýã  öýã äýýð LTC ìóðóéí ø¿ðãýã÷ öýã áîëæ áàéãààãààñ ãàäíà äóíäàæ çàðäëûí õàìãèéí áàãà õýìæýýã èëýðõèéëæ áàéíà. Ýíäýýñ äàðààõ çàð÷èìûã òîäîðõîéëæ áîëíî. ¯¿íä: Äóíäàæ çàðäàë àõèóö çàðäàëòàé òýíö¿¿ áàéõ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýýíä äóíäàæ çàðäàë õàìãèéí áàãà áàéíà. Ýíý ¿åä LMC ìóðóé íü LATC ìóðóéã äîîðîîñ íü áàðóóí äýýø ÷èãëýëòýéãýýð îãòîëäîã. Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Õýðýâ ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý Q2 – îîñ èõ áàéâàë àõèóö çàðäàë íü äóíäàæ çàðäëûí õýìæýýíýýñ èõ, ýñðýã òîõèîëäîëä äóíäàæ çàðäàë íü àõèóö õýìæýýíýýñýý èõ áàéíà. Áîãèíî öàã õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí àëü íýã õ¿÷èí ç¿éë íü ººð÷ëºãääºãã¿é ãýäãýýñ ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý íü óðò õóãàöààíû íýãýí àäèë êîîðäèíàòûí òýíõëýãèéí ýõýýñ òàòàãäñàí øóëóóíû äàãóó ººð÷ëºãäºõ áóñ, õàðèí õóâüñàõ õ¿÷èí ç¿éëèéí òýíõëýãòýé ïàðàëëåëü øóëóóíû äàãóó òîî õýìæýý íü ººð÷ëºãäºí èëýðõèéëýãäýæ áàéäàã. Èéìýýñ ÷ áîãèíî õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóû óðý õóãàöààíûõòàé äàâõàöäàãã¿é. STC ìóðóé íü õàðèëöàí ø¿ðãýëöýëèéí öýãýýð èëýðõèéëýãäýõ ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíýýñ áóñàä á¿õ ë ãàðöûí òîî õýìæýýíä LTC ìóðóéí äýýã¿¿ð ä¿ðñëýãäýíý. Çóðàã 8.5 Микро эдийн засаг lecture-7

Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Ê Q3 à/ A Q2 H C1’ Q1 E’ F H’ Ê* Ê* C0 C3 C’3 E C2 C1 C’0 0 L STC ÒÑ á/ H’ LTC C3 E Q1 Q2 Q3 E Q1 Q2 Q3 C2 C1 C0 E’ Çóðàã 8.5 Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.5 - ä èçîêâàíòûí êàðò áîëîí óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóäûí ãðàôèê ä¿ðñëýëèéã ¿ç¿¿ëýâ. Õýðýâ òóõàéí ¿éëäâýð íü Ê áà L íººöèéã àëü àëèíûã çîõèöóóëæ ÷àäàõ áàéñàí áîë òýäãýýðèéí îíîâ÷òîé õàðüöàà íü êîîðäèíàòûí ýõýýñ ýõëýëòýé À øóëóóíû äàãóó áàéðëàõ ¸ñòîé. ¯¿íèéã èëýðõèéëýõ LTC – ìóðóéí ãðàôèêèéã çóðàã 8.5.á – ä ¿ç¿¿ëýâ. ¯éëäâýð íü Ñ2 - çàðäëààð Q2 òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýíý ãýâýë F öýã äýýð õºäºëìºð áà êàïèòàëûí îíîâ÷òîé õîñëîë áèé áîëíî. Çóðàã 8.5.à Õýðýâ ¿éëäâýðèéí óäèðäëàãààñ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýã Q1 – ãýñýí õýìæýý õ¿ðòýë áóóðóóëàõ øèéäâýð ãàðãàâàë îíîâ÷òîé íèéò Ñ1 çàðäàë á¿õèé Å ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ ÷àäàõã¿é. Áîãèíî öàã õóãàöààíä òîãòìîë íººöèéí (òóõàéí íºõöºëä Ê - êàïèòàëûí) ìóðóéí äàãóó ë ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíèé øèëæèëò ÿâàãäàíà. Èéìýýñ ýíý ìóðóéí äàãóó Å’ öýã äýýðõ õýìæýýíèé çàðäëûã áèé áîëãîæ áàéíà. Çóðàã 8.5.à Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Ãýõäýý Å’ öýã íü Q1 èçîêâàíò áîëîí Ñ1 èçîêîñòèéí ø¿ðãýëöýëèéí öýã áèø òóë ýíýõ¿¿ öýã íü Å öýã äýýðõ çàðäëûí õýìæýýíýýñ èë¿¿ èõ õýìæýýíèé çàðäëûã èëýðõèéëæ áàéíà. Çóðàã 8.5.á Ýíäýýñ áîãèíî öàã õóãàöààíä Q2 õýìæýýíýýñ áàãà ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýýíä áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéíõýý ãàðöûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ Q3 áîëãîñîí ãýæ ¿çâýë ¿éëäâýðëýë Í’ öýã äýýð áàéðëàõ áîëíî. Çóðàã 8.5.à Ýíý öýã äýýð ìºí Å’ öýãèéí íýãýí àäèë äàðààõ òýíöýòãýë áèø áèåëýõ áîëíî. ¯¿íä : Çóðàã 8.5.á äýýðýýñ çºâõºí ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý Q2 áàéõ òîõèîëäîëä ë äàðààõ òýíöýòãýë áèåëýæ áàéíà. ¯¿íä : Ýíäýýñ ºñºëòèéí õýâèéí ò¿âøèíã èëýðõèéëýõ À øóëóóí òîãòìîë íººöèéí øóëóóíòàé îãòëîëöîõ F öýã äýýð Ê íººöèéí õýìæýý õàìãèéí îíîâ÷òîé áàéíà. Çóðàã 8.5.à ªºðèéí íººöèéí õýìæýýíä õàìãèéí èõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿ôëäâýðëýõ áóþó èçîêâàíò áà èçîêîñò øóëóóí ø¿ðãýëöýõ öýã äýýð ¿éëäâýðëýëèéí õàìãèéí îíîâ÷òîé õýìæýý áàéäàã. Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Áîãèíî öàã õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí íèéò çàðäëûí õýìæýýã òîãòìîë (¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíýýñ ¿ë õàìààðàõ) áà õóâüñàõ (¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíýýñ õàìààð÷ ººð÷ëºãäºõ) ãýæ àíãèëæ àâ÷ ¿çäýã. Íèéò çàðäëûã èéìýýñ òîãòìîë áîëîí õóâüñàõ çàðäëóóäûí íèéëáýð ãýæ ýâ÷ ¿çýæ äàðààõ òîìú¸îãîîð èëýðõèéëäýã. ¯¿íä: ¯éëäâýð¿¿äèéí õóâüä çàðäëûí øèíæèëãýý õèéõýä íèéò çàðäàëóóäààñ ãàäíà íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íä íîãäîõ òîãòìîë, õóâüñàõ áà íèéò çàðäëóóäûí õýìæýý èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéíà. Äóíäàæ çàðàë íü íèéò çàðäëûã òîî õýìæýýíä íü õàðüöóóëñàí õàðüöàà ãýäãýýñ äàðààõ çàäàðãààã õèéæ áîëíî. ¯¿íä: Çóðàã 8.6 – ä õóâüñàõ íººöèéí ºãººæ íü òîãòìîë áóñ áàéäàã ¿éëäâýðëýëèéí íèéò, òîãòìîë áà õóâüñàõ çàðäëóóäûí ãðàôèê ä¿ðñëýëèéã àâ÷ ¿çüå. Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Òîãòìîë çàðäàëûí õýìæýý ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíýýñ ¿ë õàìààðíà ãýñíýýñ ò¿¿íèé ãàðôèê ä¿ðñëýë íü àáñöèññ òýíõëýãòýé ïàðàëëåëü øóëóóí áàéõ íü îéëãîìæòîé. Õàðèí òîãòìîë çàðäëûí õýìæýýã òîîöîõäîî FC øóëóóí àáñöèññ òýíõëýãýýð õÿçãààðëàãäñàí òàëáàéí õýìæýýãýýð òîîöîæ áîëîõ þì. Õàðèí õóâüñàõ çàðäëûí õýìæýý íü òîãòìîë çàðäëûí FC øóëóóí áîëîí STC ìóðóéãààð õÿçãààðëàãäñàí òàëáàéí õýìæýý þì. Ýíäýýñ íèéò çàðäàë íü ýäãýýðèéí íèéëáýð áóþó àáñöèññ òýíõëýã áîëîí STC ìóðóéãààð õÿçãààðëàãäñàí òàëáàéí õýìæýýãýýð òîîöîãäîíî Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ C Çóðàã 8.6 0 Q1 Q2 Q3 Q 0 Q1 Q2 Q3 Q 0 Q1 Q2 Q3 Q 0 Q1 Q2 Q3 Q A B C FC FC MC A’ SATC SAVC B’ Çóðàã 8.6 ¯éëäâýðëýëèéí áîãèíî öàã õóãàöààí äàõ íèéò, òîãòìîë, õóâüñàõ, äóíäàæ áîëîí àõèóö çàðäëóóäûí õàðèëöàí õàìààðàë AVC C’ Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Äóíäàæ çàðäëûí óòãà íü ºìíº áèäíèé ¿çñýíýýð êîîðäèíàòûí ýõýýñ STC, VC çàðäëóóäûí ìóðóéí ÿìàð íýãýí òîî óòãûã äàéðóóëàí òàòñàí øóëóóíû íàëàëòûí òàíãåíñààð èëýðõèéëýãäýíý. Çóðàã 8.6 – ààñ Q2; Q3 – çýðýã ãàðöûí òîî õýìæýýã ¿éëäâýðëýõýä äóíäàæ íèéò áîëîí õóâüñàõ çàðäëûí õýìæýý õàìãèéí áàãà áàéíà. Ãðàôèêààñ íèéò äóíäàæ çàðäëûí áîëîí äóíäàæ õóâüñàõ çàðäëûí õàìãèéí áàãà õýìæýý, òýäãýýð íü äóíäàæ àõèóö çàðäàëòàéãàà òýíö¿¿ áàéõ A’ áà Â’ öýã¿¿äýýð èëýðõèéëýãäýæ áàéíà. Çóðàã 8.6 – ä SMC - ìóðóé íü SATC áà SAVC – ìóðóéíóóäûã îãòëîõ öýã¿¿ä íü çàðäëûí õàìãèéí áàãà õýìæýýã èëýðõèéëäýã. Òîãòìîë çàðäàë íü ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíýýñ ¿ë õàìààðàõ òóë áîãèíî öàã õóãàöààíû õóâüä ÌÑ àõèóö çàðäëûã òîîöäîã òîìú¸îã äàðààõ õýëáýðò îðóóëæ áîëíî. ¯¿íä: Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ болон ; ªºðººð õýëáýë áîãèíî öàã õóãàöààíä àõèóö çàðäëûí õýìæýý íü õóâüñàõ çàðäëûí ººð÷ëºëòèéí õýìæýýã ìºí èëýðõèéëíý ãýæ ¿çíý. Çóðàã 8.6 – ä ººð ººð öàã õóãàöààíû äóíäàæ áà àõèóö çàðäëûí ¿íäñýí õàðüöààã øèíæèëæ ¿çüå. ¯¿íä: Хэрэв SATC ба SAVС зэрэг буурах буюу болон ; тохиолдолд ахиуц зардлын хэмжээ нь дундаж зардлын хэмжээнээс бага байна. Энэ нь дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ:   болон ; Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Зураг 8.6 дээр SATC ба SAVС муруйнууд А’ ба В’ – ийн зүүн талд ) Хэрэв SATC ба SAVС өсөх буюу болон ; тохиолдолд ахиуц зардлын хэмжээ нь дундаж зардлын хэмжээнээс их байна. Энэ нь дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ:   болон (Зураг 8.6 дээр SATC ба SAVС муруйнууд А’ ба В’ – ийн баруун талд ) Хэрэв SATC ба SAVС хамгийн доод хэмжээнд (min) байхадбуюу болон Микро эдийн засаг lecture-7

; ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ тохиолдолд ахиуц зардлын хэмжээ нь дундаж зардлын хэмжээтэйгээ тэнцүү байна. Энэ нь дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ: (Зураг 8.6 дээр А’ ба В’ – цэгүүдийн байрлал) SAVС – нь SATC – аас өмнө хамгийн доод хэмжээндээ хүрнэ. (А’ цэгийн зүүн талд B’ цэг оршиж байна.) Учир нь гарцын тоо хэмжээний өсөлтөөс SAFC – ын хэмжээ багасаж байдаг юм. Эндээс зардлын хэмжээ өсөх нь SAFC – ын хэмжээний багасалтаас SAVC – өсөлт илүү байгаагаар илэрхийлэгдэж байна. болон Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ УРТ ЦАГ ХУГАЦААНЫ ЗАРДЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ Бид өмнө нь STC = LTC буюу богино цаг хугацааны дундаж нийт зардлын хэмжээ нь урт хугацааныхаа хэмжээтэй тэнцүү байхаас бусад бүхий л үед STC – ûн муруй LTC – ûн муруйнаас дээгүүр байрлаж байдгийг үзсэн. Эндээс урт болон богино цаг хугацааны ахиуц ба дундаж зардлуудын муруйнууд нь тодорхой нэгэн харьцаатайгаар байрлана гэдгийг ойлгож болно. Çóðàã 8.7 – ä LTC - ûí áîëîí òîãòìîë çàðäàë á¿õèé STC – ûí ìóðóé, òóñ çóðãèéí äîîä òàëûí ãðàôèê äýýð LATC, SATC, SMC áà LMC – ìóðóéíóóäûí õîîðîíäûí ø¿òýëöýýã àâ÷ ¿çüå. Микро эдийн засаг lecture-7

Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ TC a/ STC LTC X Z co á/ SATC SMC LMC LATC Z’ X’ 0 Q1 Q2 Q C Z” Q1 Q2 Q C Z” Q1 Q2 Q Çóðàã 8.7 Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóä Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéíóóäûí õîîðîíä äàðààõ ¿íäñýí õàìààðàë áàéäàã. ¯¿íä: Q1 – õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä áîãèíî áîëîí óðò öàã õóãàöààíû çàðäëûí õýìæýýã Z - öýã (êîîðäèíàòûí ýõýýñ Z – öýã ð¿¿ òàòñàí OZ õýð÷èìèéí íàëàëò) òîäîðõîéëæ áàéíà. Çóðàã 8.7.à Òóõàéí Q1 - ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíä ìºí SATC áîëîí LATC ìóðóéíóóä ø¿ðãýëöýíý. (8.7.á - çóðàã äýýð Z’ - öýã) Q1 - ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíýýñ áóñàä á¿õ ë òîõèîëäîëä STC – ìóðóé íü LTC – ìóðóé äýýã¿¿ð áàéðëàæ áàéíà. Èéìä Q1 - ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýíýýñ áóñàä á¿õèé ë ãàðöûí õýìæýýíä äàðààõ òýíöýòãýë áèø áèåëíý. (Çóðàã 8.7.á ) ¯¿íä: Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Z – öýã äýýð LTC áà LTC ìóðóéíóóä ø¿ðãýëöýæ áàéãàà ó÷èð òýäãýýðèéí íàëàëòûí õýìæýý àäèë ãýäãýýñ äàðààõ ä¿ãíýëòèéã õèéæ áîëíî. ¯éëäâýðëýëèéí ãàðöûí Q1 – òîî õýìæýýíä: áàéíà. (çóðàã 8.7.á – èéí Z” öýã) Z – öýãýýñ ç¿¿í ãàð òèéø STC – ûí ìóðóé íàëàëòûí õýìæýý LTC – èéí ìóðóéí íàëàëòààñ áàãà áàéíà. (çóðàã 8.7.à) Ýíýõ¿¿ õýð÷èìä áóþó Z” – õýìæýýíýýñ ç¿¿í ãàð òèéø , õàðèí áàðóóí ãàð òèéø áàéíà. (çóðàã 8.7.á ) Áèä ºìíº íü ¿éëäâýðëýëèéí óðò öàã õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí á¿õèé ë õ¿÷èí ç¿éëñ íü õóâüñàõ øèíæèéã àãóóëäàã òóõàé ¿çñýí. Óðò öàã õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí á¿õèé ë õ¿÷èí ç¿éëñ ººð÷ëºãäºõººñ ãàäíà ýíý õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë ººð÷ëºãäºæ áîëîõ þì. Óðò öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäàë (LATC) – ûí ìóðóé íü SATC – ûí ìóðóéíóóäûã õ¿ðýýëñýí õýëáýðòýé áàéíà. ¯¿íèéã äàðààõ ãðàôèê äýýð àâ÷ ¿çüå. (Çóðàã 8.8) Микро эдийн засаг lecture-7

¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûí ñîíãîëò ¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ SATC Q1 Q’1 Q2 Q’2 Q3 SATC1 SATC2 SATC1 CATC3 SATC2 Çóðàã 8.8 ¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûí ñîíãîëò Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.8 – ä àäèë òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã ãóðâàí ¿éëäâýðèéí (æèæèã, äóíä, òîì ) áîãèíî öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäëûí ìóðóé ºãºãäæýý. Óðò öàã õóãàöààíä Q1 - õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ õýðýãöýýòýé ãýâýë íýã äýõ ¿éëäâýðëýë, Q2 – õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áîë õî¸ð äàõ ¿éëäâýðëýë ãýõ ìýòýýð ¿éëäâýðëýõýä òîõèðîìæòîé áàéíà. Ó÷èð íü Q1 - ãýñýí òîî õýìæýýíèé ¿éëäâýðëýëèéã ÿâóóëàõàä íýã äýõ ¿éëäâýðèéí SATC1 – ìóðóéãààñ õàìãèéí áàãà çàðäàë ãàðàõ áîëîìæòîé áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí Q’1 ; Q’2 – ãýñýí òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä àëü àëü ¿éëäâýðèéí çàðäëûí õýìæýý èæèë áîëæ áàéãàà ó÷èð àëü íü ÷ ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé. Ãýõäýý óðò öàã õóãàöààíä ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéâàë ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëàà ºñãºæ Q2 - òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã SATC2 – çàðäëààð ¿éëäâýðëýõ íü àøèãòàé áàéíà. Èéìýýñ óðò öàã õóãàöààíû äóíäàæ çàðäëûí ìóðóé íü áîãèíî õóãàöààíû äóíäàæ çàðäëûí ìóðóéíóóäûí òîéðñîí õ¿ðýýëýë õýëáýðòýé áàéäàã. Ýíý ìóðóéí äàãóó óðò öàã õóãàöààíû ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûí ñîíãîëò ÿâàãäàíà. Äàðààõ ãðàôèê äýýð (çóðàã 8.9) ¿éëäâýðëýëèéí ÿíç á¿ðèéí õ¿÷èí ÷àäëààð èëýðõèéëýãäýõ SATC áîëîí SMC – ûí ìóðóéíóóäûã àâ÷ ¿çüå. Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàã 8.9 LTC A C B D LTC A C B D C SMC3 E SMC1 SATC1 SMC2 SATC3 SATC2 LMC 0 Q1 Q2 Q3 Q Çóðàã 8.9 Óðò õóãàöààíû àõèóö áîëîí íèéò çàðäëûí ìóðóé, òýäãýýðèéí áà áóñàä çàðäëûí ìóðóéí õàìààðàë Микро эдийн засаг lecture-7

¯ÉËÄÂÝÐËÝËИЙН ЗАРДАЛ Çóðàãò óðò öàã õóãàöààíû LTC – ìóðóé íü áîãèíî öàã õóãàöààíû SATC ìóðóéíóóäûã õ¿ðýýëñýí õýëáýðòýé áàéíà. Áîãèíî öàã õóãàöààíû SATC1 ìóðóé àõèóö çàðäëûí ìóðóé SMC1 – îãòëîëöîõ öýã¿¿ä íü áîãèíî õóãàöààíû õàìãèéí áàãà çàðäëûã èëýðõèéëíý. Õàðèí óðò öàã õóãàöààíû LTC – ìóðóé íü LMC ìóðóéòàé îãòëîëöîõ öýã äýýð óðò õóãàöààíû õàìãèéí áàãà çàðäëûã ìºí õàðóóëæ áàéíà. Ãýõäýý çóðàã 8.9 – ä Ñ öýã äýý𠺺ðººð õýëáýë Q2 òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä ë óðò áîëîí áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäàë õàìãèéí áàãà áàéíà. Ñ öýãýýñ ç¿¿í ãàð òàëûí áóóð÷ áóé LATC – ûí ìóðóé íü öàð õýìæýýíèé ýäèéí çàñãèéí ºãººæ áóóð÷ áàéãààã, õàðèí áàðóóí òàëûí ºñºæ áàéãàà õýñýã íü ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ áóóð÷ áàéãààã õàðóóëäàã. ̺í Â, Ñ, Å öýã¿¿äýä áîãèíî öàã õóãàöààíû SMC – ûí ìóðóé óðò öàã õóãàöààíû LMC òýíö¿¿ áàéãàà íü òóõàéí ¿éëäâýðëýëèéí àõèóö çàðäëóóä íü òýíö¿¿ áàéíà. Ãýâ÷ À öýãèéí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý Q1 – íü óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíû îíîâ÷òîé ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý áîëæ ÷àäàõã¿é. Ó÷èð íü À öýã íü áîãèíî öàã õóãàöààíû äóíäàæ íèéò çàðäëûí SATC1 ìóðóéí çàðäëûí õàìãèéí áàãà õýìæýýã èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é áàéíà. (Áîãèíî öàã õóãàöààíû çàðäëûí ìóðóéí õàìãèéí áàãà çàðäëûã èëýðõèéëýõ öýãèéí ç¿¿í ãàð òàëä íü îãòîëñîí áàéíà.) Микро эдийн засаг lecture-7

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà Ìèêðî ýäèéí çàñàã End of lecture - 7