به نام خالق مهر

آموزش به مددجو دکتر احمد یزدان نیک آموزش به مددجو دکتر احمد یزدان نیک

تعريف پرستاري : وظيفه ويژه مدد رساني به مدد جو اعم از فرد ، گروه ،‌خانواد ه و يا جامعه در انجام آن دسته از فعاليت ها كه اگر مدد جو توان، ‌دانش و خواست كافي داشت به تنهايي قادر به انجام آنها بود، وظيفه پرستار رساندن مدد جو به خود كفايي است به صورتي كه خود بتواند از خود مراقبت بعمل آورد. (ويرجينياهندرسون )

نقش هاي پرستار : پرستاران بعنوان يكي از اعضاي اصلي تيم سلامت وظايف و نقش هاي متعددي را بر عهده دارند : 1-درماني 2- حمايتي 3- مراقبتي 4- آموزشي Nurse as a Teacher 5- مشاوره اي 6- تحقيقي 7-هماهنگي 8-تسكيني 9-مدیریتی 10-وکالتی و ...

Self Care Theory (Orem’s Theory) نظريه خود مراقبتی اورم : پرستاري مجموعه فعاليت هايي است كه فرد، گروه و جامعه را به سمت خود- مراقب شدن سوق مي دهد. نيازهاي به مراقبت مي تواند :جامع، تكاملي و انحراف از سلامتي باشد.

نيازهاي جامع مثل نيازهاي اساسي( فيزيولوژيك ،‌‌‌‌ ايمني،عشق و تعلق، احترام به خود و تعالي ) نيازهاي تكاملي مثل نيازهاي مربوط به دوران بلوغ و يا تغييرات دوره هاي مختلف سني نيازهاي انحراف از سلامتي مثل نيازهاي مربوط به دوره هاي مختلف سير بيماري است

به نظر اورم مراقبت پرستاري به سه حالت رخ مي دهد: 1-كاملا جبراني 2-نسبتا جبراني 3-آموزشي حمايتي كاملا جبراني: مثل زمانيكه فرد بيمار در حالت اغما قرار دارد نسبتا جبراني: مثل زمانيكه بيمار تا حدودي قادر به همكاري با پرستاراست آموزشي حمايتي: زماني است كه فرد در حال مرخص شدن از بيمارستان ويا داراي نقص وضعف در دانش نگرش و يا در رفتارهای سلامتي است .

پيشگيري در سه سطح انجام مي شود -سطح اول : قبل از ايجاد بيماري انجام مي شود مثل آموزش بهداشت كه اولين اقدام پيشگيري عمومي است. -سطح دوم : اولين اقدام در پيشگيري نوع دوم شناسايي بيماران ( بيماريابي ) ودومين اقدام درمان به موقع و انجام مراقبت هاي پرستاري و سومين اقدام آموزش است. سطح سوم : اولين اقدام در اين سطح پيشگيري باز تواني است تا افراد ناتوان بتوانند با بهره مندي از آموزش هاي لازم وفن آوري مناسب از تواناييهاي باقيمانده استفاده لازم وكافي را بنمايند . اقدام مهم ديگرآموزش به افراد جامعه براي پذيرش و همكاري در مورد افراد معلول و يا توانبخشي شده است. بديهي است در هر سه سطح پيشگيري، آموزش ركن اساسي فعاليت ها است.

اهمیت و ضرروت آموزش به مددجو 1-افزایش بیماری های مزمن وناتوان کننده 2- تغییر در الگوهای زندگی 3- تعریف ونقش های پرستاری 4- نظریه های پرستاری 5- سطوح پیشگیری به منظور نگهداری سلامتی ، ارتقاء آن ، پیشگیری از بیماری ، شناسایی به موقع وکاهش دوره بیماری و نوتوانی افراد و جوامع آموزش ضرورت دارد .

منافع آموزش به مدد جو : 1-رعايت حقوق مدد جو براساس استاندارد ها منافع آموزش به مدد جو : 1-رعايت حقوق مدد جو براساس استاندارد ها . 2-سرعت بخشيدن به بهبودي و ارتقاء سلامت مدد جو 3-كاهش پذيرش مجدد مدد جو در بيمارستان . 4- كاهش هزينه هاي بيمارستان از طريق كم كردن اشغال تخت ها 5- كنترل و تضمین كيفيت مراقبت ها از طريق آموزش به مدد جويان و اطمينان از مراقبت هاي صحيح در مدد جويان

اهداف آموزش به مددجو : 1- حفظ و ارتقاء سلامتي و پيشگيري از بيماريها ، سطح اول 2-بازگرداندن سلامتي به مدد جو، سطح دوم 3-مقابله مناسب با اختلال در عملكردها، سطح سوم استانداردهاي آموزش به مددجو : 1-ارزيابي و شناسايي نيازهاي يادگيري ،توانايي هاي مدد جو ، ترجيحات و تمايلات و آمادگي مدد جو براي يادگيري لازم است . 2 - آموزش به مدد جو بايستي متعامل باشد . 3-آموزش ها علاوه بر زمان بستري در زمان ترخيص و پس از آن دردوره پيگيري بايستي انجام شود . 4-نظام بهداشتي درماني از جمله بيمارستانها مسئوليت برنامه ريزي ، حمايت و هماهنگي فعاليت ها و منابع را براي آموزش به مدد جو بر عهده دارند .

مسئولیت آموزش به (مددجو) تیم سلامتی مسئول آموزش است : پزشک پرستار لازم است در بیمارستان واحد اموزش به مددجو برقرار باشد و پزشک و پرستار مسئول آموزش به بیماران در موقع پذیرش، در طی بستری بودن، در موقع ترخیص و پیگیری پس از آن می باشند بطور معمول این مسئولیت به پرساران واگذار می گردد بعلت اینکه پرستاران توانایی و امکان آن را حتی بیش از پزشکان دارند.

متد هاي آموزشی در آموزش به مددجو چون نياز هاي يادگيري مددجو در حيطه هاي مختلف می باشد بهتر است از روش هاي مختلف استفاده شود . گفتگو ، مشاوره ، مشاركت ، اعتماد و تقويت از اصول مهم در كاربرد روش هاي تدريس به مددجويان است . درحيطه شناختي و ادراكي از روش توضيحي , سخنراني ، پرسش و پاسخ ، ايفاي نقش ، كاوشگري و قياسي استفاده مي شود . در حيطه عاطفي ايفاي نقش ، بحث( فردي ونفر به نفر و نيز گروهي ) و قياس استفاده مي شود. در حيطه روان حركتي نمايش ، تمرين ، نمايش دوباره ، پروژه هاي مستقل و بازيها مي تواند روش هايي مناسب براي آموزش باشد . مواد كمك آموزشي مثل پمفلت ، جزوه ، استفاده از نمودارها ، اشياء سه بعدي , فيلم , واستفاده از كامپيوتر و شبكه اطلاعات جهاني ... مي تواند مورد استفاده قرار بگيرد .

نمونه ای از برنامه آموزش به بیمار هدف كلي : خود مراقب شدن بيمار تشخيص پرستاري: نقصان دانش بیمار در زمینه..... اهداف عيني (رفتاري) 1ـ بيمار پس از شنيدن توضيحات پرستار در مورد رژبم غذائي مناسب و مطالعه جزوه مربوطه، مواد غذائي لازم ومناسب خود را در 24 ساعت بيان نمايد. 2ـ بيمار پس از مشاهده فيلم وتصاوير مربوط به فعاليت بدني مناسب حداقل دو تمرين بدني مناسب خود را توضيح دهد. 3ـ بيمار پس از شنيدن توضيحات پرستار و مطالعه جزوه مربوطه نحوه درمان و مراقبت و عوارض بيماري را بطور صحيح توضيح دهد. 4ـ بيمار پس از مشاهده تزريق انسولين توسط پرستار و شنيدن توضيحات اوبتواند به روش استريل به خود تزريق نمايد. رفتار ورودي لازم : بيمار بايستي در مورد مواد غذائي اصلي , تعريف بيماري ديابت ومفهوم عفونت آگاهي داشته باشد ,

روش هاي تدريس: توضيحي , قياسي ,پرسش وپاسخ وسائل كمك آموزشي : جزوه , چارت مواد غذائي , فيلم وعكس فعاليت بدني و تزريق , مانكن و وسائل واقعي تزريق . فعاليت هاي بيمار در طي آموزش: گوش دادن به توضيحات , همكاري وفعاليت در پرسش وپاسخ وبحث , تمرين فعاليت هاي رواني حركتي به حد لازم منابع: كتاب پرستاري داخلي وجراحي بخش بيماريهاي غدد تاليف لاكمن سال 2008 , آخرين جزوات چاپ شده مركز ديابت دانشگاه علوم پزشكي اصفهان و مجلات جديد ديابت

ارزشيابي: مددجو بصورت شفاهي رژيم غذائي يك بيست و چهارساعت خودرا توضيح دهد. زمان آموزش در ساعات انتهائي نوبت كاري صبح كه بخش خلوت تر شده ويا در ابتداي نوبت عصر.مدت زمان آموزش 15 دقيقه بمدت سه روز ثبت: ثبت آنچه انجام شده است و پاسخ های مددجو

چرخه آموزشی 1.نیازسنجی 6.ارزشیابی آموزشی 5.سهولت در آموزش 2.تعیین اهداف 3.جمع اوری اطلاعات و طرح درس 4.روشهای تدریس 5.سهولت در آموزش (برنامه نحوه آموزشی) 6.ارزشیابی

مفهوم نیاز سنجی نیاز سنجی فاصله وشکاف بین وضعیت موجود و مطلوب ، یا اختلاف بین آنچه هست و «آنچه باید باشد» نیازچیزی است که برای ارضاء و تحقق یک هدف قابل دسترسی ، ضروری یا مفید است نیاز یک نقش واسطه ای دارد رفع نیازموجب تحقق هدف یا تسهیل در رسیدن به اهداف

از نظر منبع تعیین نیاز الف ) نیازهای پنهان: نیازی است که در اثر مطالعه و بررسی شناخته می شود مثلاً شیوع اسهال در یک روستاکه مردم علت آن را کمبود پزشک می دانند ولی با بررسی کارشناسان علت شیوع اسهال ، آب مصرفی آلوده معلوم می شود ب ) نیازاحساس شده : نیازی است که با خواسته واحساس افراد مترادف است مثلاً نیاز فرد مبتلا به دیابت به آموزش طریقه صحیح تزریق انسولین ج) نیازابراز شده : نیازی است که فرد تقاضا می کند و راساً در جهت برطرف نمودن آن نیاز اقدام می کند .

نوشتن اهداف آموزش دیدگاه ABCD :Audienceمخاطبین سن جنس علایق تجارب سوابق – فرهنگ و آداب و رسوم ...... :Behaviorرفتار تغییرات مورد نظر در رفتار گروه هدف :Conditionوضعیت در طول چه زمانی و چه مکانی و تحت چه وضعیتی شما انتظار دارید این تغییر ایجاد شود ؟ :Degree درجه درصد پیشرفت چه قدر (به چه میزان) تغییر رفتارمورد نظر است و چگونه آنرا اندازه گیری می کنید.)

تهیه ونوشتن طرح درس نوشتن رئوس مطالب(توالی و سازماندهی) تعیین اهداف آموزشی تکمیل و توسعه منابع اطلاعاتی کتب و جزوات تعیین روش های مناسب آموزشی تعیین وسایل کمک آموزشی زمان بندی زمان کلاس (ورود به بحث کار گروهی خاتمه و جمع بندی) پیش بینی برنامه های نمایشی و هماهنگی لازم تعیین دستیارهای آموزشی خاتمه و نتیجه گیری ارائه بحث گروهی

آموزش چهره به چهره آموزش چهره به چهره جزء بهترين روشهای آموزش از نظر ايجاد تغيير رفتاردر فراگیران مي‌باشد. در اين نوع آموزش مربي و‌آموزش گيرنده به طور مستقيم و رودر رو ( face to face) با يكديگر ارتباط برقرار مي كنند

در آموزش چهره به چهره اصولی باید رعایت شود: احترام به فراگیر وقت کافی جهت مشکل مطرح شده از طرف فراگیر اجازه سوال به فراگیر در حین آموزش ارایه توصیه های مشخص و دقیق و مرتبط با شرایط فراگیر به کاربردن کلمات ملموس و متناسب با سطح سواد و درک فراگیر واضح و شمرده صحبت کردن و استفاده ا زافعال معلوم به جای مجهول نگاه کردن به فراگیر هنگام صحبت کردن با او سوال از فراگیر به منظور کسب اطمینان از درک صحیح او از مطالب تعیین قرار ملاقات بعدی با فراگیر برای پیگیری مشکل او

مهارتهای پایه ای در آموزش چهره به چهره الف- ارتباط غیر کلامی ب- گوش کردن فعال ج- ارتباط کلامی

ب- گوش کردن فعال یک مهارت اساسی مورد نیاز مربیان راهی برای آموزش بهتر به فراگیران و مراجعان گوش کردن یک فرایند فعال و نه صرفاً شنیدن کلمات عوامل انحراف از گوش دادن شنونده مثل قطع سخنان گوینده، تفکر در مورد یک تجربه مشابه، برنامه ریزی در مورد آنچه بعداً می خواهد بگوید، اصول آموزشهای چهره به چهره شامل: دعوت به صحبت کردن، توجه نشان دادن، تشویق کردن، انعکاس احساسات و جمع بندی

الف- ارتباط غیر کلامی ارتباط غیرکلامی شامل تمام شیوه هایی است که مردم از طریق آن با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند که مقوله های اصلی ارتباط غیر کلامی عبارتند از : جهت یابی: قرارگیری مربی و فراگیر در جهت مناسبی برای انتقال دانش سطح : تفاوت در میزان ارتفاع بین فراگیر و مربی حالت (ژست): وضعیت، چگونگی ایستادن، نشستن افرادو جلوه ظاهری بیان چهره : احساساتی همچون شادی، خشم، تعجب و سردرگمی حرکات دست و سر: بیان توافق یا عدم توافق جهت خیره شدن و تماس چشمی

ج- ارتباط کلامی همواره برای رسیدن به هدف گفتگو نیازمند متقاعد کردن و درک متقابل هستیم. برای آن که بتوانیم از عهده متقاعد سازی و رسیدن به درک متقابل در یک جلسه آموزشی برآییم این سه ویژگی دارای اهمیت بسیاری است: 1. منش 2. منطق 3. شور و علاقه

شور و علاقه : نوعی تعهد و احساس دربرقراری ارتباط اگر اندیشه و فکری در ما شور و حرارتی بر نیانگیزد، نمی توانیم دیگران را تحت تاثیر قرار دهیم. شور و علاقه را قابل جعل و یا تقلید نیست

تمرین وتجربه یادگیری گوش کردن 20 % دیدن 50% صحبت کردن 70 % عمل کردن 100 %

مراحل تغییر رفتار

مراحل يادگيري ( گانيه ): جلب توجه و دقت اعلام اهداف به فراگير تشويق فراگير به ياداوري پيش نیازهاي يادگيري عرضه محرك راهنمايي فراگير فراهم كردن فرصت اقدام فراهم كردن بازخورد در باره اقدام صحيح ارزيابي عملكرد تقويت حافظه و انتقال

موانع يادگيري: كسل كنندگي پيچيدگي آزردگي ترس از شكست عدم علاقه

سئوال ؟ يادگيري و آموزش ، مقدمه هر نوع فعاليت انساني در عصر حاضر است و انسان در حال يادگيري و فرهيخته مهمتـرين عامل توسعه پايدارفرهنگي، اجتماعي، اقتصـادي و سياسي است. کدام نظام آموزشي فراگير و خارج ازچهارچوب هاي سنتي و رسمي می تواند نیازهای بشر به آموزش را برآورده کند ؟

پاسخ بسياري از متخصصان آموزش غير رسمي آموزش مداوم آموزش مادام العمر آموزش بزرگسالان آموزش غير رسمي آموزش مداوم آموزش مادام العمر

آموزش بزرگسالان تدارك آموزش مستمر و سازمان يافته براي افرادي كه ديگر به مدرسه نميروند با هدف ايجاد تغييــر در اطلاعات، دانش ، مهارت و ... السينور اولين كنفرانس بين المللي آموزش بزرگسالان 1949 )

تعريف مورد نظر ما آموزش بزرگسالان فرايندي است : مستمر و سازمان يافته براي تدارك جامعه درحال يادگيري تا افراد جامعــه بتوانند در جهت تكامـل وتعالي حركت كنند و در سرنوشت جامعــه خــود از لحــاظ فرهنگي، اجتمــاعي، اقتصــادي و سياسي مشاركت مؤثر داشته باشند. ابراهيم زاده 1380

به خاطر داشته باشيم كودكان به حكم اجباراجتماعي به مدرســه ميروند ولي بزرگسالان بخاطر مفيد دانستــن آموزش به آن روي مي آورند.

بنابراين آموزش بزرگسالان عاملي است براي حركت تكاملي وايجاد تغيير در بزرگسالان. چون بزرگسالان نيز ميتوانند تغيير كنند.

مفهــوم بزرگسالي هر وقت جامعه كسي را ازلحاظ اجتماعي فرهنگي و خصوصيات فردي بزرگسال بداند و فـرد نيزخود را آن گونه بپنــدارد ، مي تــوان گفت كه او بزرگسال است .

نقش انگيزه در يادگيري بزرگسالان انگيزه معلول عوامل دروني پيچيده اي است كه احتمالا تركيبي از تمايلات، نيازها ، آرزوها و اهداف مي باشد ، ولي دو عامل نياز و هدف نقش عمده اي در ايجاد آن دارند.

نقش انگيزه در يادگيري بزرگسالان درحالي كه آموزشگــران به نيازهـــاي گروهي يا اجتماعي توجه دارند ، بزرگسالان به نياز فـردي خود مي انديشند. بزرگسالان از بيان آشكار اهداف و نيازهاي خود با اين تصــور كه بديهي هستند، پرهيز مي كنند . بنابراين از مسايلي بحث مي كنند كه پذيرفتني تر هستند ولي با نياز واقعي آنان ارتباط ندارند

نقش انگيزه در يادگيري بزرگسالان سه نيــاز عمــده آموزشي براي برانگيختن بـزرگسالان به فعاليت يادگيري : نيازهاي آموزشي نشانه دار. نيازهاي آموزشي احساس شده. نيازهاي آموزشي واقعي.

عوامل فرهنگي و يادگيري بزرگسال بزرگسالان به شدت به فرهنگي كه موجب شكل گيري شخصيت آنان شده است پايبندند. ارتبـاط سالم ، همـدلي و همزباني مقاومت آنها را در برابر تغيير كاهش مي دهد. برخورد مستقيم و مطالعه نشده بـا ارزش هـاي فرهنگي آفت يادگيري است. توجه به بار عاطفي و فرهنگي لغات و كلمـات پرهيزاز ايجاد درك متفاوت حالات و نشانه هاي فرهنگي غيـــركلامي ماننــد آهنگ صدا ، حالت چهره ، چگـونگي حركات و رفتار و ...

اصول برنامه ريزي آموزش بزرگسالان 1- مشخص كردن هدف هاي آموزشي 2- تعيين اولويت ها . 3- پيش بيني تربيت و تامين نيروي انساني. 4- استفاده از وسايل روشها و فناوري جديد 5- ارزشيابي از فعاليت هاي انجام شده 6- مداومت و پيگيري

فلسفة آموزش بزرگسالان آموزش به اين معنــا نيست كه ” اول ياد بگير بعد عمل كن“ بلكه به اين معناست كه ”عمل كن تا ياد بگيري“ . يعني آموزش از زماني آغاز مي‌شود كــه انسان نسبت به موقعيت اجتمــاعي، سيــاسي و اقتصادي خود واكنش نشــان مي دهد تــا آن را تغيير دهد .

فلسفة آموزش بزرگسالان نقش معلم در اين فراينـــد مشاركت در جريـان يادگيري وتعامل انتقادي يادگيرنده با محيط است . اين مفهوم نو از آموزش است كه در آن: واقعيت آموزش گفت و شنــود ميان ياد دهنــده و يادگيرنده به‌عنوان دو انسان متساوي الحقوق مي‌باشد. يعني در فراينـد آموزش يكي مالك دانش و ديگري ظرف تهي نيست كه بايد پر شود

آموزش غير رسمي منظور ازآن تربيت و آموزشی است كه انسـان بطور مستمر از محيط خانـواده و جامعــه و یا از طریق مطالعه كسب مي كند. فراينــدي است سازمـان يافتــه بـر اساس روش ياددهي - يادگيري خارج از ساختهــاي آموزش رسمي، داراي ساختـار انعطاف پذير بمنظور تامين نيازهاي فوري فرهنگي واجتماعي افراد.

ويژگيهاي آموزش غير رسمي هدف هاي آن فوري و دست يافتني است. خارج از چهارچوب مکان های آموزشی و قابل اجــرا در هر موقعيتي است كه زمينه مساعد باشد. در ارزيابي نتايج، كار آيي عملي ملاك است. اصل عدم تمركز درآن رعايت مي‏شود. ماهيت آزاد منشانه و مردمي دارد.

ويژگيهاي آموزش غير رسمي منتهي به مدرك رسمي نمي شود. ساخت و سازمان دهي ساده دارد. گروه در فراينــد آموزش مشاركت مؤثر دارد. كم هزينه ترو مؤثرتر ازآموزش رسمي است. داراي سلسله مراتب و مراحل رسمي نيست. داراي هيچ نوع محدوديت هاي مرسوم نميباشد.

آموزش مداوم آموزش مداوم نظام آموزشي خاصي نيست بلكـه نوعي تفكـر يا زمينه براي توسعه و پيشرفت هـر نوع نظام تربيتي مي باشد. كميسيون بين المللي توسعه تعليم و تربيت

آموزش مداوم كليه فرصت هـــاي يادگيري كه پس از پايان تحصيلات در هــر دوره پيش مي آيـد كه مستلـزم بازگشت دوبــاره بــه نهادهاي آموزش رسمي يا غير رسمي است.

آموزش مداوم آموزش مداوم ميتواند تمام وقت ، نيمه وقت ، فنــي و حرفه اي يا فرهنگي – اجتمــاعي ، علمي ، هنـــري و ... باشد.

آموزش مادام العمر Life long Education نبايد تصور كرد كــه آموزش و پرورش پس از پايان تحصيلات رسمي تا آخرين سطح، خاتمـــه مي يابد . نياز به يادگيري و تمـايل بــه آن ازخود زندگي سرچشمه ميگيرد.

آموزش مادام العمر شرايط زندگي به گونه اي است كه همــه مردم درفرايند زيستن هم بايد ياد بگيرنـد و هم ياد بدهند به قول“ديويي‎“ اين ظريفتريـن دست آورد تربيت است.

آموزش مادام العمر فرايند ياددهي-يادگيري دركل دوره حيــات انسان است كه هدف آن فهم معنا و مفهوم زندگي و رسيدن به سعادت است.

آموزش مادام العمر آموزش و پرورش مبناي يك زندگي غني وسرشار است. بنابراين نبايد به دوره خــاصي از زنــدگي منحصر شود. چنين گفت پيغمبر راستگوي زگهواره تا گور دانش بجوي