Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök 31 Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök

Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök Opin og lokuð hagkerfi Lokað hagkerfi á engin viðskipti við önnur hagkerfi um heiminn Enginn útflutningur, enginn innflutningur, engar fjármagnshreyfingar Opið hagkerfi stundar viðskipti við önnur hagkerfi

Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök Opið hagkerfi Opið hagkerfi á viðskipti við önnur hagkerfi með tvennu móti Það kaupir og selur vörur og þjónustu á vörumarkaði Það kaupir og selur fjármagn á fjármálamörkuðum

Erlend viðskipti með vörur, þjónustu og fjármagn Opið hagkerfi Bandaríkin eru mjög stórt og opið hagkerfi – þau flytja mikið inn og út af vörum og þjónustu Millilandaviðskipti og fjármagnshreyfingar milli landa hafa orðið æ meiri og mikilvægari í heimsbúskapnum undangengin 40 ár Ísland er lítið og opið hagkerfi

Bandaríkin: Opnun hagkerfisins síðan 1950 % af VLF 15 Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 Innflutningur 10 Útflutningur 5 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Ísland: Útflutningsstöðnun síðan 1960 % af VLF

Ísland: Þegar landinu var lokað 1920-1930 % af VLF

Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur Útflutningur er vara og þjónusta, sem er framleidd heima og seld erlendis Innflutningur er vara og þjónusta, sem er framleidd erlendis og seld heima Hreinn útflutningur (NX) er útflutningur að frádregnum innflutningi Hreinn útflutningur heitir öðru nafni viðskiptajöfnuður

Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur Viðskiptahalli myndast, þegar hreinn útflutningur (NX) er neikvæð stærð Útflutningur < innflutningur Viðskiptaafgangur myndast, þegar hreinn útflutningur (NX) er jákvæð stærð Útflutningur > innflutningur Viðskipti við útlönd eru hallalaus, þegar hreinn útflutningur er enginn Útflutningur = innflutningur

Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur Hvaða stærðir orka á hreinan útflutning? Smekkur neytenda fyrir innlenda og innflutta framleiðslu Verð vöru og þjónustu heima og erlendis Gengi gjaldmiðilsins Gengið er notað til að bera saman fjárhæðir í innlendri og erlendri mynt Tekjur neytenda heima og erlendis Flutningskostnaður milli landa Viðskiptastefna stjórnvalda

Fjármagnsviðskipti: Útstreymi og innstreymi fjármagns Hreint útstreymi fjármagns er kaup innlendra manna á erlendum eignum að frádregnum kaupum útlendinga á innlendum eignum (hrein erlend fjárfesting) Þegar Íslendingur kaupir hlutabréf í IBM, eykst hreint útstreymi fjármagns frá Íslandi Þegar Færeyingur kaupir íslenzk ríkisskuldabréf, minnkar hreint útstreymi fjármagns frá Íslandi

Fjármagnsviðskipti: Útstreymi og innstreymi fjármagns Hvaða stærðir orka á hreint útstreymi fjármagns? Raunvextir af erlendum eignum Raunvextir af innlendum eignum Áhætta við verðbréfaeign í útlöndum Efnahagsáhætta Stjórnmálaáhætta Stefna stjórnvalda varðandi eignarhald útlendinga á innlendum verðbréfum

Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns Hreinn útflutningur (NX) og hreint útstreymi fjármagns (NCO) eru nátengd Í hagkerfinu í heild eru NX og NCO jöfn, svo að NCO = NX Öll viðskipti, sem birtast öðrum megin í jöfnunni, hljóta einnig að birtast hinum megin

Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns NCO = NX Kaup á innfluttum bíl Lækka NX, af því að innflutningur er frádráttarliður í hreinum útflutningi Lækka NCO, af því að við greiðum fyrir innflutninginn með því að selja bréf erlendis eða taka lán eða ganga á gjaldeyrisforðann, svo að fjármagn streymir þá úr landi

Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns NCO = NX Útflutningur á hugbúnaði Hækkar NX, af því að útflutningur er hluti af hreinum útflutningi Hækkar NCO, af því að gjaldeyristekjurnar, sem við fáum fyrir útflutninginn með því að selja hugbúnaðinn erlendis, bætast annaðhvort við erlendar eignir eða dragast frá erlendum skuldum, þ.e. eru notaðar til að greiða niður erlendar skuldir

Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns NCO = NX Vaxtagreiðsla af erlendu láni Lækkar NX, af því að innflutningur þjónustu er frádráttarliður í hreinum útflutningi Lækkar NCO, af því að við greiðum fyrir þjónustuinnflutninginn með því að selja bréf erlendis eða taka lán erlendis eða ganga á gjaldeyrisforða, svo að fjármagn streymir þá úr landi

Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns NCO = NX Lántaka í útlöndum Lækkar NCO, af því að innstreymi lánsfjár er frádráttarliður í hreinu útstreymi fjármagns Lækkar NX, af því að innstreymi lánsfjár gerir okkur kleift að auka innflutning, sem er frádráttarliður í hreinum útflutningi

Sparnaður, fjárfesting og hreinn útflutningur Hreinn útflutningur er hluti vergrar landsframleiðslu: Y = C + I + G + NX Sparnaður er sá hluti framleiðslunnar, sem eftir er, þegar búið er að greiða fyrir neyzlu og ríkisútgjöld – þ.e. einkaneyzlu og samneyzlu: S = Y - C - G = I + NX

Sparnaður, fjárfesting og hreinn útflutningur Sparnaður (S) er sem sagt jafn Y - C - G, svo að S = I + NX Hreinn útflutningur er jafn hreinu útstreymi fjármagns, höfum við sagt, svo að S = I + NCO

Bandaríkin: Sparnaður, innlend fjárfesting og hreinn útflutningur (a) Sparnaður og innlend fjárfesting (% af VLF) % af VLF Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 20 Innlend fjárfesting 18 16 14 Sparnaður 12 10 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 Bandaríkin: Sparnaður, innlend fjárfesting og hreint útstreymi fjármagns (b) Hreint útstreymi fjármagns (% af VLF) % af VLF Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 4 3 2 Hreint útstreymi fjármagns 1 –1 –2 –3 –4 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Raungengi og nafngengi Erlend viðskipti ráðast sumpart af verðum Tvö af mikilvægustu verðum, sem hafa áhrif á erlend viðskipti eru nafngengi og raungengi Nafngengi er verðið, sem við notum til að skipta einum gjaldmiðli fyrir annan Raungengi er verðið, sem við notum til að skipta vörum og þjónustu í einu landi fyrir fyrir vörur og þjónustu í öðru landi

Nafngengi Nafngengi er hægt að lýsa á tvennan hátt: Með erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar Fjöldi evra í hverri krónu Með innlendu gjaldmiðilsinnihaldi erlendrar myntar Fjöldi króna, sem greiða þarf fyrir eina evru Ef ein evra kostar 80 kr., þá er verðið á einni krónu 1/80 af einni evru, eða 0,0125 evrur

Nafngengi Gengishækkun er hækkun á verði gjaldmiðils, þegar verðið er mælt með erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar Fjöldi evra í hverri krónu Gengislækkun er hækkun á verði gjaldmiðils, þegar verðið er mælt með innlendu gjaldmiðilsinnihaldi erlendrar myntar

Nafngengi Ef hægt er að kaupa meira af erlendum gjaldeyri fyrir 1.000 kr. en áður, þá hefur gengi krónunnar hækkað Ef hægt er að kaupa minna af erlendum gjaldeyri fyrir 1.000 kr. en áður, þá hefur gengi krónunnar lækkað Verðhækkun á erlendum gjaldeyri jafngildir gengislækkun Verðlækkun á erlendum gjaldeyri jafngildir gengishækkun

Raungengi Raungengi er verðið, sem við notum til að skipta vörum og þjónustu í einu landi fyrir fyrir vörur og þjónustu í öðru landi Raungengið ber saman verð á innlendri og erlendri vöru og þjónustu heima fyrir Ef þýzkur bjór er tvisvar sinnum dýrari en indverskur bjór, þá er raungengið 1/2 kippa af þýzkum bjór fyrir hverja kippu af indverskum bjór

Raungengi Raungengið er notað til að bera saman verð á innlendri og erlendri vöru og þjónustu Raungengið fer eftir nafngengi og vöruverði í löndunum tveim, mælt í innlendri mynt Raungengi hefur úrslitaáhrif á útflutning og innflutning

Raungengi og nafngengi Hækkun E þýðir raungengishækkun e lýsir erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar E = raungengi e = nafngengi P = verðlag innan lands P* = verðlag í útlöndum

Raungengi og nafngengi Gengisfelling eða gengisfall – þ.e. lækkun e – leiðir til raungengislækkunar, nema P hækki nóg til þess að halda E óbreyttu E = raungengi e = nafngengi P = verðlag innan lands P* = verðlag í útlöndum

Raungengi Gengisfall krónunnar þýðir, að íslenzkar vörur og þjónusta hafa lækkað í verði miðað við erlendar vörur og þjónustu Gengisfall krónunnar hvetur því neytendur til að kaupa meira af íslenzkum vörum og þjónustu og minna af innfluttum vörum og þjónustu

Raungengi Gengisfall krónunnar verður til þess, að íslenzkur útflutningur eykst og innflutningur minnkar, og hvort tveggja eykur hreinan útflutning Gengisris krónunnar verður til þess, að íslenzkur útflutningur minnkar og innflutningur eykst, og hvort tveggja dregur úr hreinum útflutningi

Ákvörðun raungengis á gjaldeyrismarkaði Greiðslur fyrir innflutning á vörum, þjónustu og fjármagni Innflutningur Raungengi Jafnvægi Tekjur af útflutningi á vörum, þjónustu og fjármagni Útflutningur Erlendur gjaldeyrir

Ákvörðun raungengis á gjaldeyrismarkaði Jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar á gjaldeyrismarkaði gefur Jafnvægisraungengi Jafnvægi á greiðslujöfnuði við útlönd BOP = X + Fx – Z – Fz = X – Z + F = viðskiptajöfnuður + fjármagnsjöfnuður = hreinn útflutningur – hreint útstreymi fjármagns = NX – NCO = 0 Fjármagnsjöfnuður = hreint innstreymi fjármagns

Halli á greiðslujöfnuði Greiðslujöfnuður, viðskiptajöfnuður Halli Innflutningur Raungengi Of hátt raungengi Útflutningur Erlendur gjaldeyrir

Halli á greiðslujöfnuði Of hátt raungengi virkar eins og verðþak Framboð (útflutningur) Verð á erlendum gjaldeyri Of hátt raungengi Eftirspurn (innflutningur) Halli Erlendur gjaldeyrir

Af hverju stafar hágengi? Ríkisvaldið kann að vilja hafa gengið hátt Svo erlendur gjaldeyrir sé ódýr Svo það geti sjálft skammtað gjaldeyri Svo VLF á mann virki meiri en hún er Önnur dæmi um verðþök Neikvæðir raunvextir Leiguþök, sbr. t.d. Bronx og Brooklyn

Verðbólga og hágengi Verðbólga getur leitt til hágengis Munið: E = eP/P* Gerum ráð fyrir, að e lagist að P með töf Þá stendur E í beinu hlutfalli við verðbólgu Töludæmi

Verðbólga og hágengi Raungengi Hugsum okkur 10% verðbólgu á ári 110 105 Meðaltal 100 Tími

Verðbólga og hágengi Raungengi Aukin verðbólga hækkar raungengið, svo lengi sem nafngengið lagast að verðlagi með töf Nú eykst verðbólgan í 20% á ári 120 110 Meðaltal 100 Tími

Kenning um gengi: Kaupmáttarjafnvirðiskenningin Kaupmáttarjafnvirðiskenningin segir einfalda sögu um það, hvernig gengi gjaldmiðla ákvarðast og hvers vegna það breytist Kaupmáttarjafnvirðiskenningin segir, að ein króna ætti að réttu lagi að geta dugað til að kaupa jafnmikið af vörum og þjónustu hvar sem er í heiminum

Kaupmáttarjafnvirðiskenningin Kaupmáttarjafnvirðiskenningin styst við lögmálið um eitt verð Vara hlýtur að seljast á einu og sama verði alls staðar skv. lögmálinu um eitt verð Ef lögmálið um eitt verð gilti ekki, gætu menn hagnazt á að nýta sér verðmuninn milli landa og markaða með spákaupmennsku – braski

Kaupmáttarjafnvirðiskenningin Ef menn braska, þ.e. kaupa vöruna þar sem hún er ódýr og endurselja hana þar sem hún er dýr, hlýtur verðmunurinn smám saman að hverfa, svo að varan kostar á endanum jafnmikið alls staðar Skv. kaupmáttarjafnvirðiskenningunni hlýtur gjaldmiðill því að hafa sama kaupmátt í öllum löndum, og gengið aðlagast til að tryggja þá niðurstöðu

Hvað þýðir kaupmáttarjafnvirðiskenningin? Ef kaupmáttur evrunnar er alltaf hinn sami heima og erlendis, getur gengi hennar ekki breytzt Nafngengi gjaldmiðla tveggja landa hlýtur að endurspegla muninn á verðlagi í löndunum tveim Þegar seðlabanki prentar mikið af peningum, rýrnar verðgildi peninga, svo að þeir geta keypt minna af erlendum gjaldeyri og minna af vörum og þjónustu en áður

Peningar, verðlag og nafngengi í óðaverðbólgunni í Þýzkalandi 1921-1925 Vísitölur (jan. 1921 = 100) 1.000.000.000.000.000 Peningamagn Money supply 10.000.000.000 Verðlag Price level 100.000 1 Exchange rate Nafngengi 0,00001 0,0000000001 1921 1922 1923 1924 1925 Copyright © 2004 South-Western

Takmörk kaupmáttarjafnvirðiskenningarinnar Margar vörur er illgerlegt eða ófært að eiga millilandaviðskipti með Klipping kostar minna í Ravalpindí en í Reykjavík Vörur framleiddar í ólíkum löndum koma ekki alltaf auðveldlega hver í stað annarrar Sumir taka evrópska bíla fram yfir japanska, aðrir kjósa bandaríska bíla o.s.frv.

Yfirlit Hreinn útflutningur er andvirði innlendrar framleiðslu, sem seld er í útlöndum, að frádregnu andvirði erlendrar framleiðslu, sem seld er heima Hreint útstreymi fjármagns er aukning erlendra eigna í höndum innlendra manna að frádreginni aukningu innlendra eigna í höndum útlendinga

Yfirlit Hreinn útflutningur er ævinlega jafn hreinu útstreymi fjármagns Sparnað er hægt að nota annaðhvort til að fjármagna innlenda fjárfestingu eða til að kaup eignir erlendis

Yfirlit Nafngengi er verðhlutfall gjaldmiðla tveggja landa Raungengi er verðhlutfall vöru og þjónustu tveggja landa

Yfirlit Þegar nafngengið breytist þannig, að hver króna dugir til að kaupa meira af erlendum gjaldeyri en áður, þá hefur krónan hækkað, styrkzt Þegar nafngengið breytist þannig, að hver króna dugir til að kaupa minna af erlendum gjaldeyri en áður, þá hefur krónan lækkað, veikzt

Yfirlit Ein króna ætti að duga til að kaupa jafnmikið af vörum og þjónustu hvar sem er skv. kaupmáttarjafnvirðiskenningunni Nafngengi einnar þjóðmyntar miðað við aðra ætti að endurspegla verðlagsmuninn á löndunum tveim Fini