بسم الله الرّحمن الرّحیم روش اجرای درس فلسفه ی احکام : مربی در پی کاربردی کردن این بحث مهم می تواند از شیوه ی میزگرد استفاده کند . به این صورت که از قبل با چهار نفر از دانش آموزان هماهنگی و چهار نوع فلسفه ی احکام را در اختیار آنها قرار دهند و سپس در جلسه ای که قرار است این درس بیان شود از آنان بخواهد تا در قسمت جلو کلاس میز گردی تشکیل دهند و مربی بعد از بیان مقدمه ای در این زمینه ،اجرای برنامه را به عهده بگیرد و باسؤالاتی در زمینه ی فلسفه ی احکام که مربوط به یکی از چهار قسم فلسفۀ احکام است ، از دانش آموزان بخواهد تاسؤال مربوط به خود را جواب بدهد . سپس مربی برای تکمیل و تصحیح جواب برآید و با توضیحات مناسب خود ،بحث را کامل نموده ،ظرایف این درس را به گونه ای مطرح کند تا جوابسؤالات مشخص گردد . (همچنین برای تنوع در برخی از موارد وسوالهای مربی می تواند از جمع دانش آموزانسؤال کند و دانش آموزی که جواب صحیح داد مورد تشویق قرار گیرد .)

راستی چرا باید نماز بخوانیم ؟ چرا نماز صبح دو رکعت است ولی نماز مغرب سه رکعت اما نماز ظهر و عصر و عشا چهار رکعت است ؟ چرا باید خمس و زکات داد و به حج رفت ؟ به چه سبب حجاب برای زنان واجب است ؟ چرا باید هنگام ذبح حیوان حلال گوشت نام خدا را برد ؟ چرا گوشت مردار حرام است ؟

شراب و گوشت خوک به چه علت حرام شده است ؟ این سؤالات در واقع پرسش از فلسفة احکام است که برای روشن شدن آن باید از ابتدا با انواع فلسفۀ احکام آشنا گردیم . انواع فلسفۀ احکام : 1-فلسفه های روشن و آشکار 2-فلسفه های دینی 3-فلسفه های علمی مربی تا این قسمت را به عنوان مقدمه توضیح می دهد و آنگاه با هماهنگی که از قبل انجام گرفته است هر قسمت از فلسفة احکام که در ادامه آمده است به ترتیب از دانش آموزان سؤال کند 4-فلسفه های تعبدی

1-فلسفه های روشن و آشکار یک سری از احکام از ابتدای ظهور اسلام برای همۀ افراد روشن بوده و عقل فلسفۀ آنها را درک می کرده است ولی خداوند متعال برای اینکه همۀ مردم را موظف به انجام یا ترک آنها نماید شکل شرعی و قانونی به آنها بخشیده است مثلا همان طور که می دانیم اگر شخصی دیگری را بدون دلیل اذیت کند و او را کتک بزند هر شخص عاقلی کار او را محکوم می کند و خداوند نیز ظلم را به سبب روشن بودن زشتی آن حرام کرده است . (مربی این قسمت را از نفر اول سؤال کند )

2-فلسفه های دینی نوع دیگر ، احکام و قوانینی هستند که در منابع دینی و فقهی اسلام و در آیات و روایات به بعضی از اسرار و حکمت های آن اشاره شده است که با تفکر و تحقیق و بررسی همه جانبه ممکن است به قسمت اعظم اسرار آن پی ببریم . چند نمونه از فلسفه های دینی را ذکر می کنیم

فلسفۀ وضو : -فایدۀ بهداشتی : شستن دست و صورت و مسح در طول شبانه روز سبب نظافت بدن و تعادل اعصاب می شود . -فایدۀ اخلاقی و معنوی: قصد قربت در وضو اثر تربیتی مهمی دارد و به انسان نور و صفا می دهد (این قسمت را از نفر دوم سؤال کند )

فلسفۀ نماز : -فایدۀ فردی : نماز دارای آثار فردی فراوان است که مهمترین آن دوری انسان از پلیدیها و منکرات است . -فایدۀ جمعی : نماز وسیله ی پرورش فضائل اخلاق در جامعه است که جامعه الهی ، جامعۀ موفق خواهد بود . (این قسمت را از نفر سوم سؤال کند )

درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع را فلسفۀ روزه : سبب سلامتی و بهداشت است . -اثر فردی روزه : درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع را سبب می گردد . -اثر اجتماعی روزه : اثر معجزه آسای امساک در درمان انواع بیماری ها آشکار است. -اثر بهداشتی روزه : (این قسمت را از نفر چهارم سؤال کند ) تربیت روح و تقویت اراده و تعدیل غرایز انسانی را شامل می شود . -اثر اخلاقی و تربیتی روزه :

سبب نزدیکی انسان به خداوند و خود سازی شخصی در ابعاد گوناگون می گردد . فلسفۀ حج : سبب نزدیکی انسان به خداوند و خود سازی شخصی در ابعاد گوناگون می گردد . بعد اخلاقی حج : عامل موثری برای وحدت صفوف مسلمانان و مبارزه با نژاد پرستی است . بعد سیاسی حج : ارتباط قشر های مسلمانان در ایام حج موثرترین عامل مبادلۀ فرهنگی و انتقال فکر است . بعد فرهنگی حج : (این قسمت را نفر اول جواب دهد ) کنگرۀعظیم حج می تواند زیر بنای پایه های اقتصادی کشور های اسلامی را تقویت کند . بعد اقتصادی حج :

بر طرف شدن نیازمندیهای مستمندان و محفوظ ماندن اموال ثروتمندان فلسفۀ زکات : بر طرف شدن نیازمندیهای مستمندان و محفوظ ماندن اموال ثروتمندان فلسفۀ حجاب : به منظور مصون ماندن خود خانواده و حفظ شخصیت زن و جلوگیری از فحشا و امراض روانی و ... حجاب وضع شده است ، همانطور که می دانیم تا میوه ای پوست بر تن دارد مدتهای زیادی دوام خواهد آورد ولی وقتی پوست آن گرفته شد بیش از دقایقی دوام نخواهد داشت .حجاب همانند پوست میوه است که حافظ تازگی و سلامت اوست . (این قسمت رانفر دوم جواب دهد. ) . اشاره به حدیث امام رضا : ان علة الزکوة من اجل قوت الفقراء و تحصین اموال الاغنیاء (علل الشرایع ،ص 369) . تمثیلات ،ج1،ص143 (این قسمت را نفر سوم جواب دهد .)

فلسفۀ نام بردن خداوند هنگام ذبح کردن : از یک طرف مبارزه با آیین شرک و بت پرستی و از سوی دیگر توجهی است به آفرینندۀ این نعمتها .(برای همین ،تحریم گوشتهایی که به نام بتها ذبح می شد جنبه ی اخلاقی و تربیتی دارد) امثال این احکام که فلسفه های دینی آن در آیات و روایات به آن اشاره شده است فراوان است که بسیاری از آنها را در کتاب «علل الشرایع» اثر شیخ صدوق می توان بدست آورد . (این قسمت را نفر چهارم جواب دهد .)

3-فلسفه های علمی نوع دیگر ، احکام و مسائلی هستند که با پیشرفت علم و رشد دانش بشری می توان به برخی فلسفه ها و حکمتهای آن پی برد ولی باید توجه داشت که حکمتها و آثاری که از نظر علم به صورت «قطعی » ثابت شده اند علت تام و نهایی نیستند ،همچنین برخی از حکمتها که علم آن را درنیافته است بر احتمال و ظن و گمان استوار است و قطعی و یقینی و حسی نیستند . هر کدام از موارد چهار گانه را می تواند از نفرات اول تا چهارم سؤال کند تا آنها پاسخ دهند .

باید توجه داشت آنچه در اسلام تحریم شده است سبب یکی از سه علل زیر است : جهات تحریم در اسلام : 1. برای بهداشت و سلامتی جسم و سلامتی روح 2. موجب اصول اخلاقی و معنوی 3. سبب حفظ نظام اجتماع به طور نمونه مردار کانونی است برای پرورش انواع میکروبها و خون نیز آماده ترین میدان برای پرورش انواع میکروبهاست خصوصا هنگامی که خون از جریان می افتد ،گلبول های سفید از بین خواهند رفت ولی میکروب ها به فعالیت خود ادامه

خواهند داد و گوشت خوک دارای دو نوع انگل خطرناک به نام کرم تریشین و یک نوع کرم کدوست . مطلب مهم دیگر آن است که غذا ها از طریق تاثیر در غده ها و ایجاد هورمونها در روحیات و اخلاق آدمی اثر می گذارند. بنابراین اگر کسی ادعا کند که با وسائل بهداشتی و پختن گوشت خوک قادر است انگلهای آن را از بین ببرد ،می گوییم چون خوک سمبل بی غیرتی است و خورنده ی گوشت خوک دارای صفات بی بند و باری جنسی و بی اعتنایی به مسائل ناموسی می شود و شاید یکی از علل عمدۀ بی بند و باری جنسی شدید در جوامع

به اصطلاح پیشرفتۀ غربی! به علت تغذیه از گوشت خوک است و یا کسی که خون می خورد سنگدل و قسی القلب خواهد شد . 4-فلسفه های تعبدی در زندگی روزمره مشاهده می کنیم کسی که مریض شده است و به دکتر مراجعه می کند، دکتر بعد از معاینه و تشخیص بیماری نسخه ای مرکب از چند دارو مانند آمپول و قرص و شربت می دهد و دستور می دهد که بر طبق دستور یک روز در میان آمپولها تزریق شود و هر شش ساعت یک قاشق مربا خوری شربت خورده شده وروزی سه مرتبه بعد از غذا قرصها میل شود و در ضمن سفارش می کند که از غذای سرخ کرده و ترشی ها پرهیز گردد.

شخص مریض نیز بدون اینکه از خصوصیات دارو هاسؤال کند به دستور های پزشک عمل می کند تا شاید سلامتی خود را به دست آورد .علت آن اعتقاد به دانش و تخصص پزشک در رشتۀ طب است و می دانیم که قصد او معالجه و بهبود بیمار است. با این مثال می فهمیم احکام و مقررات دینی نیز نسخه هایی هستند که پیامبران الهی و پیشوایان دینی از طرف خدا برای بشر آورده اند تا سعادت و خوشبختی آنان را از هر نظر تامین نمایند . اینکه چرا نماز صبح دو رکعت است ولی نماز مغرب سه رکعت اما نماز ظهر و عصر و عشا چهار رکعت است و...،عقل و دانش بشر از فهم آن عاجز است ، فقط

می دانیم دستور های و احکام الهی بر اساس حکمت و مصلحت است می دانیم دستور های و احکام الهی بر اساس حکمت و مصلحت است . و آنچه خداوند امر کرده است و به مصلحت و نفع بندگان است و آنچه از آن نهی کرده است موجب مفسده و زیان است .لذا از باب تعبد به آن ایمان آورده و معتقد می شویم. 1-علتهایی که در آیات و روایات آمده است غالبا یکی از فلسفه ها و حکمت ها را بیان می کند نه همۀ آن را 2-احکام الهی باید به قصد بندگی و خشنودی خداوند و تسلیم امر الهی انجام داد نه به موجب پیروی از فلسفۀ آن * چند نکته ی مهم در فلسفة احکام که در پایان مربی این قسمت را برای تکمیل بحث توضیح دهد :

5-در بیان فلسفۀ احکام به دو اصل می توان تکیه کرد : 3-در فلسفۀ احکام باید از نظریات شخصی و فلسفه بافی های ذوقی و ابتکاری پرهیز کرد . 4-در هر عصر و زمان فقط به اندازه ی اطلاعات بشری می توان برخی از اسرار وفلسفه های الهی را فهمید نه تمامی آن را . 5-در بیان فلسفۀ احکام به دو اصل می توان تکیه کرد : الف: حکمتهایی که از طریق آیات و روایات به ما رسیده است. ب: فلسفه هایی که از نظر علمی به طور قطع و یقین ثابت شده است . منابع و مآخذ 1-دار الکتب الا سلامیه . ناصر مکارم شیرازی با همکاری جمعی از نویسندگان تفسیر نمونه ،27 جلد ، 2-عبد الرحیم موگهی : مقدمات احکام ،امیر 1369 3-محمود اکبری : احکام جوانان ، دفتر تبلیغات اسلامی ،1357،چ1. 4-محی الدین حائری شیرازی : تمثیلات ،ج1،شفق،1372،چ2

پایان معاونت فرهنگی و تبلیغی ، اداره کل امور تبلیغی قم، چهار راه شهدا، تلفن: 371160-025 www.balagh.ir-tabligh@dte.ir پایان